Από τον Σάββα Καλεντερίδη

Πρέσβεις 10 δυτικών χωρών συνυπέγραψαν ένα κείμενο με το οποίο ζητούσαν από την τουρκική κυβέρνηση να εφαρμόσει την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφορικά με τον επιχειρηματία-ακτιβιστή Οσμάν Καβάλα, ο οποίος κρατείται επί τέσσερα χρόνια στις τουρκικές φυλακές, χωρίς να έχει τελεσιδικήσει οποιαδήποτε δικαστική απόφαση εις βάρος του. Αυτή λοιπόν η ενέργεια ο Ερντογάν θεώρησε ότι στρέφεται εναντίον του ιδίου. Για ποιο λόγο; 

Επειδή ο Οσμάν Καβάλα κατηγορείται ότι πρωτοστάτησε στη διοργάνωση των συλλαλητηρίων στο πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη το 2013 και ότι συμμετείχε με τους μηχανισμούς του στο εναντίον του Ερντογάν πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016.

Εξ αυτού του λόγου ο Ερντογάν βλέπει προσωπικά το θέμα και, επειδή ελέγχει απολύτως τη δικαστική εξουσία, επέβαλε την κράτησή του, η οποία θεωρείται παράνομη όχι μόνο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά και από κορυφαίους νομικούς και πρώην δικαστές της Τουρκίας, που έχουν εκφραστεί αλλεπάλληλες φορές για το παράνομο της κράτησης και του Οσμάν Καβάλα, αλλά και του συμπροέδρου του Κόμματος της Δημοκρατίας των Λαών (HDP) Σελαχατίν Ντεμιρτάς.

Ο Ερντογάν, λοιπόν, διαβάζοντας αυτήν την ανακοίνωση που συνυπέγραψαν οι πρέσβεις των 10 δυτικών χωρών, αντέδρασε οργισμένα και έκανε μια δήλωση, με την οποία έλεγε: «Εδωσα εντολή στο υπουργείο Εξωτερικών να χαρακτηρίσει τους 10 πρέσβεις μη επιθυμητά άτομα (persona non grata) στην Τουρκία», κάτι που στη διπλωματική γλώσσα σημαίνει ότι θα επιδοθεί μία νότα από το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας προς τα άτομα αυτά, ώστε να εγκαταλείψουν, συνήθως εντός 24ώρου, τη χώρα.

Η δήλωση αυτή του Ερντογάν ήταν η απαρχή μιας εξαιρετικά σοβαρής κρίσης. Με βάση αυτά που διαβάζουμε, αλλά και κάνοντας σχετικό ερώτημα σε εξέχοντα διπλωμάτη, ποτέ στην ιστορία της διπλωματίας καμία χώρα δεν απέλασε με μία απόφαση ταυτοχρόνως 10 διπλωμάτες. Αρα η απόφαση αυτή του Ερντογάν είναι πέρα από τα διπλωματικά ειωθότα. Ας δούμε όμως τι έγινε στη συνέχεια.

Οι εν λόγω δυτικές χώρες, κυρίως οι σκανδιναβικές, δήλωσαν ότι δεν υπάρχει κάτι μεμπτό στην κοινή δήλωση που συνυπέγραψαν οι πρέσβεις τους και ότι δεν κατανοούν τη δήλωση του Τούρκου προέδρου για την απέλασή τους. Μάλιστα είπαν ότι συνεχίζουν οι πρέσβεις τους τα καθήκοντά τους στην Τουρκία.

Κατά το Σαββατοκύριακο που άρχισε να κορυφώνεται η κρίση είδαμε επίσης μία επιδείνωση της κατάστασης της τουρκικής λίρας έναντι του δολαρίου και του ευρώ, και όλοι γνωρίζουμε ότι, εάν γίνονταν οι απελάσεις, η πτώση της τουρκικής λίρας θα συνεχιζόταν και τις επόμενες μέρες.

Από την άλλη, στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών έγινε ένας πραγματικός χαμός. Ο λόγος ήταν ότι ο Ερντογάν επέμενε να γίνει πράξη η δήλωσή του και να επιδοθούν τα διαβήματα με τα οποία χαρακτηρίζονται οι πρέσβεις personae non gratae. Η δε διπλωματία, παρότι σε μεγάλο βαθμό ελέγχεται από τον Ερντογάν, θεώρησε ότι αυτή η ενέργεια θα έχει καταστροφικές συνέπειες στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και αντιστάθηκε.

