Ο Πούτιν θέλει να σταματήσει μια και καλή την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς – Κρίσιμος σταθμός η Ουκρανία

Του Vladimir Frolov

Τον τελευταίο μήνα, η Ρωσία διεξάγει μια στρατηγική επίθεση για να σταματήσει μια και καλή την επέκταση του ΝΑΤΟ στα ανατολικά. Η Μόσχα προσπαθεί να ολοκληρώσει αυτό που ξεκίνησε το 2014 στην Κριμαία: να αλλάξει υπέρ της, τους όρους με τους οποίους τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος.

Η εκστρατεία ξεκίνησε στις 18 Νοεμβρίου, όταν ο πρόεδρος Πούτιν, μιλώντας σε συνάντηση ανώτερων αξιωματούχων του υπουργείου Εξωτερικών, ζήτησε “σοβαρές μακροχρόνιες εγγυήσεις που να εξασφαλίζουν την ασφάλεια της Ρωσίας”.

Την 1η Δεκεμβρίου, σε μια τελετή για τους νεοαφιχθέντες ξένους πρεσβευτές, ο Πούτιν ήταν πιο συγκεκριμένος.

“Κατά τη συμμετοχή μας στον διάλογο με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της, θα επιμείνουμε στο να πετύχουμε συγκεκριμένες συμφωνίες που θα αποκλείουν οποιαδήποτε περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά και την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων που αποτελούν απειλή σε εμάς, σε κοντινή απόσταση από το έδαφος της Ρωσίας. Προτείνουμε να ξεκινήσουν ουσιαστικές συνομιλίες για αυτό το θέμα. Θα ήθελε να σημειώσει συγκεκριμένα ότι χρειαζόμαστε ακριβείς νομικές, δικαστικές εγγυήσεις, διότι οι δυτικοί μας συνάδελφοι απέτυχαν να τηρήσουν τις προφορικές δεσμεύσεις που ανέλαβαν”.

Φαίνεται ότι η Μόσχα άρχισε να αναθεωρεί τη “στρατηγική της υπομονή” στις σχέσεις με τη Δύση και την Ουκρανία, αφότου το ΝΑΤΟ αποφάσισε να χορηγήσει στην Ουκρανία το καθεστώς του Εταίρου Ενισχυμένων Ευκαιριών, τον Ιούνιο του 2020. Υπήρξε συζήτηση στο Κιέβο για την απόκτηση του καθεστώτος του Μεγάλου Μη ΝΑΤΟϊκού Συμμάχου, το οποίο θα αφαιρούσε σχεδόν όλους τους περιορισμούς στη στρατιωτική συνεργασία με τους Αμερικανούς.

Η Μόσχα τώρα αναζητά έναν τρόπο να βγει από το αδιέξοδο, προσπαθώντας να καταλήξει σε συμφωνία απευθείας με τη Δύση, ότι το ΝΑΤΟ θα σταματήσει οριστικά την επέκταση του, κάτι που θα υποχρέωνε την Ουκρανία να διαμορφώσει τη σχέση της με τη Ρωσία, με τους όρους της Μόσχας. Για να γίνει αυτό, η Μόσχα χρειαζόταν να δημιουργήσει μοχλό επιρροής στους δυτικούς ηγέτες, που θα τους απέτρεπε από το να απορρίψουν τις ρωσικές ανησυχίες.

Αυτή η μόχλευση δόθηκε από την αυξημένη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στην Ουκρανία φέτος. Η Δύση πιστεύει ότι η ρωσική ηγεσία είναι τώρα ικανή να διεξάγει μια περιορισμένη στρατιωτική εκστρατεία εναντίον της Ουκρανίας, η οποία θα υποχρέωνε το Κιέβο να δεχθεί οριστικά τους όρους τερματισμού της σύγκρουσης που σιγοβράζει στα ανατολικά της χώρας για σχεδόν οκτώ χρόνια τώρα.

Η έκκληση του Πούτιν για νομικά δεσμευτικές συμφωνίες αναφορικά με το ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί περαιτέρω προς τα ανατολικά, έχει μειώσει το περιθώριο ελιγμών του. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους εταίρους της συμμαχίας να συμφωνούν σε κάτι τέτοιο, ιδιαίτερα σε μια νομικά δεσμευτική μορφή, η οποία στις ΗΠΑ θα πρέπει να επικυρωθεί από τη Γερουσία. Σε κάθε περίπτωση, οι μη ρεαλιστικές απαιτήσεις της Μόσχας -και η δημόσια ανακοίνωση της, όταν τέτοια ευαίσθητα ζητήματα συζητούνται καλύτερα κατ’ ιδίαν- έχουν προκαλέσει υποψίες στη Δύση ότι είναι απλώς μια επιχείρηση κάλυψης, και ότι το σφιχτό χρονοδιάγραμμα που εκδόθηκε από τη Μόσχα για την έναρξη των συνομιλιών, υποδηλώνει μια επικείμενη απόφαση για μια στρατιωτική επιχείρηση.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η στρατιωτική απειλή στα σύνορα της Ουκρανίας θα προκαλέσει συζήτηση εντός του ΝΑΤΟ για παύση της επέκτασης του, ιδιαίτερα εάν ο πρόεδρος Μπάιντεν (και ο Γάλλος ομόλογος του Μακρόν) φέρει το ζήτημα προσωπικά. Στις ΗΠΑ, το ενδεχόμενο έχει συζητηθεί σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων. Το ερώτημα είναι πώς θα διατυπωθεί μια τέτοια απόφαση με τρόπο που να ταιριάζει και στις δύο πλευρές και δεν θα απαιτεί την τροποποίηση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Επομένως, υπάρχει μια ρεαλιστική μορφή για μια πολιτική δέσμευση να μην επεκταθεί το ΝΑΤΟ στα ρωσικά σύνορα; Υπάρχουν δύο πιθανές επιλογές. Η πρώτη είναι να συμπεριληφθεί ένα αντίστοιχο σημείο στη δήλωση της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ το 2022 στη Μαδρίτη, που να αναφέρει ότι η Συμμαχία δεν θα επεκταθεί περαιτέρω στη Δύση, και ότι αυτή η πολιτική δήλωση ακυρώνει όλες τις προηγούμενες δηλώσεις. Αυτό θα επέτρεπε στο ΝΑΤΟ να αποκηρύξει τη δήλωση της Συνόδου του Βουκουρεστίου το 2008, η οποία υποσχόταν ότι η Ουκρανία και η Γεωργία “θα γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ”, ενώ διατηρούσε παράλληλα την πολιτική της ανοιχτής πόρτας, που κατοχυρώνεται στην ιδρυτική της συνθήκη. Η ίδια η Ρωσία έχει ήδη αφήσει να εννοηθεί κάτι τέτοιο πίσω από τις γραμμές.

