Μάνα Μικρασιάτισσα, της Σμύρνης και της Πέργαμου και τ’ Αϊβαλιού κυρά,

μια χούφτα χώμα κράτησα, κρυφή για μένα έγνοια μου, στερνή για σε χαρά.

Μια χούφτα απ’ το προσκύνημα που συ δεν τ’ αξιώθηκες, χώμα ξεριζωμού,

απ’ την αυλή σου μήνυμα, εκεί που ξεσπιτώθηκες κι ελπίδα γυρισμού.

Πού να βρεθεί στο δράμα σου γραφή, για το τραγούδι σου, λυγμέ της προσφυγιάς!

Ο πόνος για τον άντρα σου, ο θρήνος στ’ αγγελούδι σου, η πίκρα της γιαγιάς.

Ήσουν εσύ και τ’ άντεξες κι έγινες θείο σύμβολο στο δράμα της φυλής.

Φωτιές, μαχαίρια, πάλεψες, κι όλο μπροστά σου είδωλο η βάρκα της φυγής.

(ποιήμα του Συλλόγου Μικρασιατών Ανατολικής Αττικής)

H προσφυγομάνα Ελλάδα, βρίθει μνημείων που ως φόρος τιμής στους ξεριζωμένους της Μ. Ασίας, φιλοτεχνήθηκαν σε πάμπολλες πόλεις και χωριά σ’ ολόκληρη τη χώρα.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα μνημεία αυτά, κατέχει η μάνα του πόνου και της προσφυγιάς, την οποία περιγράφει με τρόπο υπέροχο στο ποίημά της η κ. Χρύσα Βολοβότση:

Αχώρητος μες στο μυαλό τούτος ο μισεμός, ο ασύλληπτος, ο βάναυσος, ο απεχθέστερος ξεριζωμός.

Πήρες το δρόμο, αλλά για πού και πώς; Με μαστίγιο, ντουφέκι, μαχαίρι και φωτιά.

Με μια αγκαλιά παιδιά.

Ποιό να σώσεις; Ποιό να δέσεις στην ποδιά σου; Ποιό να έχεις αγκαλιά;

Τι να πάρεις, τι ν’ αφήσεις, τι να πεις και στα παιδιά που κρέμονται από πάνω σου να νιώσουν σιγουριά;

Φορτώθηκες έναν μποξά και πήρες ό,τι άξιζε:

Την Παναγιά με τον Χριστό, εικόνα των προγόνων, τραγούδια, νανουρίσματα, μύθους και ιστορίες.

Έβαλες την παράδοση ολόκληρη εκεί μέσα. Κι έφυγες.

Βρήκες έναν τόπο κι έμεινε όλη η φαμίλια.

Στο κρύο, στη βροχή. Και τα παιδιά να κλαίνε για μια μπουκιά ψωμί.

Σκληρή δουλειά, ιδρώτας, μόχθος, κούραση με τον σύντροφο μαζί. Στήσατε το καλύβι σας και μείνατε εκεί.

Νέα πατρίδα, μα η παλιά τρώει τα σωθικά.

Φτωχότατο, ελλιπέστατο τούτο το σπιτικό, μα μια ψυχή Ελληνική και ορθόδοξη, ορθή!

Έβγαλες απ’ το μπόγο σου όλα τα τιμαλφή:

Την Άγια εικόνα σου που την έστησες ψηλά κι ένα καντήλι ταπεινό να κρέμεται μπροστά. Και τα τραγούδια του καημού και της χαράς, του πόνου και της λύπης του άγριου ξεριζωμού συνόδευαν το δρέπανο, την τσάπα, τη σπορά, το ντούκου-ντούκου τ’ αργαλειού, τη σκάφη και τη ρόκα.

Στο χέρι τ’ αδράχτι, στα πόδια το μωρό, στο στόμα το νανούρισμα, γλυκό και τρυφερό.

