Όταν τα βιβλία πυρπολούνται και πολτοποιούνται

Κρινιώ Καλογερίδου

Είναι σε όλους γνωστό πως η σχέση των Νεοελλήνων με τα βιβλία – ειδικά αυτών της μεταπολίτευσης που απέχουν κατά τι απ’ την εποχή μας ή την εκπροσωπούν αντιπροσωπευτικά – δεν ήταν ποτέ αγαπησιάρικη. Δεν ήταν σχέση αγάπης ή φιλίας, κατά το moto παλαιότερων γενεών: ”το βιβλίο είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου”.

Δεν ήταν όμως και εχθρική. Μάλλον αδιάφορη, θα την έλεγα. Ίσως γιατί η έγνοια και η φροντίδα της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας περιστρέφεται πάντα γύρω από την εκπαίδευση των παιδιών της και δευτερευόντως τη μόρφωση και την καλλιέργειά τους.

Όπερ σημαίνει ότι τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι/καθηγητές των παιδιών τους (που αφήνουν ανεκμετάλλευτες τις σχολικές βιβλιοθήκες και αποξενωμένους τους μαθητές απ’ τους θησαυρούς τους) ”βλέπουν” το βιβλίο με στενά χρησιμοθηρική αντίληψη.

Το ”βλέπουν” ως πηγή γνώσης και δύναμης (γιατί γνώση ίσον δύναμη), η οποία – μετά την άντλησή της – μπορεί να πεταχτεί ως αδιάφορη στον κάλαθο των αχρήστων ή να αφεθεί ξεχασμένη στα ράφια των βιβλιοθηκών.

Κι αυτό έχει αποδειχθεί και στατιστικά και εν τοις πράγμασι, με ”ήρωες” όχι – κατ’ ανάγκη – γονείς ή εκπαιδευτικούς. Στην ΠΡΩΤΗ (στατιστική) περίπτωση μάς το βεβαιώνει η σχετική έρευνα της Eurostat το 2016, που παρουσιάζει τους Ελληνόφωνους να ξοδεύουν το χαμηλότερο ποσοστό των οικογενειακών προϋπολογισμών τους για την αγορά βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών ( 06% οι Έλληνες και 05% οι Κύπριοι).

Άρα το βιβλίο αντιμετωπίζεται σε Ελλάδα και Κύπρο – σύμφωνα με την έρευνα – ως… ”αναγκαίο κακό” για την απόκτηση γνώσης και δύναμης (γιατί γνώση ίσον δύναμη), με στόχο την επαγγελματική εξέλιξη και την κοινωνική ανέλιξη των αναγνωστών του.

Η εν λόγω οπτική επιβεβαιώνει ουσιαστικά το γεγονός ότι οι Έλληνες (Ελλαδίτες και Ελληνοκύπριοι) δεν ωθούνται στην φιλαναγνωσία γιατί βλέπουν το βιβλίο όχι ως μορφωτικό αγαθό, αλλά ως ωφελιμιστικό αποκλειστικά μέσο.

Δεν το βλέπουν, δηλαδή, ως κύριο συστατικό της δια βίου μάθησής τους, αλλά ως εκπαιδευτικό εργαλείο του οποίου η προσφορά περιορίζεται στο χρονικό πλαίσιο της σχολικής φοίτησης των αναγνωστών του.

Δεν το βλέπουν, πολύ περισσότερο, όπως το έβλεπε ένας απ’ τους επιφανέστερους Έλληνες συγγραφείς και χρονογράφους – ο Καισάριος Δαπόντες – που το είχε θεοποιήσει σχεδόν, γιατί – όπως έλεγε – ”το βιβλίο σού τρυπά τον νου και την καρδιά, εκβάλλει την αμάθεια και βάζει τη σοφία”.

