Η πολύχρονη διαχρονικά επιρροή της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο και η ιστορικά πλήρης αποδοχή της από τον πληθυσμό, τόσο από θρησκευτικής άποψης όσο και πολιτισμικά και κοινωνικά, ήταν απόλυτα φυσιολογικό να τους επηρεάσει και στις καθημερινές συνήθειές τους και βεβαίως στη διατροφή τους. Παρά το ότι επί αιώνες ζούσαν υπό καθεστώς κατοχής και δουλείας από την εποχή της έλευσης του Χριστιανισμού μέχρι και την Επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι στις κοιτίδες του ευρύτερου ελληνισμού διαμόρφωσαν και αποδέχθηκαν τρόπους διατροφής που απαντούσαν ευλαβικά στις απαιτήσεις του ορθόδοξου εορτολογίου και των πατερικών συστάσεων.

Βασικός οδηγός στη διατροφική καθημερινότητα ήταν και είναι ακόμη η τήρηση των νηστειών που ακολουθεί η Εκκλησία. Σύμφωνα με έναν απλό υπολογισμό οι ημέρες νηστείας στη διάρκεια του έτους είναι περί τις 185 (η Σαρακοστή, οι μέρες πριν από τον Δεκαπενταύγουστο, οι μέρες πριν από τα Χριστούγεννα αλλά και όλες οι Τετάρτες και οι Παρασκευές του έτους, πλην κάποιων εξαιρέσεων αν αυτές συμπίπτουν με γιορτές). Ουσιαστικά μιλάμε για το μισό έτος, ενώ εκείνοι που τηρούν αυστηρότερο καθεστώς νηστείας περιορίζουν τη μη νηστεία στις 120 έως 105 περίπου ημέρες.

Oσο και αν η νηστεία περιέχει εξ ορισμού το αίσθημα της στέρησης, αφού εξαιρεί αρκετά είδη διατροφής με κυρίαρχο το κρέας, οι Eλληνες έβρισκαν και βρίσκουν ακόμη τον τρόπο να καθιστούν δελεαστική τη διατροφή τους με νηστίσιμα ευρήματα. Σε σημείο ώστε να κάνουν κοινωνούς των νηστίσιμων γευμάτων τους και αλλόθρησκους, παλαιότερα τους Οθωμανούς, όπως σημειώνει ο περιηγητής André Georges Guillet (1678) που παραθέτει τη συμβουλή πατέρα προς τον γιο του «να προσεύχεται τουρκικά, αλλά να τρώει ρωμέικα». Πρέπει να παραδεχθούμε όμως ότι αν οι πρόγονοί μας ήταν ιδιαίτερα ευλαβικοί στην τήρηση των νηστίσιμων ημερών και περιόδων, σήμερα η χαλάρωση είναι σχεδόν γενικευμένη. Από την άλλη πλευρά, διατηρούμε την αγάπη μας για τα παραδοσιακά φαγητά που προέκυψαν σε περιόδους νηστείας (λαδερά κ.ά.).

