Το πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης ξεκίνησε το βράδυ της 6^ης Σεπτεμβρίου του έτους 1955, όταν όχλοι βγήκαν στους δρόμους της πόλης και έκαναν επιδρομή στις ελληνικές, στις αρμενικές και στις εβραϊκές συνοικίες καταστρέφοντας ή λεηλατώντας θρησκευτικούς ναούς, οικίες, νεκροταφεία και σχολεία.

«Ήμουν 14 ετών. Τη θυμάμαι καλά αυτή τη νύχτα. Καθώς προσπαθούσαμε να μάθουμε τα νέα από το ραδιόφωνο ακούγαμε τις λεηλασίες απ’ έξω. Ο πατέρας μου πήγε στο παράθυρο και είπε ότι έκαναν επίθεση στο μανάβικο του Αρμένιου γείτονά μας Γκάρο. Τότε, μια πέτρα έσπασε το παράθυρό μας»: είπε ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος που έφυγε μαζί με την οικογένειά του στην Αθήνα αμέσως μετά το πογκρόμ της 6-7^ης Σεπτεμβρίου.

Το ειδησεογραφικό πρακτορείο Turkish Minute μίλησε επίσης με τον Orhan Kemal Cengiz, δικηγόρο και υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο οποίος πιστεύει ότι το πογκρόμ της 6-7^ης Σεπτεμβρίου ήταν μια από τις μεγαλύτερες προβοκάτσιες που έχει σχεδιάσει ποτέ το τουρκικό κράτος και αποτέλεσε σημείο καμπής για την τουρκική ιστορία.

«Όταν κοιτάζετε προσεκτικά τους όχλους, βλέπετε ότι τα πολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην Τουρκία σήμερα, ξεκίνησαν τις μέρες εκείνες. Όπως θα παραδεχόταν χρόνια αργότερα, ο επικεφαλής του Τμήματος Ειδικού Πολέμου (ÖHD), η 6-7^η Σεπτεμβρίου ήταν μια «υπέροχη επιχείρηση». Πρόκειται για ένα από τα φρικτά παραδείγματα των επαίσχυντων περιστατικών που κράτος και λαός πραγματοποίησαν μαζί σε αυτή τη χώρα»: λέει ο Cengiz.

Ο στρατηγός Sabri Yirmibeşoğlu, ανώτατος αξιωματικός του τουρκικού στρατεύματος τον καιρό του πογκρόμ, σε συνέντευξή του το 1991 δήλωσε ότι η 6-7^η Σεπτεμβρίου ήταν έργο του Τμήματος Ειδικού Πολέμου (ÖHD) του στρατού και απευθυνόμενος στο δημοσιογράφο που του έπαιρνε συνέντευξη είπε: «Ήταν μια άριστη επιχείρηση, η οποία πέτυχε το σκοπό της. Σας ρωτώ. Δεν ήταν μια άριστη επιχείρηση;»

Το πογκρόμ πυροδοτήθηκε από ψευδείς και ενορχηστρωμένες ειδήσεις στον τουρκικό τύπο, οι οποίες άφηναν να εννοηθεί ότι οι Έλληνες είχαν βάλει βόμβα την προηγούμενη ημέρα στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη όπου ότι ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ είχε γεννηθεί.

Υποστηρίζοντας τις απόψεις του κυβερνώντος Δημοκρατικού Κόμματος, η εφημερίδα İstanbul Express είχε ως πρωτοσέλιδο: «Έριξαν βόμβα στο σπίτι του πατέρα μας Ατατούρκ».

Περίπου 290.000 φύλλα τυπώθηκαν στις 6 Σεπτεμβρίου ξεπερνώντας κατά πολύ τη συνήθη κυκλοφορία των 20.000 φύλων. Μέλη της φιλοκυβερνητικής τουρκοκυπριακής ένωσης άρχισαν να διανέμουν την εφημερίδα σε όλη την Κωνσταντινούπολη για να ταράξουν τον κόσμο.

«Ο πατέρας μου έλεγε ότι τα τουρκικά ΜΜΕ προωθούσαν το μίσος για τους Έλληνες εδώ και πολύ καιρό, πολύ πριν από το πογκρόμ. Ποιοι ήταν, όμως, αυτοί οι Έλληνες σύμφωνα με τους Τούρκους; Για κάποιους ήταν αυτοί στην Ελλάδα ή στην Κύπρο, αλλά για άλλους ήταν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. Η Τουρκία ήταν το σπίτι μας, ζούσαμε στην Κωνσταντινούπολη και δεν ήμαστε υπεύθυνοι για τα πολιτικά πράγματα του καιρού εκείνου. Ξαφνικά κατηγορηθήκαμε όλοι για την βόμβα»: είπε ο κ. Παπαδόπουλος κατά τη διάρκεια της συνέντευξής του στο Turkish Minute.

