Η κοντή μνήμη του Ακιτνζί, η προσάρτηση και η βρετανική πολιτική Γκουτέρες

Γιάννος Χαραλαμπίδης

Εντός ολίγων ημερών αναμένουμε στην Κύπρο εκ νέου την κ. Τζέιν Χολ Λουτ. Χωρίς να υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες για το τι μέλλει γενέσθαι. Είναι και αυτή, όπως και ο ΓΓ του ΟΗΕ, στρατευμένη στη βρετανική πολιτική για τον τετραγωνισμό του κύκλου. Ότι, δηλαδή, μπορούν να χωρέσουν δύο κράτη σε μια ομοσπονδία. Εάν δεχτεί η Τουρκία, η οποία συνεχίζει την πολιτική για την πλήρη ενσωμάτωση των κατεχομένων, γεγονός το οποίο μαρτυρεί πλέον ανοιχτά και ο Μουσταφά Ακιντζί.

Η σφραγίδα Ακιντζί και το φύλλο συκής

Αληθές, όμως, είναι ότι ο κ. Ακιντζί συνέβαλε και ο ίδιος σε αυτή την προσάρτηση, διότι μια τέτοια εξέλιξη δεν επέρχεται εν μία νυκτί. Το αντίθετο, όταν ο ίδιος εκτελούσε χρέη κατοχικού ηγέτη, έλαβε μέρος στις φιέστες για τον αγωγό της ειρήνης, δηλαδή για την εξάρτηση από την Τουρκία και την προσάρτηση των κατεχομένων σ’ αυτήν σε ό,τι αφορά το νερό, τις τηλεπικοινωνίες, καθώς και το τραπεζικό οικονομικό σύστημα. Όπως είχαμε αποκαλύψει από το 2018, φέρει και τη δική του σφραγίδα ο σχεδιασμός για τα νέα τετελεσμένα στην Αμμόχωστο. Τώρα θυμήθηκε την προσάρτηση, διότι ετέθη στο περιθώριο. Διότι τώρα οι Τούρκοι δεν χρειάζονται φύλλο συκής. Αναφέρονται ξεκάθαρα στη γαλάζια πατρίδα, της οποίας η Κύπρος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα και ειδικότερα της νέας οθωμανικής αυτοκρατορίας. Επί του συγκεκριμένου ζητήματος είναι που έχει ανοίξει άλλο ένα παράθυρο εντός της ΕΕ. Πρόκειται για τη στρατηγική πυξίδα που μπορεί να τεθεί σε αντιδιαστολή με την τουρκική στρατηγική της γαλάζιας πατρίδας. Και δη στον σκέλος των απειλών και των θαλασσών, αφού έχει, εκτός των άλλων, στόχο την πλήρη εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και δη του σκέλους που αφορά την ΑΟΖ.

Δίλημμα και επιλογές

Το ερώτημα δεν είναι μόνο τι πράττει η Τουρκία για την εξυπηρέτηση των δικών της συμφερόντων, αλλά η δική μας πλέον στρατηγική ποια είναι. Εκ των πραγμάτων, δεν υπάρχει σχέδιο Β. Και η Κυβέρνηση, καθώς και τα συμπολιτευόμενα κόμματα ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ επιμένουν στη συνέχιση ενός μολυσμένου διαλόγου που οδήγησε στα δύο κράτη ως προηγούμενο στάδιο της πλήρους τουρκοποίησης, ενώ υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές ενώπιόν μας οι οποίες μπορούν να οικοδομηθούν σε διάφορα επίπεδα, όπως είναι:

1. Ο άξονας Ελλάδας- Κύπρου- Ισραήλ που στηρίζεται πάνω σε κοινά συμφέροντα και στην ενιαία απειλή που ονομάζεται Τουρκία.
2. Οι σχέσεις με τις αραβικές χώρες ξεκινώντας από την Αίγυπτο.
3. Η βελτίωση των σχέσεων με τις ΗΠΑ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραμελούμε εκείνες με τη Ρωσία.
4. Ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η Κύπρος εντός της ΕΕ, ειδικώς σήμερα που τίθεται επί τάπητος το θέμα της στρατηγικής πυξίδας, δηλαδή του τρόπου με τον οποίον προσδοκά τμήμα της Κοινής Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας να οικοδομηθεί για τα υπόλοιπα χρόνια, συμπεριλαμβανομένου, όπως έχουμε, ήδη, αναφέρει, και του χώρου της θάλασσας.