Χοιροσφάγια

Το κρέας ήταν το στοιχείο της διατροφής που «παίδεψε» κάπως περισσότερο τους συμπατριώτες μας ανά τους αιώνες. Ήταν το πλέον απαγορευμένο είδος στη νηστεία, αλλά και το πλέον επιθυμητό όταν έληγε η περίοδός της. Ήταν λογικό λοιπόν να επινοηθούν τρόποι παρασκευής και κατανάλωσης που αναδείκνυαν τις αρετές του και αποζημίωναν την αποχή από αυτό. Η παράδοση είχε ακόμη πιο παλιά αφετηρία, τα αρχαιοελληνικά χοιροσφάγια, που πλέον είχαν συνδυαστεί με τη θρησκεία. Παραμονές Χριστουγέννων, ταυτόχρονα με τη νηστεία του Δωδεκαήμερου γινόταν η σφαγή του χοίρου της οικογένειας ο οποίος τρεφόταν επί μήνες με τα αποφάγια της. Το ζώο ήταν πια μεγάλο, βαρύ, με ικανή επιφάνεια δέρματος, μεγάλη ποσότητα λίπους και ακόμη μεγαλύτερη κρέατος. Το δέρμα ξυνόταν και τριβόταν με προσοχή, απλωνόταν να στεγνώσει στον ήλιο και ήταν μετά έτοιμο για να κατασκευαστούν τα τσαρούχια των μελών της οικογένειας. Το λίπος γινόταν λαρδί για μαγειρική και άλλη χρήση ενώ το κρέας γινόταν βασικά παστό για να συντηρηθεί και να χρησιμοποιηθεί σε βάθος χρόνου. Ακόμη και τα κόκαλα ήταν χρήσιμα για σούπες και συνοδευτικά γεύσης. Hταν και «ασφαλής» καταφυγή διατροφής, αφού ήταν κάτι που δεν ταίριαζε με τις διατροφικές συνήθειες μουσουλμάνων και εβραίων. Αλλά η «λιχουδιά» ήταν αλλού, στα λουκάνικα που παρασκευάζονταν με τέχνη και με ποικίλα αρωματικά, πικάντικα ή και απλά, και στις τσιγαρίδες, ενώ θέση στη διατροφή είχαν και τα εντόσθια.

Αρνιά, αγελάδες και κυνήγια

Εκτός από το χοιρινό κρέας και άλλα είδη είχαν αξιοπρόσεκτη θέση στη διατροφή, όπως τα κατσίκια και αρνιά, ψητά και φούρνου, με τα σουβλιστά να τιμώνται από όλους, ειδικά το Πάσχα. Οχι όμως σε μεγάλο βαθμό το βοδινό κρέας, μια και οι αγελάδες έπρεπε να μένουν ζωντανές για αγροτικές εργασίες, για την αναπαραγωγή και βεβαίως την παραγωγή γάλακτος, βούτυρου και τυριών. Γαλακτοκομικά προϊόντα βέβαια παράγονταν κύριως από τα αιγοπρόβατα.

Το κυνήγι ήταν προσφιλής τρόπος εύρεσης τροφής, τόσο γιατί ήταν πρόσφορος όσο και γιατί ήταν μια εναλλακτική μορφή στα συνηθισμένα. Ο λαγός, οι αγριόχοιροι, τα πουλιά –μπεκάτσες και φασιανοί– ήταν μερικά από τα ζώα και τα πετούμενα που γέμιζαν το τραπέζι των κατοίκων, ηπειρωτικών και νησιωτικών τόπων. Και προφανώς και οι κότες, που εκτρέφονταν και για τα αυγά τους.

Ψάρια και «φρούτα θάλασσας»

