Η πρόσφατη απόφαση του ιστορικού πανεπιστημίου των ΗΠΑ να άρει την υποχρέωση των φοιτητών του να μαθαίνουν Αρχαία Ελληνικά ή Λατινικά για να φοιτήσουν και να πάρουν το πρώτο πτυχίο στις κλασικές σπουδές έχει προκαλέσει σκεπτικισμό και αντιδράσεις. Σύμφωνα με το τμήμα, αυτή η απόφαση ελήφθη για να γίνει το πεδίο των κλασικών σπουδών πιο ανοιχτό και συμπεριληπτικό. Οι φοιτητές θα εγγράφονται στο τμήμα και οι διδάσκοντες θα τους ενθαρρύνουν να μάθουν τις αρχαίες γλώσσες αφού έχουν δηλώσει την προτίμησή τους για τις κλασικές σπουδές.

Στην ανακοίνωση του Τμήματος Κλασικών Σπουδών που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες στην ιστοσελίδα του αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι «δεν έχουμε μειώσει τη δέσμευσή μας για διδασκαλία των αρχαίων γλωσσών ούτε μια ώρα», ενώ παρακάτω διαβάζουμε ότι σε συζητήσεις με σπουδαστές έγινε αντιληπτό ότι οι γλωσσικές προϋποθέσεις «δρουν κυρίως αποτρεπτικά» σε εν δυνάμει φοιτητές του τμήματος.

Η απόφαση του τμήματος έρχεται σε μια στιγμή που οι κλασικές σπουδές βάλλονται από πολλές πλευρές. Φωνές ακόμη και μέσα στο Πρίνστον ζητούν την κατάργηση των κλασικών σπουδών και βλέπουν συνδέσεις με τη λευκή υπεροχή και τον συστημικό ρατσισμό. Το Πανεπιστήμιο Χάουαρντ στην Ουάσιγκτον, όπως μας θυμίζει ο Αλέξανδρος Νεχαμάς, έκλεισε το αντίστοιχο τμήμα Κλασικών Σπουδών.

Ο Έλληνας καθηγητής Φιλοσοφίας και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου θεωρεί την απόφαση του Πρίνστον ανησυχητική αλλά συνιστά ψυχραιμία. «Αν κάποιος φοιτητής θέλει να συνεχίσει τις σπουδές του στο μεταπτυχιακό επίπεδο δεν θα μπορέσει να το κάνει χωρίς να ξέρει τις αρχαίες γλώσσες. Δηλαδή, δεν θα μπορεί να γίνει κάποιος καθηγητής κλασικών σπουδών χωρίς να ξέρει Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά. Αν όμως φτάσουμε κάποτε σε αυτό το σημείο, το οποίο δεν είναι εντελώς απίθανο, αυτό θα είναι πολύ κακό», σημειώνει ο κ. Νεχαμάς. 

«Υπάρχουν πολλά θέματα που μπορούν να συζητηθούν χωρίς την άμεση γνώση της γλώσσας και το τμήμα δηλώνει καθαρά ότι θα ενθαρρύνει και θα προσπαθήσει να πείσει τους φοιτητές να μάθουν τις γλώσσες. Αυτό βέβαια είναι λίγο διφορούμενο. Αφενός είναι καλύτερο να πειστούν παρά να το κάνουν ως εξαναγκασμό, αλλά μπορεί να μην το πετυχαίνεις πάντα και έτσι θα υπάρχουν άνθρωποι που θα έχουν δίπλωμα κλασικών σπουδών χωρίς τις κλασικές γλώσσες. Αυτό είναι ανησυχητικό, αλλά όχι καταστροφικό», σημειώνει ο ίδιος.

«Μια επιστήμη ενός πολιτισμού των γλωσσών που κανείς δεν ξέρει είναι μάλλον γελοιογραφία. Δεν πιστεύω όμως ότι θα πάμε ακόμα προς τα εκεί», προσθέτει ο κ. Νεχαμάς.

Ο ίδιος αναγνωρίζει την ανάγκη να διευρύνει το τμήμα τους φοιτητές του, ειδικά σε μια εποχή που οι ανθρωπιστικές σπουδές, όπως μας λέει, δεν έχουν τη δυναμική που είχαν παλαιότερα, αλλά επισημαίνει και τις υπερβολές της πολιτικής ορθότητας. Για παράδειγμα, στην ιστοσελίδα του τμήματος οι αναφορές στους δωρητές του πανεπιστημίου που ιδρύθηκε το 1746 γίνονται με επισημάνσεις για τη σχέση τους με τη δουλεία. «Αυτό μου θυμίζει την Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο. Δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να διορθώσει κανείς τα στραβά της Ιστορίας», τονίζει.

Σύνδεση γλώσσας- σπουδών

Ο ακαδημαϊκός και διευθυντής του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Πασχάλης Κιτρομηλίδης, επισημαίνει στην «Κ» το ευρύτερο πρόβλημα της εγκατάλειψης των κλασικών σπουδών που φαίνεται να υπάρχει στα αμερικανικά πανεπιστήμια, το οποίο, όπως λέει, «συνδέεται με τη μεγάλη συζήτηση για την ανάγκη λύτρωσης της αμερικανικής κοινωνίας και παιδείας από το ρατσιστικό παρελθόν της».

