Η Ευρωπαϊκή Ένωση ταλανίζεται επί δεκαετίες και δεν προχωρά με θαρραλέα βήματα στην ενοποίησή της

Γράφει ο Μάρκος Τρούλης

Όσες δεκαετίες και αν περάσουν, το ευρωπαϊκό εγχείρημα εξακολουθεί να βρίσκεται ενώπιον των ίδιων προκλήσεων, διακυβευμάτων και παθογενειών, καθώς και προφανώς ενώπιον των σταθερών και εγγενών χαρακτηριστικών του διεθνούς συστήματος.

Δίχως ίχνος αξιολογικής κρίσης, τέσσερις μεγάλοι θεωρητικοί –ο Stanley Hoffman, ο Hedley Bull, ο Kenneth Waltz και ο Josef Joffe– έχουν διατυπώσει τις αντίστοιχες τέσσερις υποθέσεις εργασίας, οι οποίες διαχρονικά ερμηνεύουν και περιγράφουν την τάση της ενοποιητικής διαδικασίας στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι εν λόγω υποθέσεις εργασίας διδάχθηκαν και αναλύθηκαν στην Ελλάδα κυρίως υπό τον Παναγιώτη Ήφαιστο, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Ο Hoffman επεσήμανε το 1966: «Για τρεις λόγους η ενοποιητική διαδικασία υπήρξε το θύμα και το αποτέλεσμά της η επιβίωση του έθνους-κράτους. Ο ένας λόγος χαρακτηρίζει κάθε διεθνές σύστημα και οι άλλοι δύο μόνο το ευρωπαϊκό σύστημα. Η εσωτερική λογική και ο τρόπος εξέλιξης κάθε διεθνούς συστήματος βρίσκεται στη διαφορά των εσωτερικών του συντελεστών, στις γεωϊστορικές συνθήκες που το χαρακτηρίζουν και τις εξωτερικές επιδιώξεις των μονάδων που το συνθέτουν. Κάθε σύστημα χαρακτηριζόμενο από κατατεμαχισμό [σ.σ.: οργανωμένο σε ανεξάρτητες, ετερογενείς, ανομοιογενείς και κυρίαρχες μονάδες], τείνει με τη δυναμική που αναπτύσσει η ενυπάρχουσα ανισότητα να αναπαραγάγει την ετερότητα».

Ο δε Bull υπογράμμισε εν έτει 1982: «Δεν υπάρχει υπερεθνική κοινότητα στη Δυτική Ευρώπη. Υπάρχει μια ομάδα κρατών. Υπάρχει ένα κονσέρτο κρατών, των οποίων η βάση είναι μια περιοχή ως προς την οποία πιστεύεται πως υπάρχουν κοινά συμφέροντα μεταξύ των μεγαλυτέρων δυνάμεων. Η ιστορία των Ευρωπαίων είναι μια ιστορία εγγενούς-ενδημικής σύγκρουσης. Εάν πρόσφατα απέκτησαν τη συνήθεια της συνεργασίας [σ.σ.: στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης], αυτό έγινε υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ και υπό την απειλή εξ ανατολών. Ακόμη και η απλή σκέψη ότι τα ευρωπαϊκά κράτη συνιστούν μια “κοινότητα ασφαλείας” ή μια “περιοχή ειρήνης” είναι ευσεβής πόθος, εάν αυτό σημαίνει ότι πόλεμος μεταξύ τους δεν θα υπάρξει ξανά, και όχι ότι δεν υπήρξε τα τελευταία χρόνια και ότι είναι εκτός λογικής εάν υπάρξει ξανά».

Το 1979 έρχεται ο Waltz να τονίσει και εκείνος με τη σειρά του ότι: «Η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία, υπό τη σκιά των υπερδυνάμεων, διαπίστωσαν γρήγορα πως ο πόλεμος μεταξύ τους είναι αντιπαραγωγικός και σύντομα άρχισαν να πιστεύουν πως είναι επίσης αδύνατος. Επειδή η ασφάλεια όλων βασιζόταν στις επιλογές άλλων και όχι στις δικές τους, ήταν εφικτό να γίνουν ενοποιητικά βήματα».

Τέλος, ο Joffe ανέφερε το 1984 ότι: «Η θεωρία των συμμαχιών υποστηρίζει ότι τα κράτη συνασπίζονται για να εξασφαλίσουν την ασφάλειά τους. Στην περίπτωση του ΝΑΤΟ, όμως, τα κράτη μέλη συνασπίσθηκαν επειδή η ασφάλειά τους εξασφαλιζόταν από έναν ισχυρό εξωτερικό συντελεστή ο οποίος πρόσφερε αξιόπιστα εσωτερική και εξωτερική τάξη και ασφάλεια στην Δυτική Ευρώπη. […] Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Δυτική Ευρώπη μπορεί να επιστρέψει σε εξισορροπητικές διαδικασίες της προπολεμικής περιόδου αντί να προχωρήσει στην ενοποιητική διαδικασία. Ο αδύναμος θα αισθανθεί ξανά ανησυχία για τις προθέσεις του ισχυρού και ο ισχυρός –όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία– θα αρχίσει, για ακόμη μία φορά, να ανησυχει για τις προθέσεις αλλήλων».

Κοινή συνισταμένη των ανωτέρω υποθέσεων αποτελεί το γεγονός ότι η εγγενής ετερότητα των ανθρώπινων κοινωνιών στην ευρωπαϊκή ήπειρο θέτει όρια στην ενοποίηση, ενώ τούτο συντελέστηκε στο βαθμό ύπαρξης κοινού συμφέροντος μεταξύ των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, αλλά και απάλειψης της μείζονος απειλής κατά του ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας υπό τη στρατηγική ομπρέλα των ΗΠΑ. Επί του συγκεκριμένου, άλλοι σημαντικότατοι αναλυτές, όπως ο John Mearsheimer, έχουν σημειώσει ότι ελλείψει του αμερικανικού υπερπόντιου εξισορροπητή η Ευρώπη σύντομα θα κατέληγε στους προαιώνιους διακρατικούς διαγκωνισμούς συμφερόντων.

Σήμερα, η αμερικανική στρατηγική ομπρέλα παραμένει παρούσα, αλλά εκλείπει σταδιακά η επιχειρησιακή δέσμευση εξαιτίας της ανάγκης εξισορρόπησης της σινικής ανόδου.

Θα ωθήσει η εν λόγω εξέλιξη την Ευρώπη σε αποσταθεροποίηση; Θα καλλιεργήσει λανθασμένες παραστάσεις σε μέχρι πρότινος σύγχρονους «επιτήδειους ουδέτερους»;

Σε κάθε περίπτωση, η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης συνιστά μια διαδικασία διαχρονικών μεταβάσεων, με την πλέον προκλητική να συντελείται ενώπιον μας με σημείο εκκίνησης το Brexit, το ολοένα και πιο συζητούμενο Polexit, τη συνεχιζόμενη δυσαρέσκεια της Γαλλίας για την αυξανόμενη δημοσιονομική ασφυξία επιβαλλόμενη από τη Γερμανία, την πλήρη αποσταθεροποίηση γειτονικών γεωγραφικών περιοχών όπως το Μαγκρέμπ, αλλά και την ανοδική γεωστρατηγική πίεση της Ρωσίας σε βάρος της ΕΕ μέσω του «ενεργειακού όπλου».

https://www.pontosnews.gr/667425/gnomes/troylis-diachroniki-provlimatiki-peri-eyropaikis-enopoiisis/