Τα βράδια εξιστορούσες, στο φως το λιγοστό, μύθους και ιστορίες για ένδοξους αλλοτινούς καιρούς, για την Κωνσταντινούπολη και την Αγια-Σοφιά,

για το μεγάλο το χαμό, για την Παρθένα Παναγιά να κλαίει γοερά, για το μαρμαρωμένο βασιλιά, για τη μεγάλη ελπίδα, να καίει φλόγα στην καρδιά πως κάποτε θα γίνουνε πάλι όπως παλιά!

Μάνα της Θράκης, μάνα του Πόντου, της Μικρασίας μάνα, μπράβο και χίλια μπράβο σου που μπόρεσες και στάθηκες στα πόδια σου στητή.

Εύγε που παρόλο το βαρύ σταυρό που σήκωνες σ’ όλη σου τη ζωή, την παράδοση μας άφησες ατόφια, ζωντανή.

Μάνα μας, υπόσχεση σου δίνουμε κι εμείς με τη σειρά μας, άγια και ιερή, ότι στο κάθε μας εγγόνι, στο κάθε μας παιδί, θα μεταλαμπαδεύουμε με όλον το σεβασμό τούτη τη βαριά κληρονομιά, τούτον το θησαυρό.

Στην πόλη της Μυτιλήνης, στον προσφυγικό συνοικισμό της Επάνω Σκάλας, δεσπόζει το μνημείο-άγαλμα της Μικρασιάτισσας μάνας με το αγέρωχο βλέμμα και τα τρία της παιδιά γαντζωμένα πάνω της να προσπαθούν να νιώσουν ασφάλεια από το μητρικό άγγιγμα.

Στη Λήμνο, στο χωριό Νέα Κούταλη που χτίστηκε για να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες από την Κούταλη Προποντίδας, η Μικρασιάτισσα μάνα της προσφυγιάς κατέχει δεσπόζουσα θέση στο λιμάνι.

Στο Κερατσίνι, η Μάνα του ξεριζωμού παρουσιάζεται με τρόπο τέτοιο που αναλόγως της οπτικής γωνίας, ο θεατής μπορεί να δει “το πριν” της στιγμής που η μάνα προσπαθεί να αρπάξει το χέρι του παιδιού της για να το γλυτώσει, αλλά και “το μετά”, όταν μέσα στο χαλασμό, το χάνει.

Μνημείο υπάρχει και στην πλατεία προσφύγων Μικρασιατών της Αναβύσσου. Οι πρόσφυγες της περιοχής προέρχονταν κυρίως από την Αρετσού της Κωνσταντινούπολης και ίδρυσαν τον πρώτο οικισμό.

Οι Φωκιανοί ανάμεσά τους ίδρυσαν στον μυχό του όρμου της Αναβύσσου, το χωριό Παλαιά Φώκαια, ενώ στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στην περιοχή κι άλλοι πρόσφυγες κυρίως από το Ενεχίλ της Καππαδοκίας.

Μερικά απ’ τα πολλά μνημεία της Μικρασιάτισσας που υπάρχουν σε ολόκληρη τη χώρα, είναι και αυτό στην πλατεία Κρήνης στη Νίκαια Αττικής, στην πλατεία Μικρασιατών στην Ελευσίνα αλλά και αυτό επί των οδών Κισσάμου και Μάρκου Μπότσαρη, στα Χανιά της Κρήτης.

Το πρόπλασμα αυτού του μνημείου παραχωρήθηκε από τον καλλιτέχνη που το φιλοτέχνησε, στο βυζαντινό μουσείο του ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, στη Λευκωσία της Κύπρου.

Κεντρική θέση κατέχει η Μικρασιάτισσα και στα πολυπρόσωπα μνημεία της μικρασιατικής καταστροφής στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου, και των μικρασιατών προσφύγων στον Άγιο Κωνσταντίνο Αγρινίου.

Πηγές:

• Mikrasiatwn.wordpress.com

• LimnosNea.gr

• Σελίδα Facebook Lemnos Island

• Pontos News.gr

• Pemptousia.gr

• Mikrasiatis.gr

• Erytrealithri.com (φωτογραφία εξωφύλλου από ανάρτηση Ερρίκου Σκουλούδη)