Η αλιεία ήταν αποκλειστικό προνόμιο των Ελλήνων, μια και οι Οθωμανοί δεν ψάρευαν, απλά φορολογούσαν και έτρωγαν από τα έτοιμα. Το ψάρι ήταν βασικό είδος διατροφής ως εναλλακτική λύση στην απαγόρευση της κρεοφαγίας αλλά και στη διάρκεια των «χαλαρών» περιόδων νηστείας, γιατί υπήρχαν και υπάρχουν και αυτές. Στις πιο αυστηρές ημέρες κυριαρχούσαν τα θαλασσινά γενικώς, όπως οι αστακοί, τα καλαμάρια, τα χταπόδια, οι γαρίδες και καραβίδες, τα όστρακα και άλλα. Ενας γενικός κανόνας ήταν ο τρόπος διατροφής στο Αγιο Ορος, όπου απαγορευόταν μεν απόλυτα η κρεοφαγία, αλλά υπήρχε καθορισμένη η διαβάθμιση κατανάλωσης των αλιευμάτων και θαλασσινών στις συγκεκριμένες ημέρες. Μάλιστα υπάρχει μια εξαιρετική περιγραφή αλιείας στο Άγιο Όρος δια χειρός ιερομονάχου Γεράσιμου Σμυρνάκη αρχές του 1900 η οποία παρατίθεται από τον Ι. Μ. Χατζηφώτη στο εξαιρετικό πόνημά του με τίτλο «Η Καθημερινή Ζωή των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία»: «Η Μονή [Σημ. η Εσφιγμένου] διατηρεί γρίπον απαρτιζόμενον εκ δύο παραλλήλων δικτύων (πτερών) ων εις τα πέρατα υπάρχει δίκτυον εν είδει πείρας καλούμενον σάκκος, δι’ ου αλιεύουσιν οι πατέρες ρίπτοντες προ των Τειχών της Μονής και έλκοντες αυτόν εντός μιας ώρας μετ’ ιχθύων 5-150 οκάδων ως το πλείστον περίπου. Διατηρεί δ’ έτι και το καλούμενον θυννί είδος μονίμου γρίπου, ον ρίπτουσιν από της 23ης Απριλίου -15ης Ιουνίου εντός του όρμου των Αγίων Θεοδώρων, διοριζόμενων 8-10 πατέρων ως θυννοσκόπων ή κατασκοπευτών, εξ ων ανέρχονται, ανά εις εκ περιτροπής επί του εγγύς λιθοκτίστου θυννοσκοπείου και ειδοποιεί τους λοιπούς περί της διαβάσεως των καλουμένων θύννων (χιαδίων ήτοι μαγιάτικων) εκ του κάτωθι αυτού αφιεμένου ελευθέρου στενού στομίου μεταξύ ξηράς και γρίπου. Εν τω γρίπω δε ούτω προσκολλάται και μακρόν δίκτυον, όπως μη παρεκκλίνωσιν οι παρελαύνοντες, ιχθύες, όπως καλείται κοινώς άρκος (άρκυς). Δια του αυτού δε γρίπου προσέτι αγρεύονται κατά χιλιάδας εν επιτυχία και οι καλούμενοι ιχθύες όρκυνες ή κοινώς ορκύνια (είδος παλαμίδας)».

Δημητριακά, κρασί, ελιές και λάδι

Από την αρχαιότητα ακόμη οι ελιές, το λάδι, το στάρι για το ψωμί ακόμη και το κρασί θεωρούνταν ότι ήταν τα απόλυτα στοιχεία της βασικής διατροφής των Ελλήνων. Με βάση αυτά ως αφετηρία δημιουργούνταν δεκάδες παραλλαγές και συνδυασμοί που με τη σειρά τους χαρακτήριζαν τις διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου. Τα λευκά κρασιά στα νησιά, τα κόκκινα στη Μακεδονία και την Πελοπόννησο, τα τσίπουρα και οι ρακές ανά την Ελλάδα και την Κρήτη και όλες οι άλλες ποικιλίες σε όλους τους τόπους δεν περιορίζονταν μόνο στο να επιβεβαιώνουν τον στίχο του Ψαλμού ότι ο «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου», αλλά τον στήριζε και διατροφικά. Ανάλογη και η αξία του σιταριού για το ψωμί όπως και των πολλών ποικιλιών δημητριακών. Ενώ οι ελιές και το λάδι από μόνα τους εξασφάλιζαν ακόμη και την επιβίωση.

Πηγή: Gastronomos.gr

Επιμελεία: Γιάννης Πεγειώτης

Η Πρώτη Μεγάλη Πεμπτη στου Χαρακη στον Αποστολον Άντρεα μας…

Τα οικοιπεδα της γειτονιάς .μας ήταν λένε ιδιοκτησια της Οικογένειας Χαρακη.Οι παλαιοι θυμουνταν  πως πρώτα ήταν αγροκτημα και ο ιδιοκτήτης αποφάσισε να το χωρισει σε οικοπεδα σωστά και μισά όταν απογοητευτηκε από τους νορθρους υπαλληλους ,κηπουρους και μισταρκους του.Ετσι η φτωχολογια της Παφου και της Λεμεσου αγοράζε οικοπεδα από κοντά του και σιγά ,σιγά οι φτωχες υπηρετριες και οι φτωχόι χωρικοι εργάτες και υπαλληλοι εκτισαν το μικρό τους σπίτι και τα πίσω βοηθητικα τρία δωματια.

Μετά την εισβολή ο Άης Γιάννης ο Ελεημων ήταν πλέον πολύ μικρός για τα γονατισματα των φτωχων και των προσφυγων.

