Μεταξύ του τουρκικού επεκτατισμού, των Αζέρων που εισβάλουν στην αρμενική επικράτεια και του κυνισμού των Ρώσων οι οποίοι κρατάνε την Αρμενία όπως το σχοινί κρατά τον κρεμασμένο,… όπως το 1915, η Αρμενία είναι μόνη της .

Valérie Toranian

Είμαστε τα βουνά μας, λένε οι Αρμένιοι. Ταξιδεύοντας στους ελικοειδείς δρόμους της Αρμενίας, μια μικρή Δημοκρατία του Καυκάσου, όπου η ομορφιά των τοπίων σας κόβει την ανάσα, η φράση παίρνει το πλήρες νόημά της. Χωρίς τα βουνά τους, οι Αρμένιοι δεν θα υπήρχαν προ πολλού.

Στα πιο απομακρυσμένα ακρωτήρια έχτισαν τα φρούρια τους. Στις σπηλιές, στις πλευρές των αφιλόξενων ορεινών όγκων, κρύφτηκαν από τους εισβολείς, αφού έσκαψαν τον βράχο, κάτω από τις πέτρινες πλάκες των μοναστηριών, για να θάψουν τα πολύτιμα χειρόγραφα που έτσι έσωσαν από τις φλόγες. Αυτά τα υψώματα προστάτευαν τις νησίδες αντίστασης τους. Από τα βουνά τους, έχουν την ανθεκτικότητα τους. Και τι ανθεκτικότητα! Αιώνες εισβολέων από ανατολικά προς δυτικά, από βορρά προς νότο: οι Πάρθιοι, οι Ρωμαίοι, οι Άραβες, ο Ταμερλάνο, το Βυζάντιο, οι Μογγόλοι, οι Τούρκοι Σελτζούκοι, οι τουρκικές φυλές του Καυκάσου, οι Πέρσες, τους οποίους θα απομακρύνουν οι Ρώσοι από το ανατολικό τμήμα της Αρμενίας τον 19ο αιώνα. 

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, φυσικά, η οποία υπότασσε και αιμορράγησε για επτά αιώνες τους Αρμενίους, μέχρι τη γενοκτονία του 1915, και της οποίας ο Ερντογάν ξαναπήρε ανέλαβε το πυρσό και τα όνειρα μεγαλείου: παντουρκισμός, ισλαμισμός, εθνικισμός. Τέλος, το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο το φθινόπωρο του 2020 διεξήγαγε έναν πόλεμο αστραπή ενάντια στους Αρμένιους του Καραμπάχ, μια ιστορικά αρμενική περιοχή που προσκολλήθηκε αυθαίρετα στο Αζερμπαϊτζάν από τον Στάλιν το 1921. Χιλιάδες Αρμένιοι στρατιώτες σκοτώθηκαν με drones, κρατούμενοι που το Μπακού εξακολουθεί να αρνείται να απελευθερώσει, εγκλήματα πολέμου, μοναστήρια και εκκλησίες που καταστράφηκαν ή μετατράπηκαν σε τζαμιά. Ο Ερντογάν αναμένεται σύντομα στο Σούσι για τη γιορτή της «εθνικής σωτηρίας». Και να εγκαινιάσει ένα σχολείο των Αδελφών Μουσουλμάνων, λένε τις φήμες. Το Σούσι, πόλη που ξαναπήραν από τους Αρμένιους οι Αζέροι. Η σημαία του Αζερμπαϊτζάν κυματίζει τώρα πάνω από τον καθεδρικό ναό. Η ιστορία επαναλαμβάνεται.

«Πριν από λίγες μέρες, Αζέροι στρατιώτες εισήλθαν στην αρμενική επικράτεια, σκότωσαν έναν στρατιώτη και απήγαγαν έξι άλλους. Οι Αρμένιοι περίμεναν να αντιδράσει η Ρωσία. Η Ρωσία περιμένει. Η Ρωσία λοξοδρομεί».