Η αντίσταση αυτή προφανώς μεταφέρθηκε στον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο οποίος ήταν σε επίσημη επίσκεψη στην Κορέα. Ο Ερντογάν επικοινώνησε μαζί του για να του δώσει την εντολή ώστε κι αυτός με τη σειρά του να δώσει την εντολή στο υπουργείο Εξωτερικών για να επιδοθούν τα διαβήματα. Ο Τσαβούσογλου ζήτησε από τον Ερντογάν να περιμένει να επιστρέψει για να διαχειριστούν μαζί την κατάσταση, όμως ο Ερντογάν επέμενε. Τότε ο Τσαβούσογλου φέρεται ότι είπε, όπως αφήνουν οι διπλωματικές πηγές στην Τουρκία να διαρρεύσει (άλλωστε είχαμε και από το έγκυρο DW σχετικό ρεπορτάζ): «Σε αυτήν την περίπτωση, εάν επιμένετε στην απέλαση, επιστρέφοντας εγώ θα παραιτηθώ». Υπάρχει όμως άλλο ένα θέμα.

Το επιχείρημα των Τούρκων διπλωματών προς τον Ερντογάν ήταν το εξής: «Εάν απελάσουμε 10 πρέσβεις, κάθε χώρα θα έχει την απώλεια ενός διπλωμάτη, κάτι το οποίο αναπληρώνεται. Η Τουρκία όμως θα έχει την απώλεια 10 διπλωματών την ίδια στιγμή, διότι στα διπλωματικά ειωθότα τηρείται η αρχή της αμοιβαιότητας: Μου διώχνεις έναν, σου διώχνω έναν. Αρα 10 πρέσβεις της Τουρκίας από τις 10 χώρες, μετά την αναχώρηση των πρέσβεων των δυτικών αυτών χωρών, θα επέστρεφαν στην Τουρκία. Θα είχαμε λοιπόν ένα σοβαρό πρόβλημα, δεκαπλάσιο από αυτό που θα είχαν οι 10 δυτικές χώρες, στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, μια επιδείνωση άνευ προηγουμένου στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας».

Τα ζητήματα που θα προκαλούσε η υλοποίηση της απόφασης του Ερντογάν δεν σταματούν εδώ. Με βάση τον προγραμματισμό αλλά και τις προσδοκίες του, αναμένεται η συνάντηση του Ερντογάν με τον Τζο Μπάιντεν στη μεθαυριανή Σύνοδο των 20 πλέον αναπτυγμένων χωρών του κόσμου. Εκεί λοιπόν ο Ερντογάν, εάν είχε απελάσει τον Αμερικανό πρέσβη, στην ουσία μηδένιζε τις πιθανότητες να γίνει δεκτός από τον Μπάιντεν.

Συνεπώς, η πτώση της τουρκικής λίρας, η απέλαση 10 Τούρκων πρέσβεων σε περίπτωση απέλασης των πρέσβεων των 10 δυτικών χωρών, η απειλή παραίτησης του Τσαβούσογλου, αλλά κυρίως το ενδεχόμενο ακύρωσης της συνάντησης με τον Τζο Μπάιντεν υποχρέωσαν τον Ερντογάν να κάνει δεύτερες σκέψεις ώστε να αναθεωρήσει την απόφασή του.

Έλα όμως που είχε δεσμευτεί δημοσίως, με λεονταρισμούς, ότι «εδώ δεν είναι χώρα μπανανία για να κάνετε ό,τι θέλετε». Είχαμε επιπλέον χειροκροτήματα από το κοινό του, είχαμε πολύ σκληρές δηλώσεις από τον συγκυβερνώντα Ντεβλέτ Μπαχτσελί, από τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο οποίος κι αυτός συναγωνίζεται σε παραλήρημα και τον Ερντογάν και τον Μπαχτσελί. Ενώ λοιπόν υπήρχε αυτή η δέσμευση, έπρεπε να βρεθεί μια διέξοδος, και τη λύση έδωσαν οι ΗΠΑ. Μιλάμε για έναν εμπαιγμό του τουρκικού λαού. Τι συνέβη;