Τρεις πυλώνες της πυξίδας

Ήδη έχει ξεκινήσει διάλογος εντός της ΕΕ στο πλαίσιο της στρατηγικής πυξίδας, που στηρίζεται σε τρεις πυλώνες. Ο πρώτος θέλει να προσδιορίσει και να καθορίσει ποιες είναι οι απειλές που δέχεται η ΕΕ και εκείνες που ενδεχομένως να υποστεί σε ένα διάστημα 5 έως και 10 ετών. Ο δεύτερος επικεντρώνεται σε μία στρατηγική αντιμετώπισης των απειλών αυτών και ο τρίτος σε μελλοντικές πολιτικές οδηγίες που αφορούν, εκτός των άλλων, και τον τρόπο διαχείρισης κρίσεων. Εκείνο που προσδοκάται τους επόμενους μήνες (το αργότερο έως τον Μάιο) είναι να παρουσιαστεί ένα ολοκληρωμένο κείμενο, το οποίο θα αποτελεί ένα νομικό έγγραφο για τα κράτη-μέλη.

Η απειλή, ο εταίρος και οι ερμηνείες…

Η στρατηγική πυξίδα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Κύπρο και το στοίχημα θα έπρεπε να ήταν το εξής: Αποτελεί ή όχι η Τουρκία διαρκή απειλή σε βάρος κρατών-μελών της ΕΕ; Για κάποιους των εταίρων, όχι. Η επίσημη θέση είναι ότι πρόκειται για στρατηγικό εταίρο και υποψήφια για ένταξη χώρα. Και οι θέσεις αυτές έγιναν δεκτές με τη δική μας συγκατάθεση! Όμως, η Άγκυρα συνιστά, εκ των πραγμάτων, απειλή σε βάρος κρατών – μελών. Και δη της Κύπρου και της Ελλάδας. Βεβαίως, προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι, όταν γίνεται λόγος, στο πλαίσιο της στρατηγικής πυξίδας, για απειλές, εννοούμε τις μορφές που λαμβάνουν αυτές και όχι κατ’ ανάγκην τους γεωγραφικούς χώρους και κράτη απ’ όπου προέρχονται. Είναι, όμως, πρόδηλον ότι το ένα δεν μπορεί να αποκλείσει το άλλο. Το αντίθετο. Τι εννοούμε μορφές απειλών; Γίνεται σαφής μνεία για τις συμβατικές απειλές στα άρθρα της ΕΕ, αλλά κυρίως, πλέον, για τις απειλές μέσω του κυβερνοχώρου (cyber-threats) είτε εντός, είτε εκτός του υβριδικού πολέμου, ο οποίος χρησιμοποιεί θεμιτά και αθέμιτα μέσα προκειμένου να επιτύχει τους στόχους του. Εκ των πραγμάτων, η Κύπρος είναι θύμα συμβατικού πολέμου και δη εισβολής και το έδαφός της, που είναι και έδαφος της ΕΕ, όπως καθορίζει το Πρωτόκολλο 10, τελεί υπό τουρκική κατοχή. Βρίσκεται υπό διαρκή κατοχή και συμβατική απειλή, ενώ τελεί και κάτω από απειλές οι οποίες γίνονται πράξη και προέρχονται από τον κυβερνοχώρο, είτε αυτές είναι τμήμα, είτε όχι ενός υβριδικού πολέμου. Τονίζονται αυτά, διότι στην παρούσα φάση γίνεται προσπάθεια για να δοθούν ερμηνείες σε συγκεκριμένα άρθρα των Συνθηκών και ειδικότερα του 42,7 των Συνθηκών που αναφέρει ότι, όταν ένα κράτος-μέλος δέχεται επίθεση, “τα άλλα κράτη-μέλη έχουν την υποχρέωση να βοηθήσουν και να το υποστηρίξουν με όλα τα μέσα που διαθέτουν στην ισχύ τους”. Το 42,7 συνδέεται ήδη στο πλαίσιο των διαδικασιών για τη στρατηγική πυξίδα: 1. Με το άρθρο 222 που αφορά την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών – μελών. 