Κάτι που αποκαλύπτει με τον πιο εύγλωττο τρόπο ότι ο εν λόγω διανοούμενος του 18ου αιώνα δεν αντιμετώπιζε το βιβλίο αποκλειστικά ως πηγή γνώσης, αλλά ως μέσο σύζευξης αυτής με την καλλιέργεια και την συναισθηματική νοημοσύνη, γιατί το βιβλίο ”μιλά στην καρδιά”, εξευγενίζει, ευαισθητοποιεί και διαπλάθει τον χαρακτήρα του αναγνώστη.

Στη ΔΕΥΤΕΡΗ περίπτωση (που αποδεικνύει, εν τοις πράγμασι, την πρόσκαιρη και χρησιμοθηρική αντιμετώπιση του βιβλίου από τους Έλληνες της εποχής μας) υπάρχουν δυο παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την τραγική διάσταση την οποία μπορεί να πάρει η θεώρηση αυτή:

1. Το σοκαριστικό, πρόσφατο γεγονός της πολτοποίησης (ως μη αξιοποιήσιμων) των βιβλίων που βρέθηκαν στην αποθήκη του ιστορικού εκδοτικού Οίκου ”Γαβριηλίδη” [δημιούργημα του Σάμη (Σαμουήλ) Γαβριηλίδη, ο οποίος άφησε πίσω του πεθαίνοντας εκτός από βιβλία και δυσβάσταχτα χρέη], τη στιγμή που θα μπορούσαν αυτά ”να πλειστηριαστούν ή να χαριστούν σε βιβλιοθήκες, δημόσιες (σχολικές, επί το πλείστον) ή σε φυλακές, ιδρύματα Πρόνοιας και νοσοκομεία”, όπως είχε προτείνει η τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην Αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας Σία Αναγνωστοπούλου .

2. Η εθιμική πλέον πυρπόληση των σχολικών βιβλίων από τους μαθητές των σχολείων στο τέλος κάθε χρονιάς, η οποία παραπέμπει σε παρόμοιες, εντυπωσιακές, αλλά βάναυσες μορφές λογοκρισίας του παρελθόντος με συμβολικό χαρακτήρα, όταν η πυρπόληση των βιβλίων σηματοδοτούσε τη διάθεση του αυταρχικού καθεστώτος να οδηγήσει στην πυρά το μέσο έκφρασης των συγγραφέων που διακινούσε τις ιδέες τους.

Είναι μια θλιβερή, αποκαρδιωτική εικόνα κυρίαρχα για τους εκπαιδευτικούς των Δημοσίων σχολείων (στα ιδιωτικά πληρώνουν ακριβά κάθε ζημιά οι μαθητές), οι οποίοι γίνονται άθελά τους μάρτυρες της βιαιοπραγίας μερίδας μαθητών τους την τελευταία μέρα της σχολικής χρονιάς (τελειοφοίτων, συνήθως, Γυμνασίου-Λυκείου).

Μιας βιαιοπραγίας που παίρνει τη μορφή ”τελετουργίας” και συνοδεύεται συχνά κι από άλλες καταδικαστέες ενέργειές τους (σπάσιμο θρανίων, τζαμιών, ”χάραγμα” τοίχων με σπρέι, βανδαλισμοί προτομών και εικόνων ηρώων ή πνευματικών προσώπων).

Και όλα αυτά σε συνθήκες Δημοκρατίας, με δεδομένη την καθιερωμένη απ’ το 1964 (επί πρωθυπουργού και υπουργού Παιδείας Γεώργιου Παπανδρέου, υφυπουργού Λουκή Ακρίτα και Γενικού Γραμματέα Ευάγγελου Παπανούτσο) δωρεάν Παιδεία και συνακόλουθη την δωρεάν παροχή βιβλίων στις τρεις βαθμίδες Εκπαίδευσης.