Έτσι αποκτησαμε και τον Αποστολο Αντρεα μας εις πείσμαν των κοντοθωρων

Η εκκλησία της γειτονιας μας ήταν παλαιοτερα ο Αγιος Ιωάννης ο Ελεήμονας ο Αης Γιάννης ο γνωστος στη λεωφόρο Μακαρίου.Τότε μικροι νήπια ακόμη λέγαμε μηχανικά το όνομα του .Ηταν και το γενικό όνομα της μεγαλογειτονιας μας ,της ενορίας μας.Ήταν όμως και ένας προσδιόρισμος ταυτότητας, καταγωγής, οικονομίκης κατάστασης.

Μετα την εισβολή δεν μας χωρούσε όπως ανώτερω εγραφει η εκκλησια μας.Ο κόσμος πολλής οι μανάδες και οι γιαγιάδες δεν είχαν αλλο αποκούμπι.Έτσι αποφασίστηκε να κτιστει στο κηπούι της οδου Αγίας Σοφίας μια μικρη έστω εκκλησια του Αποστόλου Ανδρέα.Μια εκκλησια στου Χαράκη.Βάλαμε όλοι μπρος.Πολέμησαν την απόφαση κάτι κομματικοι .Ο Θεος να τους συγχωρει.Αμα αποφάσισαν οι γιαγιάδες οι παππούδες οι δάσκαλοι.Μπροσταρηδες ο Νίκος Έλληνας ο λεβέντης

ο Ανδρέας Πηλαβάκης ο Φίλιππος μα προπάντος κατι βετεράνοι παππούδες με αρχηγο τον μαστρε Ζήνωνα.Έτσι αποκτησαμε και τον Αποστολο Αντρεα μας εις πείσμαν των πλανεμενων.Καλά το λέγαν οι πρωτινοι.Μεν τα βάλλεις με τον Αποστολον Αντρέα

ούτε με τους αγίους και τις γιαγιάες

Την πρώτη φορά που νυχτωσε Μεγάλη Πέμπτη  και είχε ο Χαρακης δικήν του εκκλησία έστω προσφυγικη όλοι συναχτηκαν να ακούσουν που κοντά τα δώδεκα Ευαγγελια..Νομιζω είμασταν Πέμπτη τάξη.Ολοι ήταν ξηστιτζοι.Εκκλησια των φτωχων και των προσφυγων με όλα τα τερκαστα της.Ακομη και ξύλινη βάση για τα δώδεκα τζιερκα των ευαγγελιων είχαμε.

Πηγαμε ανωρις ,εχαρημαν πάρα το πενθος της ημέρας.Χαρμολυπη.Ειμαστεν εντος του ναου που κτιστηκε με την βοήθεια ολων.Μπροσταρισσες οι γιαγιαδες μας με μια τολμη, έναν θάρρος.Τωρα τον ΧΡΙΣΤΟ Εσταυρωμενον ευχαριστουσαν κλαιγοντας.

Στην επιστροφην ούλλο όδον Τηνου ως κάτω στη Σευχελλων ούλλοι σχολιαζαν την των Παθων ακολουθιαν την πρώτη Μεγάλη Πέμπτη του ναου μας ωσαν ναταν γρουση τζι ας έπερναμεν τζιαι καρεκλουες μαζίν μας μιας τζιαι οι σκαμνοι εν μας εκανουσαν.Ελαλουσαν οι μαναες μας οι γιαγιαδες μας πως αύριο Μεγάλη Παρασκευή πολλοί ενναρτουν που ούλλες τες γειτονιές να δουν τον Πρώτον μας Επιταφιον.Να δουν αν μας περνά να στολιζουμεν.Υστερα που τζαιρόν ελαλούσαν πως την νύχτα τζείνην άκουσεν η ΠΑΝΑΓΙΑ πολλές γονατιστες προσευχες ναν καλός ο Επιταφιος ο πρώτος μας,να χαρει τζι η φτωχολογια που κτισεν ναον τούβλον ,τούβλον  ,λίραν,λίραν,δάκρυ δάκρυν γροσιν,γροσιν τζιαι στο τέλος σαν την είδεν τελειωμενην με τεμπλον άπλον όμορφο εχαμογέλαν πουκαρκιας ως τα σωψυχα της

Μεγάλη Πέμπτη.Τα δώδεκα Ευαγγέλια εις ετη παλαια και σήμερον…

Μεγάλη Πέμπτη.Τα δώδεκα Ευαγγέλια.