Σύμφωνα με τον Cengiz, στην Τουρκία υπάρχουν πάντα άνθρωποι έτοιμοι να χειραγωγήσουν άλλους και να επιτεθούν στους «προδότες» για χάρη της χώρας και του «καλού του έθνους».

«Ξέρετε πόσοι άνθρωποι συμμετείχαν στη λεηλασία οικιών και εργασιών στις 6-7 Σεπτεμβρίου; Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο αριθμός αυτών είναι 300 έως 500 ή ίσως χίλια ή δύο χιλιάδες άτομα, σωστά; Λάθος! Ο αριθμός των συμμετεχόντων δεν ήταν της τάξης των χιλιάδων ή δέκα χιλιάδων. Μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων που συμμετείχαν! Και κοιτάζοντας φωτογραφίες από το πογκρόμ, μπορούμε να δούμε άτομα από διαφορετικό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο»: είπε ο Cengiz

Οι Αρμένιοι και οι Εβραίοι της Κωνσταντινούπολης είχαν την ίδια μοίρα με τους Έλληνες, τα σπίτια και τα καταστήματά τους καταστράφηκαν. Εκκλησίες και νεκροταφεία δέχθηκαν επιδρομές. Εικόνες, σταυροί και άλλα ιερά κειμήλια καταστράφηκαν. Έβαλαν φωτιά σε εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν μόνο οι Έλληνες ο στόχος τους. Ήταν όλες οι μη μουσουλμανικές μειονότητες. Από τη στιγμή που τους έβλεπαν ως εχθρούς, τους φέρθηκαν αναλόγως.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, μιλάμε για την καταστροφή 4.214 οικιών, 1.004 επιχειρήσεων, 73 εκκλησιών, 2 μοναστηριών, μίας συναγωγής και 26 σχολείων.

Οι εκτιμήσεις για το οικονομικό κόστος της ζημίας κυμαίνονται μεταξύ 24,8 εκατομμυρίων δολαρίων (τουρκική κυβέρνηση) έως 500 εκατομμυρίων δολαρίων (ελληνική κυβέρνηση).

Σύμφωνα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, περίπου 200 Ελληνίδες έπεσαν θύματα βιασμού. Ακόμη, υπήρχαν αναφορές για βιασμούς αγοριών ελληνικής καταγωγής. Επίσης, πολλοί Έλληνες συμπεριλαμβανομένου τουλάχιστον ενός ιερέα υποβλήθηκαν σε περιτομή διά της βίας. Έναν παπά τον έκαψαν ζωντανό!

«Εκείνο το βράδυ καθώς και οι εθνικιστικές επιθέσεις αποτελούν απλά ιστορία για τους μελετητές και τους νεότερους, αλλά για εμένα αποτελούν μνήμη, μια εμπειρία ζωής. Ως μάρτυρας μπορώ να πω  ήταν η πρώτη μέρα της μακρόχρονης τραγωδίας της οικογένειάς μου»: είπε ο κ. Παπαδόπουλος.

Η οικογένεια Παπαδόπουλου, όπως και χιλιάδες μη μουσουλμάνοι της Κωνσταντινούπολης, δεν γνώριζαν μέχρι και στις αρχές των γεγονότων της 6-7^ης Σεπτεμβρίου ότι η ίδια η χώρα στην οποία ζούσαν σκόπευε να καταστρέψει την περιουσία τους, τις επιχειρήσεις τους καθώς και τους ναούς τους έτσι ώστε να τους αναγκάσει να την εγκαταλείψουν.

«Ο πατέρας μου και ο θείος μου είχαν μαγαζιά στη συνοικία Beyoğlu στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Καταστράφηκαν ολοσχερώς τη νύχτα εκείνη. Πήρε πολλά έτη στην οικογένειά μου να σταθεί στα πόδια της οικονομικά και ψυχολογικά. Η Κωνσταντινούπολη ήταν το σπίτι μας και όταν φύγαμε και πήγαμε στην Αθήνα, μας έλειπε πραγματικά η ζωή στην Κωνσταντινούπολη»: προσέθεσε ο κ. Παπαδόπουλος.