Τον Ιούνιο, το αρμενικό βουνό είναι γεμάτο πράσινο. Οι πλαγιές είναι ανθισμένες, ο αέρας μυρίζει θυμάρι, μέντα και το «βότανο της Μαρίας» που θεραπεύει τα πάντα. Κοπάδια προβάτων τρέχουν στους δρόμους με επικεφαλής τους βοσκούς σε άλογα και τα σκυλιά τους. Σκηνές από άλλη εποχή. Βρισκόμαστε στο Zanguezour, στα νότια της Αρμενίας. Η περιοχή την οποία ο Τούρκοι και οι Αζέροι ονειρεύονται να κατακτήσουν για να δημιουργήσουν έναν τουρκικό άξονα, από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι τη Κασπία Θάλασσα. Πριν από λίγες ημέρες, στρατιώτες των Αζέρων εισήλθαν στην αρμενική επικράτεια, σκότωσαν έναν στρατιώτη και απήγαγαν έξι άλλους. Οι Αρμένιοι περίμεναν να αντιδράσει η Ρωσία. Η συνθήκη που δεσμεύει τις πέντε δημοκρατίες της CSTO στη Μόσχα* προβλέπει ότι σε περίπτωση επίθεσης σε μια από εκείνες, η Ρωσία θα βοηθήσει. Αλλά η Μόσχα δεν κινήθηκε. Η Ρωσία περιμένει. Η Ρωσία λοξοδρομεί.

Οφείλει βοήθεια στην Αρμενία, αλλά θεωρεί το Αζερμπαϊτζάν ως φιλική δημοκρατία. Την οποία δεν θέλει να θυμώσει. Επίσης, δεν θέλει να δημιουργήσει εντάσεις με την Τουρκία του Ερντογάν, νονός του Αζερμπαϊτζάν. Βέβαια, η Τουρκία είναι στο ΝΑΤΟ, αλλά η Μόσχα της πουλάει πυραύλους. Και έπειτα ο ξέφρενος πόλεμος που διεξάγει η Άγκυρα στη Δύση σε πολλές περιοχές (Μεσόγειος, Ελλάδα, Λιβύη, Συρία, Ισλαμισμός μέσω των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Ευρώπη) δεν είναι να απογοητεύσει τον Πούτιν. Οτιδήποτε αποδυναμώνει τη Δύση αντιμετωπίζεται ευνοϊκά από τη Μόσχα. Και τότε λοιπόν γιατί να βοηθήσει τους Αρμένιους;… για ποιο κέρδος; Δεν έχουν το πετρέλαιο του Μπακού.  Το παίζουν Δημοκρατικούς με βελούδινες επαναστάσεις που ενοχλούν τον Πούτιν. Είναι αλήθεια ότι οι Αρμένιοι είναι χριστιανοί της Ανατολής και ότι η Μόσχα ισχυρίζεται ότι τους προστατεύει. Γιατί όμως να προκαλεί αυτό τον ισλαμικό κόσμο που έχει ουριοδρομία; Μεταξύ των άλλων, τον Ερντογάν, του οποίου η ύβρις και η επιθετικότητα φαίνονται ταυτόχρονα να ανησυχούν, να γοητεύουν και να αναισθητοποιούν τον Πούτιν. Η Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν διαμαρτυρήθηκαν για αυτό το πέρασμα της κόκκινης γραμμής από το Αζερμπαϊτζάν. Η Μόσχα δεν ανέβασε τη φωνή της. Οι Ρώσοι θέλουν να λύσουν το πρόβλημα μέσω συζήτησης και… επανεξετάζοντας τους χάρτες και τη διάταξη των συνόρων. Γεγονός που κάνει τους Αρμένιους να τρέμουν.

________________________________________

«Η οικονομική άνθηση της Αρμενίας, η οποία ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια, σταμάτησε απότομα με τον πόλεμο και την Covid. Οι συνταξιούχοι παίρνουν λιγότερα από εκατό ευρώ το μήνα.