2. Με την επίθεση που μπορεί να δεχτεί ένα κράτος-μέλος από την τρομοκρατία ή/και μέσω του κυβερνοχώρου, είτε αυτή είναι ενταγμένη, είτε όχι στον υβριδικό πόλεμο. Η ενεργοποίηση του 42,7 έχει γίνει με επιτυχία από τη Γαλλία το 2015, όταν δέχθηκε τα τρομοκρατικά σε βάρος της χτυπήματα στο Παρίσι. Η Κύπρος, όπως και η Ελλάδα δέχονται συνεχείς απειλές και επιθέσεις εκ μέρους της Τουρκίας δια του κυβερνοχώρου, που είναι ενταγμένες, μάλιστα, στο πλαίσιο ενός υβριδικού πολέμου, αλλά και πέραν αυτού. Εκείνο που δεν χωρά αμφιβολία, επί τη βάσει του άρθρου 42, παράγραφος 7, είναι ότι και στην περίπτωση της συμβατικής επίθεσης τα κράτη-μέλη είναι υποχρεωμένα να παράσχουν στρατιωτική βοήθεια και την αλληλεγγύη τους, στη βάση του άρθρου 222, το οποίο, όπως λέγεται, έχει τεθεί σε ισχύ για την περίπτωση φυσικών και άλλων καταστροφών, αλλά τώρα διαστέλλεται η ερμηνεία και η εφαρμογή του, καλύπτοντας ταυτοχρόνως και τις περιπτώσεις των απειλών σε συνδυασμό με τους 42,7. Αλίμονο να γίνεται μνεία για τη στήριξη κρατών – μελών που δέχονται επίθεση μέσω κυβερνοχώρου ή/και υβριδικού πολέμου και να μην εφαρμόζεται επί συμβατικού, ο οποίος πλέον περιλαμβάνει και τον κυβερνοχώρο και τον υβριδικό. Κλασικά παραδείγματα είναι οι πόλεμοι στη Γεωργία και στην Κριμαία.

Αυτονομία, ΝΑΤΟ και 42,7

Ακόμη και αυτή η αυτονομία της ΕΕ, που αναφέρεται στη στρατηγική πυξίδα, σχετίζεται με το ΝΑΤΟ. Διότι, όπως επισημαίνεται, η Βορειοτλαντική Συμμαχία είναι αυτή που έχει τον κύριο λόγο στο συλλογικό σύστημα ασφάλειας. Και είναι σαφές ότι δεν είναι δυνατή η πλήρης απεξάρτηση, ένεκα έλλειψης υποδομών από πλευράς ΕΕ, που δεν είναι εύκολο να γίνουν, αλλά και για έναν άλλο λόγο: Η ΕΕ είναι ακόμη “ήπια” (soft) και όχι “σκληρή” (hard) δύναμη (power). Περιορίζει τον ρόλο της σε «πολιτικές αποστολές» και δεν στέλνει στρατεύματα για να εμπλακούν σε μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις, όπως το ΝΑΤΟ. Τα δε πλείστα κράτη – μέλη της ΕΕ ανήκουν στο ΝΑΤΟ. Εγείρεται λοιπόν το εξής ερώτημα: Εάν δεχθεί εκ νέου συμβατική επίθεση η Κύπρος από την Τουρκία, πώς κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, που είναι ταυτοχρόνως και μέλη της ΕΕ, θα ήταν δυνατό να στραφούν σε βάρος κράτους της Συμμαχίας, όπως είναι η Τουρκία, είτε εντός, είτε εκτός των διατάξεων του 42,7;