Μια μέρα εντελώς διαφορετική που ούλλες τες άλλες του χρόνου.Ημέρα κυριολεκτικά χαρμολύπης.Που νάκραν ως νάκραν της ρωμιοσύνης τζιαι της Ορθοδόξου Εκκλησίας

μια ομορκιά π αλλου φερμένη.Λόγος ευαγγελικός.Πρόσωπα με θείο έρωτα μελούργησαν ύμνους για την ψυσιήν του πλασμάτου του πονιζάμενου του ελπίδαν ζητούντος.

Εις τα χωρκά μας  σιγά σιγά εφτάναν γύρου γυρου της Κύπρου οι χωρκανοι να κάμουν Πάσκαν έσσω τους .Εις το χωρκόν τους.Εις την εκκλησιάν τους.Άμαν ήταν εις την Κύπρον εν το είχαν για καλόν να κάμουν Πάσκαν παραχωρκού.

Έζησα σου κάτι μεσομέρκα του Πασκάτου, της Τζιερκατζής που έρκουνταν ούλλοι λαμπροστολισμένοι.Μια αγάπη πρωτινή τζιαι σύγχρονη τζι αληθινή .

Άτε ανήψιν πάμεν για το τραπέζιν.Επερίμενα σε χρόνια ε θα μου χλιάσεις τωρά Εννα τραουδούμεν ως αύριον το πορνόν…..

Μεγάλη Πέμπτη.Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμμάσας.Τζιαι εμείς κόμα γυρεύκουμεν φως σε ξένους αγρους κερατίων και εις χώραν ξένην άσωτοι και αλύτρωτοι.Κύριε ….Κύριε μνησθητι και των δούλων σου των ανωρίμων και αφελών και θαμβωμένων υπό θησαυρών λαμπυριζόντων 

και πλάνων…..

Μ. Παρασκευή της Αποκαθηλώσεως

Οι πένητες άφοβοι θέσιν λαμπράν λαμβάνουν συγκοντά [πολύ κοντά] του Εσταυρωμένου ιστάμενοι. Είναι βλέπεις η ημέρα των σήμερον. Εσταυρώθην δι’ αυτούς Βασιλεύς της Δόξης.

Ουδείς τους παρατηρεί ουδέ και ο αυστηρός επίτροπος ούτος που μυστικά τους ελεεί,
παντοιοτρόπως τους συντρέχει.

Σήμερον εν ούλλοι ξιστιτζοί [εκστατικοί], ούλλοι συλλοησμένοι [συλλογισμένοι].

Να ρέξουν [περάσουν] θέλουν κάτω που τον Επιτάφιον.

Ύστερις να πάρουν την μάναν τους, τη συμβίαν, τα κοπελλούθκια να προσκυνήσουν εφτά επιτάφιους, ο ένας καλλύττερος του άλλου.

Κόμα [ακόμη] τζιαι ο τρανός ο σουβλιτζής της Χώρας [της Λευκωσίας] Μεάλην Πέμπτην:
– Ξυλώνω φουγάρα. Μεγάλην Παρασκευήν εν εις [βρίσκονται] το μάστρον. Μεάλον Σάββατον πάω στο χωρκόν. Αννοίω Τετάρτην ξώπασκα [μετά το Πάσχα] αν είμαι… πομέθυστος που το πρωίν. Έσσιει ο Θεός ημέρες. Ήβρα [το βρήκα, είναι παράδοση] το που την μάναν μου.

Τα ριάλλια [λεφτά] της Αποκαθήλωσης εκρούσαν [εκάψαν] μαχαζιά τζιαι περιβόλια [κάηκαν γιατί δούλεψαν τέτοια μέρα].
Μεάλην Παρασκευήν ούλλοι συνάμενοι [μαζεμένοι]. Η γειτονιά στην Εκκλησιάν. Κόμα τζιαι αλιβάνιστοι πολλοί!