________________________________________________

«Τώρα καταλάβαμε τι είδους φίλοι είναι οι Ρώσοι», ειρωνεύεται ο οδηγός μας Άραμ. Για αιώνες, οι Ρώσοι είναι ένθετοι σύμμαχοι για την Αρμενία, ζωτικοί οικονομικοί εταίροι και προστατευτική δύναμη ενάντια στις ορέξεις των Τούρκων. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι συμμαχίες ήταν ξεκάθαρες. Μετά την πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, η σύγκρουση στο Καραμπάχ και τα νέα περιφερειακά ζητήματα άλλαξαν την κατάσταση. Στη γεωπολιτική του Καυκάσου, τα νέα αφεντικά ονομάζονται Τουρκία, Ρωσία και Ιράν. Η Αμερική και η Γαλλία δεν έχουν πλέον καμία φιλοδοξία στην περιοχή. Ο Τζο Μπάιντεν μπορεί να έχει αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων στις 24 Απριλίου, αλλά η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια θα ανέλθει σε 120 εκατομμύρια το 2022 στο Αζερμπαϊτζάν έναντι 600.000 δολαρίων στην Αρμενία … Ο πρόεδρος Μακρόν, πρόσφατα, είχε ισχυρά λόγια υπέρ της Αρμενίας . Ισχυρές λέξεις που παρηγορούν αλλά που δεν θα αντικαταστήσουν ποτέ τη διεθνή στρατιωτική παρουσία που ο πρωθυπουργός Νικολ Πατσινάν θα ήθελε για να διαιτητεύσει και να κατευνάσει τις συνοριακές συγκρούσεις που μόλις ξανάρχισαν. Ολόκληρη η Αρμενία φοβάται την επανάληψη της σύγκρουσης.

Στον βόρειο δρόμο που συνδέει την Αρμενία με τη Γεωργία και στη συνέχεια με τη Ρωσία, συναντάμε ρωσικά τεθωρακισμένα οχήματα που πηγαίνουν στη συνοριακή ζώνη με το Αζερμπαϊτζάν. Οι Αρμένιοι μπορεί κάλλιστα να είναι διαυγείς για την αμφιθυμία των Ρώσων, για τον κυνισμό τους, την ρεαλπολιτίκ τους πολιτισμό που τους κάνει μερικές φορές να στηρίζουν τους Αρμένιους όπως το σχοινί στηρίζει τον απαγχονισμένο άντρα, αλλά… Τα θωρακισμένα οχήματα που ενδέχεται να εμποδίσουν τους Αζέρους είναι ρωσικά. Όχι ευρωπαϊκά, ούτε γαλλικά ούτε αμερικάνικα.

Όπως όλοι οι Αρμένιοι που εργάζονται στον τομέα του τουρισμού, ο Αράμ είχε μια δύσκολη χρονιά. Η Covid διώχνει τους επισκέπτες. Τα μοναστήρια που περνάμε είναι σχεδόν ερημικά. Στην είσοδο των τοποθεσιών, οι γυναίκες πωλούν ό, τι μπορούν: βότανα, φρούτα, μαρμελάδες, πλεκτές παντόφλες, τοπικά eaux-de-vie, σκαλιστούς σταυρούς, ρόδια, σύμβολα ζωής και αιωνιότητας. Η οικονομική άνθηση της Αρμενίας, η οποία ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια, σταμάτησε απότομα με το πόλεμο και την Κόβιντ. Οι συνταξιούχοι κερδίζουν λιγότερα από εκατό ευρώ το μήνα. Στην Αρμενία, το 20% του πληθυσμού δεν θα μπορούσε να ζήσει χωρίς την επιπλέον βοήθεια των μελών της οικογένειας που έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό. Η οικογένεια, ο άλλος πυλώνας της ανθεκτικότητας.

_________________________________

«Τα σύνορα απέχουν λίγα χιλιόμετρα. Οι εχθροί μας είναι εκεί, όλοι γύρω μας. Αφήστε τους να έρθουν!»

__________________________________

Το μοναστήρι του Τατέφ βρίσκεται κατακόρυφα στην άκρη ενός γκρεμού. Έχει πρόσβαση μέσω του μεγαλύτερου τελεφερίκ στον κόσμο. Στα μεσαιωνικά χρόνια, το πανεπιστήμιο και η βιβλιοθήκη του έλαμψαν σε όλη την περιοχή. Όπως και πολλά άλλα θρησκευτικά κτίρια της Αρμενίας, καταστράφηκε και στη συνέχεια ξαναχτίστηκε. Ακούραστα. Λες και το νόημα ενός ολόκληρου λαού κατοικούσε εκεί: να ανοικοδομήσει ατέλειωτα αυτό που μόλις καταστράφηκε. Η περιοχή είναι επιρρεπής σε σεισμούς. Από τον 7ο αιώνα, οι αρχιτέκτονες φαντάστηκαν τεχνικές κοίλου θόλου και πέτρες με αντισεισμικές ιδιότητες. Πάντα η εμμονή να μην εξαφανιστείς.