Ακόμη και αν δεν είναι εντελώς ξεκάθαρα τα ανωτέρω ως προς την Κύπρο και τα άρθρα 42,7 και 222, θα πρέπει εμείς να καταστήσουμε, όσο πιο σαφή γίνεται, τη σύνδεσή τους με την κατοχή και την τουρκική απειλή, καθώς και με τις αρχές και αξίες της ΕΕ, που είναι ζητήματα συναφή με την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα των κρατών της. Υπάρχουν και στο θέμα αυτό επαρκείς ερμηνείες. Το ίδιο το ΝΑΤΟ είναι εκ του καταστατικού του αμυντικός Οργανισμός και όχι επιθετικός. Εφόσον η Τουρκία προχωρεί σε επιθετικές ενέργειες σε βάρος κράτους – μέλους της ΕΕ, δεν καταστρατηγεί μόνο το διεθνές και το κοινοτικό δίκαιο, αλλά και το καταστατικό του ΝΑΤΟ. Συνεπώς, τα κράτη μέλη της ΕΕ – είτε ανήκουν, είτε όχι στο ΝΑΤΟ- και η Κυπριακή Δημοκρατία έχουν το δικαίωμα να αμυνθούν σε τέτοιες παράνομες δράσεις που στρέφονται σε βάρος του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου. Αν δεν μπορούν να το πράξουν, δηλαδή να υπερασπιστούν κράτος – μέλος από ξένη επίθεση, είναι ως να καταργούνται οι αρχές και αξίες της δημοκρατίας και η ίδια ΕΕ. Ακόμη και αυτό το ίδιο το ΝΑΤΟ.

Η θαλάσσια πυξίδα και η Άγκυρα

Τα ανωτέρω δεν συνιστούν φανταστικά σενάρια στο πλαίσιο των διεργασιών για τη στρατηγική πυξίδα της ΕΕ, αλλά μια πραγματικότητα, η οποία συνδέεται με την τουρκική επεκτατική πολιτική και τη γαλάζια πατρίδα υπό την εξής έννοια: Η στρατηγική πυξίδα της ΕΕ καλύπτει και τον θαλάσσιο χώρο. Ως εκ τούτου, αναφέρεται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, μεταξύ των οποίων και η Μεσόγειος, διότι, εκτός των άλλων, περί το 70% των «εξωτερικών εισαγωγών» του εμπορίου της ΕΕ καλύπτεται από θαλάσσιες οδούς. Συνεπώς, θεωρείται βασικός πυλώνας της στρατηγικής πυξίδας η ελεύθερη ναυσιπλοΐα και κυρίως η τήρηση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας για την εξυπηρέτηση, όπως, εκτός των άλλων, επισημαίνεται, των συμφερόντων που προκύπτουν εντός της ΑΟΖ των κρατών-μελών. Και τα συμφέροντα αυτά είναι συναφή με θέματα όπως η ενέργεια, η αλιεία, το εμπόριο, ακόμα και η πόντιση καλωδίων. Συναφώς, η Κυπριακή Δημοκρατία ως κράτος – μέλος οφείλει να καθορίσει, στο πλαίσιο της στρατηγικής πυξίδας, το δικό της ρόλο και τον τρόπο προστασίας των συμφερόντων, όχι μόνο των δικών της, αλλά και του συνόλου της ΕΕ στην εξής βάση: Η στρατηγική της Γαλάζιας Πατρίδας είναι αντίθετη με ό,τι η στρατηγική της ευρωπαϊκής πυξίδας μπορεί να καθορίζει στην Ανατολική Μεσόγειο. Διότι, η Άγκυρα επιδιώκει με την πολιτική της τον έλεγχο επί των εναέριων και των θαλασσίων οδών, για να μπορεί να διαχειρίζεται τα θέματα του εμπορίου. Ταυτοχρόνως, με την αλλαγή των ΑΟΖ που αξιώνει, στο πλαίσιο της λύσης του Κυπριακού και της διευθέτησης των ελλαδοτουρκικών θεμάτων, οικοδομεί μια στρατηγική που δεν στρέφεται μόνον εναντίον των εθνικών συμφερόντων της Κύπρου και της Ελλάδας, αλλά και εναντίον εκείνων της ίδιας της ΕΕ στο σύνολό της.