Οι οικίες και οι χώροι εργασίας των Ελλήνων αλλά και των άλλων μη μουσουλμανικών μειονοτήτων είχαν στοχοποιηθεί από τους όχλους εκ των προτέρων. Μια ημέρα πριν από το πογκρόμ, οι επιτιθέμενοι είχαν πει στους ιδιοκτήτες των τουρκικών μαγαζιών να «κρεμάσουν τουρκικές σημαίες στα παράθυρά τους» ως ένδειξη της «τουρκιάς» τους.

Το πογκρόμ ήταν η αιτία που ξεκίνησε κύμα μετανάστευσης από την Τουρκία, το οποίο ο τουρκικός τύπος χαρακτήρισε ως «συνήθη απιστία των μειονοτήτων». Μέσα σε λίγους μήνες, οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις που ανήκαν σε μη μουσουλμάνους ήρθαν στα χέρια των μουσουλμάνων, ενώ εκείνες που καταστράφηκαν δεν άνοιξαν ποτέ ξανά.

Οι περισσότεροι από τους Έλληνες που έμειναν, εξορίστηκαν στην Ελλάδα το 1964. Πρόκειται για άλλη μια τραγωδία της τουρκικής ιστορίας. Εκείνο το έτος περίπου 30.000 Έλληνες αναγκάστηκαν διά της βίας να εγκαταλείψουν την γενέτειρά τους έχοντας μαζί τους προσωπικά αντικείμενα που ζύγιζαν όχι περισσότερο από 20 κιλά και με χρήματα όχι περισσότερα των 20 δολαρίων. Δεν τους επετράπη να πουλήσουν τα σπίτια τους ή τις περιουσίες τους ή να κάνουν ανάληψη χρημάτων από τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς πριν εκδιωχθούν.

Εξήντα έξη χρόνια μετά το πογκρόμ που ρήμαξε τις μη μουσουλμανικές κοινότητες, οι μειονότητες της Τουρκίας συνεχίζουν να ζουν δύσκολα. Αν και περιστασιακά, ακόμη λαμβάνουν χώρα επιθέσεις σε εκκλησίες και νεκροταφεία.

Η ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης που πριν το πογκρόμ έφτανε περίπου τις εκατό χιλιάδες άτομα, τη στιγμή που μιλάμε δεν ξεπερνάει τις δύο χιλιάδες, το οποίο σημαίνει, όπως δήλωσε ο στρατηγός Yirmibeşoğlu, ότι «η επιχείρηση εκπλήρωσε το σκοπό της».

Στο ερώτημα αν οι Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν πληρώσει ποτέ ηθικές ή υλικές αποζημιώσεις για το πογκρόμ του 1955 ή αν έχουν δείξει κάποιο ίχνος μετάνοιας ή θλίψης ύστερα από τόσα χρόνια, η απάντηση του Cengiz είναι σύντομη: «Δυστυχώς, όχι».

Σύμφωνα με τον Cengiz, υπάρχουν πολλά επαίσχυντα μυστικά τα οποία βαραίνουν όλα τα πολιτικά κινήματα που έχουν γευτεί την εξουσία στην Τουρκία.

«Κάθε πολιτικό κίνημα στην Τουρκία πιστεύει ότι οι δικές του αμαρτίες του παρελθόντος ανήκουν στους πολιτικούς του αντιπάλους. Στην πραγματικότητα, από τα δεξιά ως τα αριστερά, όλα τα πολιτικά κόμματα έχουν πολλά άπλυτα. Ο Αντνάν Μεντερές, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας την εποχή εκείνη, ήταν αναμφίβολα ένας από τους πολιτικούς υπευθύνους για το πογκρόμ της 6-7^ης Σεπτεμβρίου. Αλλά υπήρχε και μια μεγαλύτερη ομάδα σχετιζόμενη με το βαθύ κράτος με διαφορετικούς φορείς που είχε ευθύνες για αυτό το πογκρόμ. Όμως, ακόμη και σήμερα δεν έχουν κριθεί. Η ατιμωρησία είναι μια «παλιά ασθένεια» στην Τουρκία»: είπε ο Cengiz.

Μετάφραση: Γιάννης Λιναρδάτος

Πηγή: https://www.turkishminute.com/2021/09/13/66-years-of-impunity-in-turkey-the-state-backed-september-6-7-pogrom/