Της Clara Ferreira Marques

Οι Κουβανοί έχουν αναπτύξει, κατ’ ανάγκη, ταλέντο στο να τα βγάζουν πέρα. Ωστόσο, ακόμη κι αυτό έχει όρια και το περασμένο σαββατοκύριακο χιλιάδες ταλαιπωρημένοι πολίτες βγήκαν στους δρόμους σε μια πρωτοφανή διαμαρτυρία σε όλο το νησί για τις οξείες ελλείψεις τροφίμων, φαρμάκων και καυσίμων.

Ο πόνος μιας πανδημίας η οποία “τσάκισε” τον τουρισμό, σε συνδυασμό με τον αντίκτυπο της αύξησης των τιμών στα τρόφιμα σε παγκόσμιο επίπεδο, μιας αναποτελεσματικής οικονομίας η οποία κυριαρχείται από το κράτος, ενός σκληρού εμπάργκο από πλευράς ΗΠΑ και των “μπλακ άουτ” – τόσο κυριολεκτικά όσον αφορά τον ηλεκτρισμό, όσο και πολιτικά – αποδείχθηκαν, στον συνδυασμό τους, αβάστακτα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρείχαν τον “επιταχυντή” εξελίξεων.

Όπως – όπως

Ο πρόεδρος της Κούβας Miguel Diaz-Canel δεν έχει τη δυνατότητα άμεσων απαντήσεων για να κατασιγάσει τη δυσαρέσκεια ή να ξεφύγει από τη βαθύτερη ύφεση στη χώρα του από την “ειδική περίοδο” που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, πριν από περίπου 30 χρόνια. Η κυβέρνηση βασίζεται στην πιθανή επιτυχία των εγχώριων εμβολίων κατά της Covid-19 προκειμένου να επιστρέψει η χώρα σε κάποια εκδοχή κανονικότητας.

Τα κρούσματα κορονοϊού, ωστόσο, έχουν αυξηθεί απότομα, οι απαραίτητες νομισματικές μεταρρυθμίσεις έχουν ωθήσει τις τιμές υψηλότερα και τα αποθέματα έχουν μειωθεί τόσο όσο και η υπομονή των πολιτών. Η βοήθεια από τη Βενεζουέλα έχει μειωθεί και η κυβέρνηση έχει ελάχιστο επαναστατικό “χάρισμα” στο οποίο να μπορεί να βασιστεί – η δυναστεία των Κάστρο έληξε τον Απρίλιο και οι περισσότεροι Κουβανοί είναι πλέον πολύ νέοι και πολύ καλά ενημερωμένοι για να επηρεαστούν από τέτοιους παράγοντες.

Το πιθανότερο σενάριο είναι η Αβάνα να προσπαθήσει να βγάλει άκρη όπως-όπως, στηριζόμενη στη μακρόχρονη εμπειρία των κρατικών υπαλλήλων στην αντιμετώπιση κρίσεων ελλείψει υποστήριξης από πολυμερείς οργανισμούς και να ελπίζει στην ανακούφιση που τελικά θα έρθει με την υποχώρηση της πανδημίας. Ωστόσο, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος εδώ, τόσο για την Κούβα όσο και για τους γείτονές της.

Η Αβάνα πρέπει να βιαστεί και να προχωρήσει την φιλελευθεροποίηση, μαζί με τη δημιουργία ενός πλήρως αναπτυγμένου ιδιωτικού τομέα, προκειμένου να αναβιώσει μια οικονομία που συρρικνώθηκε κατά 11% το 2020 – περίπου όσο και το 1991. Οι εσωτερικοί παράγοντες βαρύνουν πολύ και οι Κουβανοί θα χρειαστεί να πειστούν ότι οι προσπάθειες μεταρρύθμισης είναι γνήσιες. Όπως ανέφερε και ο πρωθυπουργός της Κούβας  Manuel Marrero Cruz σε κρατικούς αξιωματούχους, οι άνθρωποι δεν μπορούν να φάνε πολυετή πλάνα.

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Ωστόσο, υπάρχει ρόλος και για την Ουάσιγκτον σε αυτό το σκηνικό. Οι “σκληροπυρηνικοί” των ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι η διατήρηση της ισχυρής πίεσης στο καθεστώς θα φέρει τη δημοκρατία. Στην πραγματικότητα, σε μια περιοχή όπου το αντίθετο του status quo είναι συχνά το χάος, ισχύει το αντίθετο.