Στρατιωτικές δομές της ΕΕ και αποφάσεις της Κύπρου

Βεβαίως, ο σχεδιασμός της στρατηγικής πυξίδας προϋποθέτει, για την αποτελεσματικότητά του, δομικές και θεσμικές αλλαγές εντός της Ευρώπης σε διάφορους τομείς που αφορούν τη δημιουργία ισχυρών υποδομών. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα, κατά πόσον υπάρχει πολιτική πρόθεση – την οποίαν δεν διαβλέπουμε μέχρι σήμερα – να περάσει η ΕΕ από την στρατηγική αντίληψη της «soft» σε εκείνην της “hard power”. Συνεπώς, το νομικό πλαίσιο στο οποίο αναφερόμαστε έχει τη διπλωματική, νομική και στρατιωτική του σημασία, την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει η Κυπριακή Δημοκρατία, εφόσον προτάξει τα δικά της νομικά και γεωπολιτικά επιχειρήματα. Και, εφόσον ο στόχος της είναι η δημιουργία μιας νέας νομικής και διπλωματικής αποτροπής εντός της ΕΕ, η οποία θα δύναται να έχει σημασία στην πράξη, εφόσον η ίδια η κυπριακή Κυβέρνηση αποφασίσει ότι επιδιώκει να έχει Ένοπλες Δυνάμεις στη βάση της στρατηγικής τής αποτροπής και της στρατηγικής πυξίδας. Μια τέτοια αποτρεπτική στρατηγική είναι συναφής με τις περιφερειακές συμμαχίες και δη με την Ελλάδα και το Ισραήλ, καθώς και με την ανάπτυξη της αντίληψης για την στρατιωτική βιομηχανία, δηλαδή τη μεταφορά εταιρειών σχετικών με το αντικείμενο στην Κύπρο, όπως είναι αυτές της Σερβίας και του Ισραήλ, για να καταστεί δυνατό να συμμετάσχουμε και σε άλλους θεσμούς της ΕΕ, όπως είναι η PESCO, πιο ενεργητικά. Έτσι αυξάνεις τους δείκτες αποτροπής, ασφάλειας και κυριαρχίας και οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας συνιστούν πραγματική επένδυση και όχι βαρύ οικονομικό κόστος. Η στρατηγική πυξίδα, κυρίως στον τομέα της θάλασσας, δεν μας επιλύει ριζικά το πρόβλημα με την τουρκική επεκτατική πολιτική της Γαλάζιας Πατρίδας, αλλά ανοίγει μια πύλη δια της οποίας μπορούμε να οικοδομήσουμε νομική, διπλωματική και, κατ’ επέκτασιν, στρατιωτική αποτροπή, εφόσον εμείς το θελήσουμε. Εκτός και αν ακολουθηθεί η πεπατημένη εξευμενιστική αντίληψη που λέει ότι δεν μπορεί να πράξουμε τίποτε έναντι της Τουρκίας. Ως εκ τούτου, λένε κάποιοι, θα πρέπει να συναντήσουμε το δικό της πεπρωμένο, όπως η ίδια το καθορίζει, και αποτυπώνεται, είτε με τον έναν, είτε με τον άλλο τρόπο, στον έλεγχο της πατρίδας μας από την Άγκυρα. Και δη στο πλαίσιο του τετραγωνισμού του κύκλου και της Γαλάζιας Πατρίδας, θέτοντας στο ράφι εξ ιδίων την στρατηγική πυξίδα της ΕΕ ως μια ευκαιρία για αλλαγή στρατηγικής, στη βάση μιας νέας συλλογικής μορφής ασφάλειας.

Σημερινή