Στις διαβουλεύσεις που έκανε ο «υπό απέλαση» πρέσβης των ΗΠΑ με το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών συμφωνήθηκε να δοθεί η εξής «διέξοδος»: να κάνει ένα σχόλιο στον επίσημο λογαριασμό twitter της αμερικανικής πρεσβείας στην Αγκυρα που να λέει ότι η επιστολή που υπέγραψε ο Αμερικανός πρέσβης και συνυπέγραψαν άλλοι εννέα πρέσβεις δεν είναι αντίθετη προς το άρθρο 41 της Σύμβασης της Βιέννης που αναφέρεται στο πλαίσιο δράσης των διπλωματών, και συγκεκριμένα στο ότι δεν πρέπει να αναμειγνύονται στα εσωτερικά. Το σχόλιο αυτό μεταφράστηκε σε τουρκικό tweet ως υπαναχώρηση και έτσι κυκλοφόρησε στα δημοσιεύματα που ακολούθησαν. Επιπλέον, το συγκεκριμένο tweet έγινε retweet (δηλαδή φτάσαμε σε ένα σημείο η διπλωματία πλέον να μην ασκείται με τον κλασικό τρόπο, είτε μέσω διπλωματικών ανακοινώσεων είτε μέσω γραπτών διαβημάτων) και η αναπαραγωγή αυτού του tweet οδήγησε και τις άλλες εννέα χώρες να υιοθετούν την ανακοίνωση των ΗΠΑ. Ο Ερντογάν το άρπαξε αυτό και είπε: «Ορίστε, δείχνουν ότι σέβονται το άρθρο 41, άρα δεν αναμειγνύονται στα εσωτερικά μας, άρα αποσύρω κι εγώ την απειλή για την απέλασή τους». Προσπάθησε δε να παρουσιάσει το γεγονός αυτό ως νίκη του ιδίου και της Τουρκίας απέναντι στην «κακιά Δύση». Να υπενθυμίσουμε ότι στην Τουρκία υπάρχει έντονος αντιδυτικισμός, ένα μίσος αλλά και ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας, το οποίο εκδηλώνεται πολλές φορές με αυτές τις υβριστικές ανακοινώσεις.

Στη συνέχεια είχαμε τη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο οποίος είπε ξεκάθαρα: «Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να στηρίζουν τη δήλωση των 10 πρέσβεων, η οποία δεν αποτελεί ανάμειξη στα εσωτερικά της Τουρκίας, απλά ζητάει την εφαρμογή της απόφασης του ΕΔΑΔ για τον Καβάλα. Δεν αναμειγνύεται στα εσωτερικά της, αλλά έχει αξίωση από την Τουρκία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της απέναντι στο Διεθνές Δίκαιο και εν προκειμένω απέναντι στην απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου». Αυτό βέβαια δεν πέρασε στα ΜΜΕ της Τουρκίας.

Είναι αγράμματος;

Κι εδώ παραμένει ένα τεράστιο ζήτημα. Δεν γνώριζε ο Ερντογάν ότι η ανακοίνωση που συνυπέγραψαν οι πρέσβεις των 10 δυτικών χωρών δεν παραβιάζει το άρθρο 41; Επρεπε να το πουν οι ίδιοι; Είναι αγράμματος; Μάλιστα, μας δίνει το δικαίωμα να πούμε ότι κάπου έχει δίκιο ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος αμφισβητεί την ικανότητα του Ερντογάν πλέον να έχει λογικό ειρμό και να παίρνει αποφάσεις για την Τουρκία. Θεωρεί δηλαδή ότι υπάρχει πρόβλημα διανοητικό αυτή τη στιγμή στον Ερντογάν.

Την εικόνα για την κατάσταση στην Τουρκία έρχεται να συμπληρώσει, όχι μόνο ο συγκυβερνών Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αλλά και ένας δελφίνος, ο Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο οποίος αποδεδειγμένα πλέον ελέγχει σε μεγάλο βαθμό τις αστυνομικές υπηρεσίες και τον κρατικό μηχανισμό, καθώς επίσης και τα δίκτυα εισαγωγής και διακίνησης των ναρκωτικών.

Αυτή είναι η κατάσταση στην εξουσία σήμερα στην Τουρκία και πιστεύουμε πως είναι ένα πολιτικό ζήτημα που πρέπει να απασχολήσει την Ελλάδα, ειδικά σε ό,τι αφορά τον τρόπο με τον οποίο ο Ερντογάν αφενός μεν παίρνει τις αποφάσεις και αφετέρου δε κάνει τη λεγόμενη κυβίστηση, αλλάζει τις αποφάσεις, και προσαρμόζεται και συμμορφώνεται με αυτό που επιβάλλουν τελικά οι ισχυρότερες χώρες.

Γιατί ο Ερντογάν έκανε τελικά την κυβίστηση;