Οι νομοθετικές εκλογές θα διεξαχθούν στην Αρμενία στις 20 Ιουνίου. Μια ακόμη αναποφάσιστη ψηφοφορία. Ο απερχόμενος πρωθυπουργός Νικολ Πασίνιαν , ο οποίος με ενθουσιασμό πήρε την εξουσία κατά τη διάρκεια της Βελούδινης Επανάστασης το 2018, επικρίνεται έντονα από την αντιπολίτευση για την ήττα στον τελευταίο πολέμο εναντίον του Αζερμπαϊτζάν. Αλλά μήπως είναι ο μόνος υπεύθυνος; Η Αρμενία πληρώνει για την έλλειψη στρατιωτικής τεχνολογίας, την απροετοιμασία της, τη διαφθορά των προηγούμενων ηγεμόνων της. Όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός της Αρμενίας κατά την επίσκεψή του στο Παρίσι στις 2 Ιουνίου: «Σε είκοσι χρόνια, δεν μπορέσαμε να προετοιμαστούμε ούτε για την ειρήνη ούτε για τον πόλεμο». 

Ο πιο ένθερμος αντίπαλος του Νικολ Πατσίνιαν είναι ο προκάτοχός του, ο Ρόμπερτ Κοτσαριάν, που υποστηρίζεται ανεπίσημα από τη Μόσχα και εμφανώς από τους ολιγάρχες που είχαν εμπλουτίσει ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Η Λίλιτ, δασκάλα στο Ερεβάν, δεν θέλει να ακούσει για την επιστροφή του: «Πιστεύει ότι δεν έχουμε μνήμη; Ότι έχουμε ξεχάσει την συμπεριφορά τους; Διαφθορά, απουσία νόμων, εμπλουτισμός λίγων εις βάρος του λαού; Σε δύο χρόνια, ο Πασινιάν έχει κάνει περισσότερα για το κράτος δικαίου και την υποδομή της χώρας από την προηγούμενη ομάδα σε είκοσι χρόνια. Αλλά η Αρμενία είναι διχασμένη. Είναι δύσκολο να κερδίσεις εκλογές όταν έχεις μόλις χάσει έναν πόλεμο. Το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής δεν βοηθά την πολιτική σταθερότητα. Ο πολλαπλασιασμός των πολιτικών κομμάτων στις εκλογές (22!) αποδειχνύει ότι η χώρα είναι μακριά από την ενότητα που απαιτείται σε όλες τις αφίσες της προεκλογικής εκστρατείας, με υπέροχο σοβιετικό στυλ, που αναρτώνται στους δρόμους.    

Στο Noravank, το πιο όμορφο μοναστήρι της Αρμενίας, ο πατέρας Zareh ευλογεί τους επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Δείχνει τα γύρω βουνά. «Τα σύνορα απέχουν λίγα χιλιόμετρα. Οι εχθροί μας είναι όλοι εκεί, γύρω μας. Αφήστε τους να έρθουν!». Γελά σαν να καλεί τον Θεό ως μάρτυρα για να δει την αιώνια επιστροφή των πραγμάτων. Το μεγάλο σώμα του φαίνεται εντελώς αβύθιστο. Μας λέει για τα παιδιά πρόσφυγες του Αρτσάχ (Καραμπάχ) που πήρε μετά τον πόλεμο. Τους διδάσκει τη θρησκεία, την ιστορία, τη λογοτεχνία, τη φύση, τα ζώα, τα φυτά και τον αθλητισμό. «Το σώμα πρέπει να είναι δυνατό!». Να μεταβιβάσεις ώστε να μην εξαφανιστείς. 

Ο πατέρας Zareh γεννήθηκε στο Andjar του Λιβάνου, όπου οι Αρμένιοι του Mussa Dagh κατέφυγαν μετά την ηρωική αντίσταση το 1915 εναντίον των Τούρκων που ήθελαν να τους απελάσουν. Πρόσφευγαν στην κορυφή ενός βουνού. Αυτός ο άντρας είναι επίσης ένα βουνό!

Valérie Toranian 

Μετάφραση: Κριστιάν Ακκυριά

* Οργάνωση της συνθήκης συλλογικής ασφάλειας, μιας πολιτικής-στρατιωτικής οργάνωσης που ιδρύθηκε το 2002, η οποία συγκεντρώνει την Αρμενία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν και τη Ρωσία.

Εικόνα: Το μοναστήρι του Τατέβ.

Revue des deux Mondes
.