Από τη στασιμότητα στην βαθιά ύφεση – Η Covid-19 οδήγησε στη μεγαλύτερη συρρίκνωση της οικονομίας της Κούβας από τις αρχές της δεκαετίας του 1990

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν δεν έχει μέχρι στιγμής ανταποκριθεί στις ελπίδες των Κουβανών για κάποιου είδους ύφεση (détente). Οι πολιτικοί περιορισμοί είναι ξεκάθαροι: οι Λατίνοι ψηφοφόροι στη Φλόριντα, όπου φιλοξενούνται μεγάλος αριθμός Κουβανών, καθώς και εξόριστοι της Βενεζουέλας και της Νικαράγουας, υποστήριξαν τον Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρική εκλογή του 2020, ικανοποιημένη από τη σκληρή του στάση έναντι του κουβανικού καθεστώτος. Οι ενδιάμεσες βουλευτικές εκλογές του 2022 στις ΗΠΑ πλησιάζουν γοργά και οι Δημοκρατικοί έχουν κάθε λόγο να θέλουν να ελαχιστοποιήσουν το όποιο πολιτικό κόστος.

Ο Μπάιντεν εξακολουθεί ωστόσο να έχει περιθώριο να αναθεωρήσει μερικά από τα πιο “χτυπητά” μέτρα κυρώσεων τα οποία έλαβε ο Τραμπ, ελαφρύνοντας τους περιορισμούς στα εμβάσματα – επί του παρόντος περιορίζονται σε 1.000 δολ. ανά τρίμηνο – και στα ιδρύματα τα οποία χρησιμοποιούνται για την αποστολή μετρητών στο νησί, καθώς και επιτρέποντας ταξίδια σε συγγενείς Κουβανών και τουρίστες, οι οποίοι παίρνουν μαζί τους στην Κούβα δολάρια και αγαθά από τις ΗΠΑ.

Μπορεί έτσι να ανακουφίσει τον μέσο Κουβανό και προωθήσει το αμερικανικό όνειρο απευθείας στη μέση οικογένεια της νησιωτικής χώρας – όπως οι επισκέπτες από και προς τη Δύση στους Σοβιετικούς πολίτες πριν από δεκαετίες. Μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση της Covid-19, υποστηρίζοντας την πρόσβαση σε εξοπλισμό όπως σύριγγες, όπου οι ελλείψεις εμπόδισαν τις προσπάθειες διανομής ακόμη και των ίδιων των κουβανικών εμβολίων – η Κούβα έχει εμβολιάσει ένα αξιοσέβαστο, αλλά ανεπαρκές 27% του πληθυσμού της με τουλάχιστον μία δόση.

Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απαραίτητα αλλά πιο περίπλοκα βήματα, όπως η αφαίρεση της χώρας από τη λίστα των κρατών-“χορηγών” της τρομοκρατίας που συντάσσουν οι ΗΠΑ, μια μάλλον ανόητη κίνηση της τελευταίας στιγμής από την κυβέρνηση Τραμπ.

Αντίκτυπος

Οι Κουβανοί θα ένιωθαν τον αντίκτυπο αυτών των κινήσεων. Ας σκεφτεί κανείς ότι μόνον ένα εκατομμύριο τουρίστες κατάφεραν να φθάσουν στην Κούβα το 2020, το ένα τέταρτο του συνόλου του προηγούμενου έτους και ένα κλάσμα των αναμενόμενων 5 εκατομμυρίων. Τον Δεκέμβριο υπήρξε μια πτώση άνω του 80% στον τουρισμό, πλήττοντας σκληρά τους μικροεπιχειρηματίες. Ο πληθωρισμός στις τιμές των τροφίμων, εν τω μεταξύ, πλήττει όλες τις οικονομίες που βασίζονται στις εισαγωγές βασικών αγαθών και ο αγροτοκτηνοτροφικός τομέας της Κούβας, επιβαρυμένος με γραφειοκρατία, τραγικά logistics, ανεπαρκείς εισροές για τον εμπλουτισμό του εδάφους και κακές αποφάσεις φύτευσης, αποτυγχάνει να καλύψει το κενό.

Ευτυχώς, η πανδημία έχει αντιμετωπιστεί κάπως καλύτερα. Η Κούβα κινήθηκε γρήγορα και, με ένα εντυπωσιακό ποσοστό εννέα γιατρών ανά 1.000 κατοίκους, κατέγραψε ποσοστό θνησιμότητας από κρούσματα κορονοϊού – το ποσοστό των θανάτων μεταξύ όλων των μολυσμένων – 0,6%, σε σύγκριση με το παγκόσμιο 2,2%. Η πολιτεία της Φλόριντα των ΗΠΑ, με σχεδόν διπλάσιο πληθυσμό, είχε περισσότερες από εννέα φορές τον αριθμό των κρουσμάτων Covid-19 και 24 φορές τον αριθμό των θανάτων. Ακόμη κι έτσι, η Κούβα παλεύει με ένα νέο ξέσπασμα της πανδημίας λόγω μεταλλάξεων, πολύ χειρότερο από ό,τι έχει βιώσει μέχρι σήμερα.