Θεωρεί ωστόσο απαραίτητη τη σύνδεση των αρχαίων γλωσσών με τα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών. «Τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα και απαιτείται ωριμότητα, σοβαρότητα και συναίσθηση ευθύνης στον σχεδιασμό των αλλαγών και των επανεκτιμήσεων των προτεραιοτήτων της παιδείας και μάλιστα της ανώτατης. Η εκμάθηση της γλώσσας, των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών, είναι εξίσου σημαντική με την εκμάθηση της Ιστορίας και των άλλων μαθημάτων που συνθέτουν ένα αξιόπιστο πρόγραμμα κλασικών σπουδών. Πώς θα πάρει κάποιος πτυχίο κλασικών σπουδών χωρίς να γνωρίζει τις γλώσσες; Η μόνη παραχώρηση που θα μπορούσε να θεωρηθεί λογική, θα ήταν η διδασκαλία των αρχαίων ή λατινικών να γινόταν στα δύο πρώτα χρόνια των σπουδών σε φοιτητές που δεν είχαν προηγουμένως επαφή με τις αρχαίες γλώσσες», σχολιάζει για την απόφαση του Πρίνστον.

Για τον καθηγητή Φιλοσοφίας στο New York School for Social Research Σάιμον Κρίτσλεϊ, η κίνηση του Πρίνστον μάλλον αντανακλά το χαμηλό επίπεδο της διδασκαλίας γλωσσών στις ΗΠΑ και το γεγονός ότι τα Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά διδάσκονται κυρίως σε ακριβά ιδιωτικά σχολεία. Η γλώσσα, μας λέει, συνδέεται με την κατανόηση ενός αρχαίου πολιτισμού.

«Τα αρχαία ελληνικά δεν είναι μόνο γλώσσα αλλά και ένας θησαυρός εννοιών, τις οποίες χρειαζόμαστε για να σκεφτόμαστε παλιούς και νέους στοχασμούς».

Διαμάχη

Η πιο πρόσφατη αντιπαράθεση για την αξία των κλασικών σπουδών προέκυψε με αφορμή ένα πορτρέτο του καθηγητή του Πρίνστον, Νταν Παντίγια Περάλτα, στο περιοδικό των New York Times. Ο καθηγητής Κλασικών Σπουδών του πανεπιστημίου αναφέρθηκε στη συνέντευξή του στους τρόπους με τους οποίους η ακροδεξιά στην Αμερική εκμεταλλεύθηκε αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά σύμβολα και είπε ακόμη ότι ο επιστημονικός του τομέας είναι συνδεδεμένος με τον συστημικό ρατσισμό και την κυριαρχία των λευκών και ως εκ τούτου ίσως θα πρέπει να εκλείψει στην παρούσα μορφή του. 
Η απάντηση ήρθε από τη διάσημη καθηγήτρια και συγγραφέα Μαίρη Μπιρντ. Σε συνέντευξή της η Μπιρντ θεωρεί ότι πρέπει να γίνει μια ριζική μεταρρύθμιση των κλασικών σπουδών, αλλά αρνείται να συζητήσει το ενδεχόμενο κατάργησής τους.

«Η απόφαση του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πρίνστον να μην απαιτείται πια η γνώση Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών για τους φοιτητές του τμήματος, αν και εκκινεί από μια θαυμάσια επιθυμία να κάνει το τμήμα περισσότερο προσβάσιμο και συμπεριληπτικό, θεωρώ ότι είναι λανθασμένη με πρακτικούς όρους και παράλογη με όρους πνευματικούς», λέει στην «Κ» ο Ντάνιελ Μέντελσον. «Λανθασμένη», συνεχίζει, «επειδή προέρχεται από μια υπόθεση ότι η προϋπόθεση να γνωρίζει κάποιος Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά δημιουργεί ένα τραγικό μειονέκτημα σε εκείνους τους φοιτητές που δεν είχαν ποτέ πρόσβαση στις γλώσσες στο γυμνάσιο (και αυτό διαιωνίζει την “κοινωνική αδικία”)».

Ο Αμερικανός κλασικός φιλόλογος, καθηγητής στο Κολέγιο Μπαρντ, συγγραφέας και απόφοιτος του Πρίνστον, μας λέει πως και ο ίδιος ξεκίνησε να σπουδάζει χωρίς προηγουμένως να γνωρίζει τις δύο γλώσσες από τη μέση εκπαίδευση. Θεώρησε όμως υποχρέωσή του να μάθει Αρχαία Ελληνικά στο πρώτο έτος των σπουδών του και Λατινικά στις θερινές του διακοπές.

«Ο μόνος τρόπος να έχει κανείς “πρόσβαση” στους Κλασικούς είναι να μάθει Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά: δεν υπάρχει άλλος τρόπος», λέει κατηγορηματικά και συμπληρώνει: «Η ιδέα ότι κάποιος μπορεί στα σοβαρά να ισχυριστεί ότι έχει μελετήσει έναν πολιτισμό χωρίς να γνωρίζει τη γλώσσα του είναι παράλογη και είναι σοκαριστικό που το Πρίνστον έχει υποταχθεί στην υπάρχουσα τάση του αντι-ελιτισμού με έναν τρόπο που αποδυναμώνει την αξία του πτυχίου που θα δίνει στους τελειόφοιτους των κλασικών σπουδών. Ως κάποιος που σπούδασε στο Πρίνστον, το βρίσκω πολύ θλιβερό».

Καθημερινή