Στον Απόστολον Αντρέαν στου Χαράκη ,στην Αγίαν Βαρβάραν στο Ζακάτζιν.

Αγίαν Παρασκευήν εις την Σταυρονικήτα, μετά το Πρωτάτον το Άξιον Εστιν τα λυγισμένα γόνατα έβαλες αρκήν [αρχήν] ξανά.

Μα ‘μεινες πάλε ξωστρατής [εκτός δρόμου], πτωτικός και λίαν αποτυχημένος καθώς λεν και οι καζέττες, τα μέσα δικτυώσεως και οι έχοντες λίαν καλές συστάσεις
Μεγάλη Παρασκευή των Επιταφίων.

Μ. Σάββατο, Κύματα δάφνης της Κύπρου

Άγιος Ανδρέας στου Χαράκη Λεμεσού (ο πρώτος προσφυγικός ναός μετά την ανακαίνισή του).

Μεγάλο Σάββατο. Να περιπατείς σε τόσες εποχές από τα μικράτα σου μέχρι τις όμορφες και τις εσταυρωμένες Πασχαλιές.

Τα φύλλα δάφνης ως κύμματα μιας Αναστάσεως που εγγύς μας περιμένει.

Από το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής τα παιδία και οι έφηβοι ολίγον αριστερόθεν της θύρας του Ιερού βήματος να συνομιλούν εργαζόμενοι το διακόνημαν της αποκοπής των φύλλων δάφνης από τους πολύφυλλους κλάδους .

Ημιφόρτηγόν έμφορτον δάφνες εκόμιζεν από τις ημιορεινές κοινότητες και τους εκείθεν αγρούς ο καλόκαρδος κηπουρός ομού με έτερον φορτίον μερσινιών [μυρσίνες] δια την στρώσην της οδού υποδοχής του αγαπητού Δεσπότου η οποία ελάμβαννεν χώραν περί την πρωίαν εκάστου Μεγάλου Σαββάτου εις ακρινήν τινάν συνοικίαν της πόλεως της Νέας Αμαθούντος.

Μεγάλον Σάββατον του 1982 να κοινωνεί η γειτονιά όλη εις τον Απόστολον Ανδρέαν Χαράκη και ο εξ Αγίου Ανδρονίκου Καρπασίας γείτονας να αγάλλεται δια την προσέλευσην εις το Μέγαν μυστήριον…

Πάσχαν εις τας τράπεζας των χωριών του Ακάμα

 Αφιερωμένον στες νοικοτζυρές τες παλαιές του χωρκού μου και όλους τους κατά καιρούς ομοτράπεζους ημών εις την ωραίαν Δρούσιαν

Εις τας πασχάλιους ημέρας οι πρωτινές γεύσεις ήτο χαρά αναστάσιμη.
Αυκά καλά κοττσινισμένα με τους παλιούς τρόπους.
Φλαούνες κουλλούρκα, ποξιμάθκια [παξιμάδια] κατά παντού των χωρίων.

Οι φούρνοι πυρωμένοι, καλά καθαρισμένοι κάτω πουν οι πλάκες τους εδουλεύκαν προ και μετά της Αναστάσεως. Πριν το Πάσκαν ούλλα τα «γρουσά» [χρυσά] της σκάφης τα ζυμωτά.
Ύστερις τα ψητά, οι πατάτες των χωραφκιών μας τα φυτά. Αρνιά ρίφκια τ’ Ακάμα των χωραφκιών γύρου γύρου του χωρκού.

Αν επυρώνναμεν τζιαι τα φουρνούθκια πουνυχτός [από νυχτός] με τα κρέατα τα σκλερά [σκληρά]. Εσιυλαρώνναμεν τα με λάσπην καλήν [τα κλείναμε με χυλό λάσπης] τζιαι καλά να μεν φέφκει [φεύγει] η βράστη, το πύρωμαν των φουρνουθκιών. Τίποτε να μεν φκαίννει προς τα έξω.

