90 χρόνια από την εξέγερση των Οκτωβριανών (1931)

Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ

Πολλά έχουν γραφτεί κατά καιρούς για την εξέγερση των Οκτωβριανών. Όπως συμβαίνει στις πλείστες των περιπτώσεων, οι ιστορικές αναφορές που επικρατούν αποφεύγουν να ανα­φερθούν στα όσα πραγματικά έγιναν εκείνες τις μέρες και αποτυπώνουν μια ενιαία ιστορία που παρουσιάζει την εξέγερση του Οκτώβρη του 1931 ως μία εξέγερση που έγινε μέσα σε ένα κλίμα ενότητας και ομοψυχίας. Ωστόσο τα πράγματα δεν ήταν έτσι. Οι Ε/κύπριοι ήταν δια­σπασμένοι και είχαν έντονες αντιπαραθέσεις με­ταξύ τους. Την περίοδο αυτή η αστική τάξη της Κύπρου μέσω των εκπροσώπων της, οι οποίοι εκφράζονταν μέσω της Εκκλησίας και διάφορων πολιτευτών, υποστήριζε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και πρότασσε έντονα αυτό το αί­τημα. Στον αντίποδα ήταν το νεοσύστατο Κομ­μουνιστικό Κόμμα Κύπρου (ιδρύθηκε το 1926), το οποίο δήλωνε την αντίθεσή του στην ένωση.

Οι πολιτικές παρατάξεις της περιόδου

Στη Δεξιά υπήρχαν δύο μεγάλα σχήματα. Οι «Αδιάλλακτοι» ενωτικοί, που υποστήριζαν φα­νατικά και με αδιαλλαξία το σύνθημα «ένωση και μόνο ένωση». Η ομάδα αυτή απαρτιζόταν κυρίως από τους πλουτοκράτες της εποχής και τον περίγυρό τους, που είχαν χάσει προνόμια με την εμφάνιση των νεότερων πολιτικών και που πίστευαν ότι με τον έντονο ενωτικό αγώνα θα παρεμπόδιζαν την αποικιοκρατική κυβέρνηση να προβεί σε μεταρρυθμίσεις που θα ωφελούσαν τη λαϊκή μάζα και την ανερχόμενη αστική τάξη της Κύπρου. Παράλληλα, με το αντιπολιτευτικό τους σύνθημα τραβούσαν μερίδα της μάζας που δυσφορούσε από την εξαθλίωση που επικρα­τούσε με τη βρετανική κατοχή. Σύμφωνα με τον Κώστα Γραικό, αυτή η ομάδα καλλιεργούσε μια ιδανική εικόνα για την Ελλάδα και ότι η… μη­τρική της φροντίδα, σε περίπτωση ένωσης, θα έλυνε τα διάφορα προβλήματα του λαού.

Αυτή η ομάδα αποτελείται από την πλειοψη­φία του κλήρου που πίστευε ότι με τον αγώνα αυτό θα ανακτούσε τα χαμένα προνόμια που είχε κατά την περίοδο των Οθωμανών και παράλλη­λα θα εξουδετέρωνε τον αγώνα των αστών, που μέσω μεταρρυθμίσεων επεδίωκαν να περάσουν τη δύναμη και τον πλούτο της Εκκλησίας στα χέρια τους.

Η άλλη ομάδα ήταν οι «μετριοπαθείς» ενω­τικοί, που βασικά αποτελείτο από τους νεότε­ρους αστούς πολιτικούς. Αυτοί αποδέχονταν την ένωση, αλλά ήταν οπαδοί της γραμμής του Ελευθέριου Βενιζέλου, δηλαδή ότι η ένωση δεν θα έρθει με τη βία, αλλά θα έρθει μέσα από τη φιλία, τις καλές σχέσεις και τη συνεργασία με τη Μεγάλη Βρετανία. Η τρίτη ομάδα ήταν οι λεγό­μενοι αυτονομιστές, που θεωρούσαν πως ο στό­χος της ένωσης δεν ήταν εφικτός και ότι εκείνο που θα μπορούσαν να ζητήσουν οι Κύπριοι από τη Βρετανία θα ήταν η αυτονομία, η οποία στη συνέχεια θα μπορούσε να οδηγήσει στην ένωση.

Η τέταρτη ομάδα ήταν αυτοί που στήριζαν την αποικιοκρατία, οι βρετανόφιλοι. Ήταν αυ­τοί που δέχθηκαν θέσεις και υπηρετούσαν τους αποικιοκράτες με κάθε κόστος και σε βάρος των συμφερόντων του λαού1.