Ο ημερήσιος αριθμός κρουσμάτων κορονοϊού στην Κούβα βρίσκεται πλέον σε ανησυχητικά επίπεδα-ρεκόρ

Προφανώς, η πρωταρχική ευθύνη για τα προβλήματα της Κούβας βαρύνει την κυβέρνησή της και την πολύχρονη αποτυχία της να ικανοποιήσει τις ανάγκες του λαού της. Ο Diaz-Canel έχει λάβει σημαντικά μέτρα το τελευταίο διάστημα, συμπεριλαμβανομένης της επώδυνης αλλά απαραίτητης νομισματικής ενοποίησης, η οποία έδωσε τέλος σε ένα σύστημα διπλού νομίσματος με πολλαπλές συναλλαγματικές ισοτιμίες.

Πρέπει να συνεχίσει να μειώνει το μερίδιο της συμμετοχής του κρατικού τομέα στο ΑΕΠ, να αντιμετωπίσει τα αποτελέσματα της κακής κατανομής κεφαλαίων, να προωθήσει τη δημιουργία ενός πραγματικού ιδιωτικού τομέα – και όχι να επιτρέπει μονάχα την αυταπασχόληση και τους συνεταιρισμούς εκτός του αγροτοκτηνοτροφικού κλάδου. Το πρόβλημα είναι ότι, όπως έχουν τα πράγματα, δεν κάνει λάθος όταν αναφέρει ότι τα μέτρα της προηγούμενης αμερικανικής κυβέρνησης δημιουργούν ασφυξία στην οικονομία της Κούβας. Ο Μπάιντεν μπορεί να απομακρύνει από το προσκήνιο αυτή τη δικαιολογία.

Η μετάβαση στη δημοκρατία δεν θα έλθει αυτόματα

Ένα σενάριο σύμφωνα με το οποίο ο οικονομικός πόνος θα ωθήσει την Κούβα να ζητήσει άμεση μετάβαση στη δημοκρατία είναι απίθανο. Δεν λειτούργησε εδώ και δεκαετίες και η υποτίμηση της ικανότητας της κυβέρνησης να παραμείνει στην εξουσία ακόμη και με τους όρους του σήμερα θα ήταν ασυλλόγιστη. Οι λαϊκές διαμαρτυρίες προκαλούν αλλαγή καθεστώτος πολύ πιο σπάνια απ ό,τι πιστεύεται ευρέως. Το να εισακουστούν, δε, εκκλήσεις για εξωτερική στρατιωτική δράση θα ήταν, φυσικά, καθαρή τρέλλα.

Πολύ καλύτερα για την Ουάσιγκτον θα ήταν να στοιχηματίσει σε μια διαρκή, προοδευτική στροφή προς το πολιτικό και οικονομικό άνοιγμα της Κούβας και να δημιουργήσει δεσμούς απευθείας με τους Κουβανούς. Υπήρξαν εκκλήσεις μεταξύ των διαδηλωτών την Κυριακή για τερματισμό της δικτατορίας και δεκάδες συλλήψεις και αποκλεισμοί από το Διαδίκτυο από πλευράς του καθεστώτος, καθώς η κυβέρνηση προσπάθησε να καταστείλει τις διαδηλώσεις.

Ας λάβουμε υπ’ όψιν, ωστόσο, ότι, όπως και στις διαδηλώσεις του 1994 (Maleconazo), με αφορμή παρόμοιες δυσκολίες για τον πληθυσμό της Κούβας, ο θυμός των Κουβανών αφορούσε τις μακρές ουρές μέσα στον καύσωνα, τα ανεπαρκή τρόφιμα και φάρμακα – επρόκειτο για έναν “συνασπισμό των απηυδυσμένων”.  Η κρίση εκείνη, η οποία ακολουθήθηκε από μια θερινή έξοδο περισσότερων από 30.000 Κουβανών προς τις ΗΠΑ, άλλαξε σχετικά λίγα πράγματα στη χώρα. Δεν χρειάζεται λοιπόν να χαθεί άλλη μία ευκαιρία.

Πηγή: Bloomberg