ΗΠΑ και Τουρκία τη νέα εποχή

Ευάγγελος Κοροβίνης

Πόσο δικαιολογημένοι είναι οι στεναγμοί ανακούφισης κάποιων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα για την «επιστροφή» της Αμερικής και την αποκατάσταση της συνοχής της Δύσης μετά την χαοτική περίοδο Τραμπ; Πόσο πραγματοποιήσιμη και επιτυχής μπορεί να είναι μια σταυροφορία της Δύσης απέναντι στα καθεστώτα της Ρωσίας και της Κίνας; Πώς, τέλος, τοποθετείται η Τουρκία στο πλαίσιο των ευρύτερων διευθετήσεων και αλλαγών στην παγκόσμια αρχιτεκτονική;

Α. Κατακερματισμένη και ανίσχυρη η νατοϊκή συμμαχία

Στο μακροσκελές ανακοινωθέν της πρόσφατης συνόδου του ΝΑΤΟ η Κίνα χαρακτηρίζεται ως «συστημική απειλή» για την Δύση. Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ εκφράζουν την ανησυχία τους για τις καταπιεστικές πολιτικές του Πεκίνου απέναντι στη μειονότητα των Ουιγούρων, την επέκταση του πυρηνικού οπλοστασίου της Κίνας καθώς και την «έλλειψη διαφάνειας» και την «παραπληροφόρηση» που χαρακτηρίζει το κινεζικό καθεστώς. Στο ανακοινωθέν δεν αναφέρονται όμως πρακτικά μέτρα αντιμετώπισης αυτών των απειλών. Για αρκετούς από τους ευρωπαίους συμμάχους των Η.Π.Α. η Κίνα βρίσκεται πολύ μακριά και δεν συνιστά υπαρξιακή απειλή.

Ο πραγματικός εχθρός για τους Πολωνούς, τα κράτη της Βαλτικής, την Ρουμανία και την Αγγλία είναι η Ρωσία. Την τελευταία αυτή άποψη δεν συμμερίζονται, ολόθερμα τουλάχιστον, η Γαλλία και η Γερμανία. Οι δυο αυτές χώρες αντιτίθενται στη ρωσοφοβική νεο-ψυχροπολεμική ρητορική που εκπορεύεται από τις Η.Π.Α. Δεν θέλουν να εγκλωβισθούν σε ένα ασφυκτικό αμερικανικό έλεγχο με  πρόσχημα την αντιμετώπιση του ρωσικού κινδύνου.

Οι νατοϊκοί σύμμαχοι δεν είναι όμως μόνον διαιρεμένοι απέναντι στην αντιμετώπιση της Κίνας και της Ρωσίας. Είναι και ανίσχυροι επιπλέον απέναντι στην εγγύτερη προς την Ευρώπη Ρωσία. Οι επιχειρησιακές ικανότητες των νατοϊκών είναι φτωχές, παρά το γεγονός ότι αθροιστικά ο ετήσιος αμυντικός προϋπολογισμός των χωρών του ΝΑΤΟ ξεπερνά το 1 τρισ. δολάρια. Οι αντίστοιχες δαπάνες της Κίνας είναι κατώτερες των 300 δισ. δολαριων, ενώ της Ρωσίας κατώτερες των 100 δισ. δολαρίων.

Η ασυμμετρία αυτών των μεγεθών είναι εμφανής. Ενώ όμως την δεκαετία του 1990 το ΝΑΤΟ μπορούσε να κινητοποιήσει τέσσερις τουλάχιστον μεραρχίες σε 10 ημέρες, σήμερα ακόμη και η ανάπτυξη μιας ταξιαρχίας απαιτεί διάστημα εβδομάδων. Πρόσφατο οδυνηρό για την Δύση τεστ πραγματικότητας ήταν η αποτυχία της προσπάθειας να τεθεί τέλος στις χωριστικές πολιτικές των ρωσόφιλων επαρχιών της Ουκρανίας. Η Ρωσία κατόρθωσε να αναπτύξει σε λίγες ημέρες στα σύνορα της με την Ουκρανία 75.000 βαρέως οπλισμένους άνδρες που διέθεταν και αεροπορική υποστήριξη.

Το καθεστώς του Κιέβου και οι Αμερικανοί φίλοι του αναγκάσθηκαν να ανακρούσουν γρήγορα πρύμναν. Ο Μπάιντεν μάλιστα σταμάτησε τις πιέσεις  που ασκούσε στη Γερμανία για να μην ολοκληρωθεί ο περίφημος υποθαλάσσιος αγωγός  Nord Stream 2 που  θα μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στη «διψασμένη» για ορυκτά καύσιμα γερμανική αγορά. Την ίδια στιγμή ο Αμερικανός πρόεδρος έσπευσε να κλείσει ραντεβού για συνάντηση με τον Πούτιν στην Γενεύη. Τον Πούτιν που είχε αποκαλέσει λίγο πριν την όξυνση του ουκρανικού «δολοφόνο χωρίς ψυχή».

Β. Αρραγής η συνεργασία Ρωσίας και Κίνας

Η νατοϊκή συμμαχία δεν είναι απλως κατακερματισμένη και ανίσχυρη, Δεν μπορεί επιπλέον να διαιρέσει τους αντιπάλους της, να αποσπάσει την Ρωσία από την στρατηγική συνεργασία της με την Κίνα. Η Ρωσία δεν έχει να κερδίσει τίποτα σχεδόν από μια συμπόρευση της με την παρακμιακή Αμερική. Στους εξοπλισμούς προηγείται τεχνολογικά της Αμερικής σε αρκετούς τομείς. Δεν επείγεται και δεν «καίγεται» εξάλλου  η Ρωσία για να αρθούν οι οικονομικές κυρώσεις. Οι κυρώσεις μετρούν ολοένα και λιγώτερο, καθώς το μερίδιο της Δύσης στην παγκόσμια οικονομία συρρικνώνεται σταθερά και σχετικά γρήγορα, ενώ η Ρωσία γίνεται ολοένα και πιο αυτάρκης οικονομικά.

Η στροφή στον ρεαλισμό που φαίνεται, εν πάση περιπτώσει, να επιχειρεί ο Μπάιντεν, θέλοντας να αποφύγει έναν διμέτωπο αγώνα κατά της Ρωσίας και της Κίνας ταυτόχρονα, εμποδίζεται αφάνταστα  από τα δυσλειτουργικά πιστεύω του διπλωματικού κατεστημένου των Η.Π.Α. που συμμερίζονται πολλοί στην Αμερική. Δεν θέλουν να αναγνωρίσουν την αποκατάσταση της ρωσικής ισχύος, οικονομικής και στρατιωτικής, επί Πούτιν. Βαυκαλιζονται με την ιδέα μιας χαοτικής Ρωσίας που κυβερνάται από έναν ανελέητο δικτάτορα, το καθεστώς του οποίου είναι εύθραυστο και έτοιμο να καταρρεύσει, αρκεί να υπάρξει μια αποφασιστική εξωτερική ώθηση.

Αποτελεί κατά συνέπεια μεγάλη πρόοδο η αποδοχή από την Αμερική στην Γενεύη του γεγονότος ότι ένας πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει να επιχειρειθεί ποτέ, την στιγμή που μέχρι χθες οι Η.Π.Α. ερωτοτροπούσαν με την ιδέα ενός «αποφασιστικού πρώτου πυρηνικού πλήγματος».

Γ. Η παγκόσμια αρχιτεκτονική και η Τουρκία.

Στο βαθμό που θα υπάρξει σταθερότητα και προβλεψιμότητα στις σχέσεις των Η.Π.Α. με την Ρωσία, σεβασμός των κανόνων του παιχνιδιού εκατέρωθεν και γνώση των «κόκκινων γραμμών» ενός εκάστου, οι συνέπειες για την περιοχή μας και την ελληνοτουρκική αντιπαράθεση θα είναι ευνοικές. Θα μειωθεί η σημασία που έχει η Τουρκία για την Αμερική αλλά και για την Ρωσία. Παραδοσιακά η Δύση έβλεπε την Οθωμανική αυτοκρατορία αρχικά και την Τουρκία μετέπειτα ως  ανάχωμα απέναντι στην Ρωσία. Η όξυνση των σχέσεων Ρωσίας-Δύσης όχι μόνον δεν ακύρωνε ιστορικά τον αυτόνομο ρόλο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στις διεθνείς σχέσεις αλλά και τον ενίσχυε.

Πολλοί στην Ελλάδα τρέφουν απατηλές ελπίδες για μια δυναμική «επιστροφή» της Αμερικής στην Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο και διακατέχονται από την παράλληλη προσμονή επανένταξης της Τουρκίας στο «δυτικό μαντρί», μετά ή και πριν την πτώση του καθεστώτος Ερντογάν, ώστε να καταστεί ελέγξιμη η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση.

Η διεκδίκηση αυτονομίας από την Τουρκία δεν αποτελεί στόχευση μόνον του καθεστώτος Ερντογάν. Σύσσωμη η τουρκική αντιπολίτευση ενστερνίζεται έναν δυτικοποιημένο ευρασιατισμό. Ο προσανατολισμός αυτός αντιμετωπίζει την Τουρκία ως στρατηγικό κέντρο της Ευρασίας και κλίνει προς μια ειδική σχέση με την Δύση, χωρίς να απεμπολεί τις καλές σχέσεις με τα κράτη της Ανατολής.

Μια αυτόνομη τουρκική εξωτερική πολιτική είναι λοιπόν εδώ για να μείνει υπό οποιαδήποτε τουρκική κυβέρνηση. Η Τουρκία θέλει να κάνει συμφωνίες με όλες τις Μεγάλες δυνάμεις χωρίς να διαλέγει πλευρά. Η Ελλάδα διαθέτει σαφώς μικρότερα μεγέθη, με εξαίρεση το πολιτισμικό και συμβολικό κεφάλαιο του οποίου είναι, εν πολλοίς, ασυνείδητος φορέας. Παρά την ασυμμετρία των μεγεθών η Ελλάδα μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός πλέγματος συμμαχιών που να στρέφεται κατά αναθεωρητικών δυνάμεων, όπως η Τουρκία.

Πηγές

Why is there a Biden-Putin summit and what is supposed to achieve? By Michael Brenner. Moon of Alabama. June12, 2021.

Τι εξασφάλισε η συνάντηση Μπάιντεν-Πούτιν; Του Κώστα  Ράπτη. Capital gr. 17 Ιουνίου 2021.

Η αδιάλλακτη προσαρμογή Ερντογάν ενόψει του 2023. Του Κωνσταντίνου Λαμπρόπουλου. Capital gr. 8 Ιουνίου 2021.

Η ανάγλυφη παράσταση που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο της Αγνής Ουδινόττι-Παπαχατζοπούλου, φιλοτεχνημένο το 1990.