Όλες αυτές οι δυνάμεις βρίσκονταν σε αντι­παράθεση λόγω σύγκρουσης συμφερόντων των εκφραστών τους. Κι αυτό φάνηκε λίγο πριν από την εξέγερση, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Οι οικονομικές τάξεις

Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η Κύπρος την περίοδο εκείνη ήταν μια υπανάπτυκτη αγροτική χώρα, στην οποία επικρατούσαν ημι­φεουδαρχικές συνθήκες.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Κύ­πρου (80+%) ασχολείτο με τη γεωργία, εργαζό­μενοι στα τσιφλίκια. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτού του πληθυσμού δεν είχε δική της γη. Επί­σης τα καλύτερα και ευφορότερα εδάφη ανήκαν στους τσιφλικάδες και στην Εκκλησία, που ήταν τότε ο μεγαλύτερος τσιφλικάς στο νησί, ένα από τα προνόμια που είχε αποκτήσει από την περίο­δο της οθωμανικής κατάκτησης2.

Συγκροτημένη πολιτική ζωή δεν υπήρχε, αλλά υπήρχαν πολιτευτές, εκπρόσωποι των κυρίαρχων τάξεων και τοκογλύφοι, οι οποίοι πολιτεύονταν στη βάση των οικονομικών τους συμφερόντων. Με την εμφάνιση των πρώτων πυρήνων της αστικής τάξης ξεκίνησε μια δια­μάχη ανάμεσα στις δύο ομάδες, μια διαμάχη του παλιού με το νέο, που είχε την επίδρασή της και σε όσα ακολούθησαν τον Οκτώβριο του 1931.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι και οι δύο ομάδες και ο κάθε πολιτευτής ξεχωριστά χρησι­μοποιούσαν το σύνθημα της ένωσης προκειμέ­νου να πάρουν υποστήριξη από τις λαϊκές μά­ζες. Την ίδια ώρα όμως, κανένας δεν ασχολείτο με τα προβλήματα του λαού, αλλά ο καθένας προσπαθούσε να διαφυλάξει τα προσωπικά του συμφέροντα. Έτσι κανένας δεν ασχολείτο με τα πιεστικά οικονομικά προβλήματα της μάζας, η οποία ζούσε στην εξαθλίωση που προκάλεσε η οικονομική κρίση του 19293 και είχε τρομακτι­κές συνέπειες για την Κύπρο.

Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου: Το αντίπαλο δέος

Στον αντίποδα όλων αυτών ήταν το Κομμου­νιστικό Κόμμα Κύπρου, το οποίο απέρριπτε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα για συγκεκρι­μένους λόγους.

Το Κ.Κ.Κ. τασσόταν υπέρ της πλήρους ανε­ξαρτησίας της Κύπρου και της δημιουργίας μιας εργατοαγροτικής κυβέρνησης, βασισμένης στα σοβιετικά πρότυπα.

Το Κ.Κ.Κ. επεδίωκε επίσης την κατάργηση του υφιστάμενου εκλογικού συστήματος, την καθιέρωση καθολικής ψηφοφορίας, ελευθερία του Τύπου και των πολιτικών συγκεντρώσεων, καθώς και την κατάργηση του ποινικού κώδικα. Τασσόταν ακόμη υπέρ της κατάργησης του φό­ρου για την άμυνα της αυτοκρατορίας, της οκτά­ωρης εργασίας στα μεταλλεία, της απαλλοτρίω­σης των τσιφλικιών και της εκκλησιαστικής γης, του μοιράσματος της γης στους άκληρους γεωρ­γούς και υπέρ άλλων φιλολαϊκών αιτημάτων4.

Όλα αυτά τα αιτήματα καταγράφονταν σε προκηρύξεις του κόμματος, ενώ δημοσιεύθη­καν και σε διάφορες εκδόσεις του εκφραστικού οργάνου του κόμματος, της εφημερίδας «Νέος Άνθρωπος». Σε ό,τι αφορά το «ενωτικό ζήτημα», στο εισηγητικό έγγραφο που κατατέθηκε στο Α’ συνέδριο του Κόμματος (15 Αυγούστου 1926) γινόταν αναφορά στην εμφάνιση της κυπρι­ακής αστικής τάξης και στο θέμα της ένωσης. Το Κ.Κ.Κ. σημείωνε ότι η ένταση του ενωτικού αγώνα του 1911, 1912, η οποία κατέληξε μέχρι και σε ταραχές, «έσπρωξε οριστικά τον τουρκικό πληθυσμό με το μέρος της Αγγλίας και ανέπτυξε το φυλετικό μίσος μεταξύ του Κυπριακού πλη­θυσμού, των Ελλήνων και των Τούρκων»5.