”Ο άνθρωπος οφείλει να φυτέψει τουλάχιστον ένα δέντρο. Να γεννήσει τουλάχιστον ένα παιδί. Να γράψει τουλάχιστον ένα βιβλίο”, έλεγε ο Νίκος Καζαντζάκης, αλλά εμείς αποτύχαμε – ως φαίνεται – και στα τρία αυτά παραδίδοντας στους απογόνους μας μια κατακαμμένη απ’ τις πυρκαγιές Ελλάδα, μια υπογεννητικότητα μη αναστρέψιμη και προϊόντα του πνεύματος για καύση…

Στέκομαι ιδιαίτερα σ’ αυτό το τελευταίο λόγω επικαιρότητας, σε μια προσπάθεια να βρω τις αιτίες που εκπέμπει το φαινόμενο της πυρπόλησης των σχολικών βιβλίων απ’ τους μαθητές. Η πιο απλή εξήγηση που δίνω είναι ότι αυτοί τα θεωρούν άχρηστα στο τέλος της χρονικής χρονιάς και γι’ αυτό τα πετάνε.

Όταν το επεκτείνω όμως σε βάθος, αγγίζω την καρδιά του προβλήματος. Και η καρδιά του προβλήματος έχει να κάνει με το διαχρονικά αναποτελεσματικό σύστημα Παιδείας, που αφαιρεί απ’ τον μαθητή την ικανότητα να εκτιμήσει και να αξιοποιήσει ανάλογα τα σχολικά βιβλία, πολύ περισσότερο να τα ξεχωρίσει με βάση τη συγγραφική τους αξία.

Κάνει τον μαθητή να θέλει να εκδικηθεί για τον ”σταυρό μαρτυρίου” που σήκωσε στα χρόνια της φοίτησής του. Να θέλει να εκδικηθεί για την ψυχική πίεση που δέχτηκε, για το bullying, τις αποβολές, τις πικρές αναμνήσεις, τις ατυχίες και τις αποτυχίες του.

Για την επαναλαμβανόμενη υποχρέωσή του να αποστηθίζει σελίδες, να πιπιλίζει τύπους και ημερομηνίες, να μαθαίνει πράγματα που δεν πιστεύει ή δεν καταλαβαίνει… Να ενσωματώνει… φυτευτά τα ”προϊόντα” που προωθεί δια του βιβλίου η κάθε εξουσία, η οποία αποτελεί γι’ αυτόν μια μορφή δικτατορίας.

Να υποχρεώνεται να διαβάσει βιβλία που δεν διεγείρουν τον στοχασμό του, αλλά αντίθετα τον νεκρώνουν με τα ανιαρά, κακοδιατυπωμένα, ανιστόρητα ενίοτε κεφάλαιά τους, όπου βρίθουν οι περιττολογίες, οι αοριστίες, οι πολιτικές ιδεοληψίες, οι ασάφειες και, ενίοτε, η επίδειξη επιστημοσύνης που στερείται ευρηματικότητας , ευαισθησίας και ενσυναίσθησης των μαθητικών αδυναμιών τους.

Ωστόσο όλα αυτά, όπως εκτιμώ, παραπέμπουν στην παροιμία του θυμόσοφου λαού μας ”χτυπάμε το σαμάρι, αντί για τον γάιδαρο”. ”Χτυπάμε”, εν προκειμένω, τα βιβλία πυρπολώντας τα, αντί να ”χτυπήσουμε” του εκάστοτε πολιτικούς εκπροσώπους του υπουργείου Παιδείας και τους πρωθυπουργούς των κυβερνήσεων για τις απενεργοποιημένες εθνικά πολιτικές τους).

Πολιτικές που, αν συνεχιστούν, θα την πληρώνουν άδικα τα Μαθηματικά, οι Ιστορίες, τα βιβλία της Γλώσσας και οι Λογοτεχνίες. Τα βιβλία που – είτε όταν πυρπολούνται είτε όταν πολτοποιούνται – γίνονται εξιλαστήρια θύματα της άτολμης και ατελούς Παιδείας μας η οποία αφήνει ανοιχτές κερκόπορτες για ανάπτυξη πνευματικού χουλιγκανισμού στα σχολεία και την κοινωνία.

Κρινιώ Καλογερίδου (Βούλα Ηλιάδου, συγγραφέας)