Σαλάτες: Με το κρομμύδιν, το σέλλενον, το πομηλόριν [ντομάτα] ό,τι χόρτα είχαμεν. Κόλλιαντρον τζιαι λάδιν καλόν, πόλικον [μπόλικο] τζιαι λεμόνιν.
Άλας της θάλασσας μας σύναμαν [από μάζεμα] τζιαι στον σιερόμυλον [χειρόμυλο] αλασμένον νάκκον [λίγο]. Αλλομιάν [ακόμη μία] σαλάταν των αυκών με πατάτα βραστήν τζιαι ππαντζιάριν βραστόν λάδιν, ξύδιν τζιαι καλήν καρκιάν!

Ξυδάτα: Καππάριν θκιαλεχτόν συναμένον που τα χωράσσια [χωράφια] μας. Κίρταμαν [κρίταμα] της θαλάσσης ημών. Πάγκαλλους θκιαλεχτούς καλοκαθάρισμένους. Πιπέρκα αψά, σέλλενα καλά μες το ξύδιν το δυνάμενον [δυνατό].

Σαν επροχώραν η τράπεζα και ο οίνος και οι πύρες ή το κονιάκ αναλόγως των ομοτράπεζων εζήτουν τες φρέσκες τζινάρες. Οι αγκινάρες οι πρώτες ήτο από πριν κομμένες και συχνά εκαθαρίζοντο επί της τραπέζης με τους καθαρίζοντας ν’ ακροακκάννουν [να δαγκάνουν την άκρη] τον μεζέν το ακριανόν των φύλλων. Με το πέρας του καθαρισμού οι θησαυροί οι λευκοί των αγκινάρων εποτίζοντο με λεμόνιν εκλεκτόν, άλας πασιήν [χοντρό] και οίνον της φλάσκας η οποία ένωνεν και τους κακοφανισμένους και τους εν έριδι ευρισκομένους. Ούλλα εξεχνόντο κατά το νόημαν του παππού Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Η ιστορία του πρώτου πολέμου του ελληνικού κράτους

Η συναλλαγή που ακολούθησε τον πακτωλό των δανείων που έλαβε η Ελλάδα κατά τα έτη 1879-1893 και η διασπάθιση του δημόσιου χρήματος με προμήθειες και διάφορα έξοδα κρυφά και φανερά, έφερε την πτώχευση του 1893.

Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν με τους ξένους δανειστές για τη ρύθμιση των δανείων, οι οποίοι επεδίωκαν τον έλεγχο των προσόδων του κράτους, αποδείχτηκαν άκαρπες, αφού ισοδυναμούσαν με την κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας και καμία κυβέρνηση δεν αναλάμβανε την ευθύνη της «εσχάτης προδοσίας».

Τη λύση στο αδιέξοδο, τέσσερα χρόνια αργότερα, θα έδινε ο επαίσχυντος πόλεμος του 1897.

Η μη «εθνοφελής» έκβαση του πολέμου και οι συμφορές που ακολούθησαν, έρχονταν σε ευθεία αντίθεση με το κυρίαρχο ιδεολογικό πρόταγμα της Μεγάλης Ιδέας. Η πολύπλευρη προπαγάνδα θεσμικών και εξωθεσμικών κέντρων συνετέλεσε ώστε να απωθηθεί απ’ το προσκήνιο η ατιμωτική ήττα, ο ίδιος ο πόλεμος αλλά και οι αιτίες που τον γέννησαν.

Στο έργο εκτίθενται, για πρώτη φορά με τον πλέον διεξοδικό τρόπο, όλα τα γεγονότα του πολέμου, αποδεικνύοντας τις προσχεδιασμένες ενέργειες του παλατιού, που διατηρώντας τον έλεγχο των στρατιωτικών επιχειρήσεων, οδήγησαν στην τακτική των «αλλεπάλληλων οπισθοχωρήσεων» και στην ατιμωτική ήττα των ελληνικών όπλων.

Αποκαλύπτεται επίσης, μέσα από τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της εποχής, η συντονισμένη προσπάθεια να καλυφθούν οι τεράστιες ευθύνες των μεγαλόσχημων και να επιρριφθούν σε μυστικές εταιρίες αλλά και στις πλάτες του «απαίδευτου λαού».