Οι θέσεις του Κ.Κ.Κ. είναι ενωτικές για τον λαό της Κύπρου, αλλά αντίθετες και εχθρικές προς τους εκμεταλλευτές αποικιοκράτες και τους ντόπιους συνεργάτες τους, τους πλουτοκράτες και μερίδα της ανερχόμενης αστικής τάξης. Το Κ.Κ.Κ. δέχεται τη σκληρή αντίδραση των αποι­κιοκρατών και των συνεργατών του με διώξεις στελεχών του, κλείσιμο των εφημερίδων του.

Στον Τύπο της εποχής δημοσιεύονται ειδή­σεις ότι σε σύσκεψη «εθνικόφρονων», σωματεί­ων που έγινε στην Αρχιεπισκοπή ένα χρόνο πριν από την εξέγερση των Οκτωβριανών, αποφασί­στηκε να μην προσλαμβάνονται από σωματεία και άτομα εργοδότες οι κομμουνιστές τεχνίτες και εργάτες. Καλούσαν τους γονείς να καταγγέλ­λουν τους κομμουνιστές δάσκαλους στο Γραφείο Παιδείας και τον Αρχιεπίσκοπο και να απέχουν οι μαθητές από τα μαθήματά τους μέχρι να απο­μακρυνθούν οι κομμουνιστές δάσκαλοι. Συνι­στούσαν ακόμα να αποτρέπονται να έρχονται σε επαφή με κομμουνιστές οι νέοι που έρχονταν από τα χωριά στις πόλεις για εκμάθηση τέχνης.

Επιπλέον, σημειώνει ο Κ. Γραικός, οι αποικι­ακές Αρχές απειλούν, εκφοβίζουν, παραβιάζουν την αλληλογραφία, φυλακίζουν κάθε ύποπτο κομμουνιστή, απαγορεύουν τα βιβλία του Λένιν «Κράτος και Επανάσταση» και «Λένιν, ο μεγά­λος στρατηγός του πολέμου των τάξεων», «Για το ψωμί και τη λευτεριά», «Το αλφαβητάρι του Κομμουνισμού». Παράλληλα, η εφημερίδα του κόμματος διώκεται και ο υπεύθυνος Χαρ. Σολο­μωνίδης φυλακίζεται και τελικά αναστέλλεται η έκδοση της εφημερίδας.

Έτσι παρατηρούμε το φαινόμενο, στις παρα­μονές της εξέγερσης των Οκτωβριανών, παρά τις μεταξύ τους διαφορές, οι αστοί και οι τσιφλι­κάδες να συνεργάζονται με τις αποικιακές Αρ­χές προκειμένου να αντιμετωπίσουν το Κ.Κ.Κ. το οποίο θεωρούσαν –και έτσι ήταν– τον πρώτο πολιτικό τους αντίπαλο. Στον αγώνα αυτό δεν είχε θέση ούτε η συνθηματολογία για την ένωση ούτε η οικονομική εξαθλίωση του πληθυσμού.

Και όλοι αυτοί ένιωσαν πραγματικό κίνδυνο για τα συμφέροντά τους όταν στις βουλευτικές εκλογές του 1930 το νεαρό Κ.Κ.Κ. πήρε το ση­μαντικό ποσοστό του 16%, ενώ στις δημοτικές εκλογές της Πάφου πήρε το 35% των ψήφων.

Το πρωτεύον ήταν η διατήρηση της εξουσίας κάτω από τη σκέπη των Βρετανών αποικιοκρα­τών, μέχρι την ώρα που επηρεάστηκαν τα οικο­νομικά τους συμφέροντα.

——————————————-

1Βλ. Κώστα Γραικού «Τα Οκτωβριανά και το Κ.Κ.Κ.».

2Βλ. Δοκίμιο «Ιστορία Κ.Κ.Κ. – ΑΚΕΛ», τομ. 1, σελ. 103, 104.

3Μαχλουζαρίδης, «Αστυνομικά Χρονικά», σελ. 73-76.

4Εκτενές πρωτότυπο κείμενο των θέσεων του Κ.Κ.Κ. επί των ζητημάτων αυτών, βλ. «Πολιτικές Αποφάσεις και ψηφίσματα Συνεδρίων του Κ.Κ.Κ. και ΑΚΕΛ», έκδοση Κ.Ε. ΑΚΕΛ, Ινστιτούτου Ερευνών Προμηθέας 2014, σελ. 28 έως 38.

5Στο ίδιο, σελ. 29, 30.

ΠΗΓΗ: dialogos.com.cy