Η δεύτερη επιλογή είναι ένα ανάλογο σημείο στη νέα στρατηγική αντίληψη του ΝΑΤΟ, η οποία προγραμματίζεται να υιοθετηθεί στη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης ή ένας συνδυασμός και των δύο αυτών μορφών. Αυτό δεν θα παρείχε νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις. Η στρατηγική αντίληψη του ΝΑΤΟ και οι διακηρύξεις της Συνόδου Κορυφής είναι πολιτικά έγγραφα και ενδέχεται να αναθεωρηθούν. Αλλά μια τέτοια διακήρυξη σε ανώτατο επίπεδο θα επέτρεπε στη Ρωσία να είναι εύλογα σίγουρη ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ θα σταματήσει.

Η πολιτική δέσμευση που δόθηκε στον Μιχάηλ Γκορμπατσόφ το 1990 ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτείνει τη στρατιωτική του υποδομή στα εδάφη της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, δεν έχει ποτέ παραβιαστεί. Αυτό είναι καλύτερο από μια άρρητη υπόσχεση να μην δεχθεί την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ για άλλα δέκα χρόνια. Η διπλωματία είναι η τέχνη του εφικτού και αυτό το σενάριο σε αντίθεση με άλλα, είναι εφικτό.

Η αντίδραση της ηγεσίας του ΝΑΤΟ ήταν μέχρι στιγμής έντονα αρνητική, αλλά ο Μπάιντεν δεν έχει μιλήσει ακόμη για το θέμα. Είναι αλήθεια ότι σε κάθε περίπτωση δεν έχει αρκετά μεγάλη πλειοψηφία στη Γερουσία αυτή τη στιγμή για να επικυρώσει εκεί τυχόν νομικές εγγυήσεις μη επέκτασης. Αυτός είναι ο λόγος που η ιρανική πυρηνική συμφωνία είχε διαμορφωθεί ως πολιτική δέσμευση αντί για υποχρέωση συνθήκης. Για να μην αναφέρουμε ότι εντός του ΝΑΤΟ, και τα 30 κράτη-μέλη θα έπρεπε να επικυρώσουν τις υποχρεώσεις της Συνθήκης.

Και πάλι, αυτό θα πρέπει να είναι το επίκεντρο. Μια συμφωνία για τη διακοπή της επέκτασης του ΝΑΤΟ μέχρι τα σύνορα της Ρωσίας, ανεξάρτητα από τη μορφή της, θα ήταν καθοριστικής σημασίας. Θα άνοιγε την προοπτική μιας διαφορετικής σχέσης για τη Ρωσία με τη Δύση και την Ουκρανία (καθώς και τη Γεωργία), ενώ θα κόστιζε στις χώρες του ΝΑΤΟ τίποτα περισσότερο από μια αλλαγή στη ρητορική.

Η διακοπή της επέκτασης του ΝΑΤΟ θα επέτρεπε στη Μόσχα και στο Κιέβο να πραγματοποιήσουν απευθείας συνομιλίες για μια οριστική επίλυση της σύγκρουσης με βάση την πραγματική κατάσταση πραγμάτων. Εάν οι δύο πλευρές καταφέρουν να καταλήξουν σε συνεννόηση για την αναστολή της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, τότε θα πρέπει να είναι δυνατή η επίτευξη συμφωνιών αρκετά γρήγορα σε άλλες “κόκκινες γραμμές” αναφορικά με την Ουκρανία και επίσης τον έλεγχο των εξοπλισμών.

Όπως και στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον θα μπορούσε να δώσει ένα πολιτικό πλαίσιο για μια μελλοντική ύφεση στην ένταση μεταξύ των δύο χωρών, εντός της οποίας θα γινόταν δυνατή η επίτευξη συμφωνιών για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ωστόσο, η κλιμάκωση παραμένει πιθανή, εξαιτίας των μη ρεαλιστικών απαιτήσεων που γίνονται σε τεχνητά μικρά deadlines, καθώς και λόγω της έλλειψης επαρκούς έμφασης στη διπλωματία -και υπερβολικής στην στρατιωτική πτυχή.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: