Μούλκι (Αιάντειο Σαλαμίνας) 1810-1814. Το ναϋδριο του Αγίου Ιωάννου Νηστικού. Στο βάθος η Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Otto Von Stackelberg.

Γράφει η Ευγενία Σοφρά

Ο Μητρομάρας (Μήτρος Λέκκας ή Μάρας –από το αρβ. ε΄μαρ=ο τρελός/ο ριψοκίνδυνος) ήταν κλεφταρματωλός με καταγωγή από το Μενίδι Αττικής. Πήρε μέρος στην επανάσταση των αδελφών Ορλώφ και μετά την αποτυχημένη έκβασή της συνέχισε τον αγώνα κατά των Τούρκων στη Σαλαμίνα, υψώνοντας  ρωσική σημαία το 1771. Κοντά του συγκέντρωσε ένα σώμα κλεφτοκουρσάρων, τους ονομαζόμενους λεμπέσηδες (αρβ. λιε+μπέσα, δηλαδή αυτοί που έχουν καταπατήσει την πίστη στο δοβλέτι/κράτος, οι αποστάτες) αλλά και άνδρες από τη Σαλαμίνα και τα αρβανιτοχώρια της Αττικής, τους οποίους στρατολογούσε ή τον ακολουθούσαν γεμάτοι ενθουσιασμό, με δική τους θέληση.

Τα γεγονότα που συνδέονται με τη Σαλαμίνα ξεκινούν από τις αρχές του έτους 1771, όταν ο Μητρομάρας, συγκροτώντας έναν πειρατικό στολίσκο από καΐκια,  με πενήντα πέντε στρατιώτες[1]  επιτέθηκε κατά των Τούρκων της Αθήνας, εξαναγκάζοντας πολλούς Αθηναίους να καταφύγουν στη Σαλαμίνα, άλλοι για να πολεμήσουν μαζί του κι άλλοι για να βρουν σωτηρία από τα τουρκικά αντίποινα. Τον Φεβρουάριο του 1771 ο Μητρομάρας με τριάντα δύο παλληκάρια του επιτέθηκαν στην πόλη της Σύρου, επειδή οι καθολικοί κάτοικοι είχαν διώξει τον ορθόδοξο επίσκοπο κι είχαν ορίσει δικό τους κι ως γαλλόφιλοι είχαν δείξει εχθρική στάση στο ρωσικό κίνημα των αδελφών Ορλώφ[2].

Την ίδια περίοδο η Αθήνα ενισχύθηκε με φρουρά εκατό Τουρκαλβανών από το Ναύπλιο, με αρχηγό της τον Ισλάμ Μπουλούκμπαση. Η φρουρά δέχτηκε επίθεση από τους λεμπέσηδες του Μητρομάρα, στη θέση «Κερατόπυργος» στο λιμάνι του Κερατσινίου (κατά τον Σαλαμίνιο καθηγητή της Βυζαντινής Αρχαιολογίας Δημήτριο Πάλλα σε τοποθεσία νοτιοδυτικά της Ελευσίνας[3]) κι αποδεκατίστηκε.

Ο Μητρομάρας με τις πειρατικές επιδρομές του, ερήμωσε τα παράλια του Σαρωνικού, μέχρι τη Σύρο και τη Χαλκίδα. Στη Σαλαμίνα επέστρεφε κι έβρισκε εκεί καταφύγιο, αφού οι ντόπιοι είχαν αναλάβει τη φιλοξενία και τη διατροφή των ανδρών του.[4]  Αποκαλυπτικό για την τραγική κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στο νησί την περίοδο αυτή είναι ένα κοινοτικό  έγγραφο της 5^ης Ιουλίου 1771, όπου διαφαίνεται προσπάθεια των Σαλαμίνιων, σε συνεργασία με τους κατοίκους του χωριού Αμπελακίου, να περιφρουρήσουν την περιοχή τους από εχθρικές επιδρομές, με ισχυρή ομάδα οπλοφόρων [5].

Όταν στην Αθήνα έφτασε ως  νέος βοεβόδας ο Αγά Μποσταντζής, οι επαναστάτες επιτέθηκαν στους άνδρες του που κουβαλούσαν τον «μποχτζά των χαρατσίων» (δημόσιο ταμείο) στα περίχωρα των Αθηνών και τους μετέφεραν μαζί με τα χρήματα, στη Σαλαμίνα[6]. Οι Τούρκοι της Αθήνας απείλησαν με σφαγή του χριστιανικού  πληθυσμού κι ο Μητρομάρας, μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και εγγυήσεις για τη ζωή των χριστιανών, επέστρεψε τα χρήματα.

Στα τέλη Μαΐου 1771 η δράση του Μητρομάρα είχε κορυφωθεί προκαλώντας το μένος των Τούρκων. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους είχαν σημειωθεί διωγμοί των Ελλήνων στην Αθήνα, φυλακίσεις των δημογερόντων, καθώς και ο αποκεφαλισμός του Μιχαήλ Μπακνανά, στις 9 Ιουλίου 1771, ενός νέου, κηπουρού στο επάγγελμα, που κατηγορήθηκε ότι προμήθευε τρόφιμα στους επαναστάτες της Σαλαμίνας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο, γιατί στις πιέσεις των Τούρκων να αλλαξοπιστήσει, εκείνος αντέδρασε με γενναιότητα και προτίμησε τον μαρτυρικό θάνατο.

Τον Σεπτέμβριο του 1771, μετά από καταγγελίες των Τούρκων της Αθήνας κατά του Μητρομάρα, προς τον πασά του Ευρίπου, κατέφθασε στην πόλη ο Τζατάλ Αλή Αγάς με πεντακόσιους στρατιώτες για να σφαγιάσει τους χριστιανούς, ως αντίποινα. Όμως ο  Τούρκος ενοικιαστής του  κεφαλικού φόρου, Ισμαήλ Αγάς, αντέδρασε έντονα, για λόγους προσωπικού συμφέροντος και σταμάτησε την αιματοχυσία  με νέα σουλτανική διαταγή. Ο Τζατάλ Αλή για να μη χάσει τη φήμη του και να μη δυσαρεστήσει  τους στρατιώτες του, στους οποίους είχε υποσχεθεί πλούσια λάφυρα, παρέμεινε στην Αθήνα και φυλάκισε ξανά τους χριστιανούς προεστούς, ζητώντας για λύτρα ογδόντα πουγκιά χρυσού. Μέσα στον μήνα Σεπτέμβριο του έτους 1771, άγνωστο ποιά ημέρα, θανάτωσε με απαγχονισμό, έναν γέροντα ψαρά από τη Σαλαμίνα μαζί με τον γιο του, με την κατηγορία ότι μετέφεραν κρυφά τρόφιμα στους αντάρτες του Μητρομάρα.

Όπως φαίνεται η στέρηση τροφίμων με τον  θαλάσσιο αποκλεισμό που εφάρμοσε ο  Τζατάλ Αλή κατά των επαναστατών, ήταν δραστικό μέτρο πίεσης κι έφερε σε απόγνωση τους κατοίκους της Σαλαμίνας αλλά και τον στρατό του Μητρομάρα. Ο ίδιος τραυματίστηκε σε μια μάχη και κατέφυγε κυνηγημένος στο Αγκίστρι, όπου και πέθανε  στις 15 Φεβρουαρίου 1772, αφήνοντας στο μένος  των Τούρκων την οικογένειά του, τους λεμπέσηδες, που του είχαν απομείνει, καθώς και τις οικογένειές τους. Οι λεμπέσηδες οδηγήθηκαν στην Αθήνα κι εκεί βρήκαν μαρτυρικό θάνατο. Τα γυναικόπαιδα πουλήθηκαν στα  σκλαβοπάζαρα, με μοναδική εξαίρεση τη γυναίκα του Μητρομάρα, την οποία ελευθέρωσαν συγγενείς της από το Μενίδι, καταβάλλοντας πλουσιοπάροχα λύτρα.[7] 

Οι προύχοντες των Αθηνών,  δεν στήριξαν τους επαναστάτες και συχνά καταφέρονταν στα γραπτά τους με ταπεινωτικούς χαρακτηρισμούς για αυτούς, ονομάζοντας τη Σαλαμίνα «λησταρχείον υποκάτω εις όνομα της Μοσχοβίας»[8].  Ίσως η στάση τους μπορεί να αποδοθεί στην ανησυχία για τουρκικά αντίποινα, που θα ξεσπούσαν πάνω σε όλον τον χριστιανικό πληθυσμό της Αθήνας και στο ότι το κίνημα του Μητρομάρα δεν είχε σταθερούς στόχους και μελετημένο σχέδιο δράσης, ούτε βοήθεια και στήριξη, αλλά κινείτο αυθόρμητα κι ευκαιριακά, με τρόπο που έθετε σε κίνδυνο τον ελληνικό πληθυσμό.

Συμπερασματικά για τη δράση του Μητρομάρα αναφέρω πως το κίνημά του συγκαταλέγεται στα μεγάλα προεπαναστατικά κινήματα κατά των Τούρκων, που σημειώθηκαν στον ελλαδικό χώρο (1462-1821) και φανέρωναν τον πόθο για ελευθερία, που κυριαρχούσε στην ψυχή του σκλαβωμένου Έλληνα. Αν και είχε άδοξο τέλος, προκάλεσε ισχυρό πλήγμα στους Τούρκους, κατά της τυραννίας των οποίων στρεφόταν, καθώς αποκάλυψε τις αδυναμίες και τη διαφθορά που κυριαρχούσε στους κόλπους της στρατιωτικής τους ηγεσίας. Πάνω από όλα η γενναιότητα του επαναστάτη Μητρομάρα και το μαρτυρικό τέλος του ενίσχυσε  ηθικά και ψυχολογικά το ελληνικό στοιχείο, για ένα μεγαλύτερο και αποφασιστικότερο βήμα προς την εθνική ανεξαρτησία.

                                                       Ευγενία Σοφρά-Μάθεση

                                             Ερευνήτρια Σαλαμινιακής Ιστορίας

                                                       [email protected]                                 

[1] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος Γ σελ. 589 και www.el.m.wikipedia.org  λήμμα : λεμπέσηδες. Βλέπε και  Παντελή Θεοφανώ (2003) Σαλαμίνα. Πορεία στο χρόνο, 2^η έκδοση συμπληρωμένη, εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα και Μπιθιζή Αχιλλ. (2018), «Ο επαναστάτης Μητρομάρας», εφημερίδα Σαλαμινία, φύλλο 136, Νοέμβριος 2018.

[2] Μπίρη, Κ,  Αρβανίτες , Οι Δωριείς του Νεότερου Ελληνισμού,  εκδ. οίκος Μέλισσα, Αθήνα, 2005, Ε΄Έκδοση.

[3] Πάλλα, Δ, Σαλαμινιακά Έγγραφα, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Παράρτημα του Περιοδικού «Μνήμων» , Αθήνα, 1996.

[4] Βλ. Πάλλα Δημ. ό.π., μαρτυρία για τον παππού του Λάμπρο Κανάκη.

[5] Πάλλα, Δ, ό. π.

[6] Κοντογιάννη, Π, Οι Έλληνες κατά τον πρώτον επί Αικατερίνης Β΄ Ρωσσοτουρκικόν Πόλεμον (1768-1774^),  Τύποις Π.Δ.Σακελλαρίου, Αθήνα, 1903.

[7] Αναλυτικά για τη δράση του Μητρομάρα  βλέπε : Φιλαδελφέως Θ.Ν., Ιστορία των Αθηνών επί Τουρκοκρατίας, από του 1400 μέχρι του 1800, Τόμος 2^ος, Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήνα, 1902 και Καμπούρογλου Δημ, Μνημεία της Ιστορίας των Αθηναίων, Τουρκοκρατία, Τόμος 1^ος, Τυπογραφείο Παρασκευά Λεώνη, 1891, Αθήνα.

[8] Βλέπε ό.π., Μπενιζέλου, Ιω, Διδασκάλου, Απομνημονεύματα, στο Φιλαδελφέως Θ.Ν. και Πάλλα Δημ. ό.π.