Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι

Η Ελλάδα δεν πρέπει να ξεχνά τους Φιλέλληνες που πρόσφεραν στον αγώνα του 1821

Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.[1]

Αρχιπλοίαρχος (Ο) Ιωάννης Βιδάκης ΠΝ ε.α.[2]

Αρχιπλοίαρχος (Ο) Γεώργιος Παναγιώτου ΠΝ ε.α.[3]

1. Βιογραφικό του Φιλοσόφου Μπένθαμ

Ο Τζέρεμι Μπένθαμ (Jeremy Bentham) γεννήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1748 στο Λονδίνο. Ήταν φιλόσοφος, νομικός, οικονομολόγος και κοινωνικός μεταρρυθμιστής. Είναι ο ιδρυτής του Ωφελιμισμού, νομικού θετικισμού, φιλελευθερισμού και πνευματικός ηγέτης του ριζοσπαστικού κινήματος στην Αγγλία.

Κατάγονταν από εύπορη αστική οικογένεια. Σε ηλικία 12 ετών εισήλθε στο κολλέγιο Queen’s της Οξφόρδης και αποφοίτησε το 1764. Σπούδασε νομικά στο Lincoln’s στο Λονδίνο και αναγορεύτηκε δικηγόρος, που ήταν το επάγγελμα του πατέρα του και του παππού του.

Έζησε σε χρονικές περιόδους μεγάλων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών αλλαγών. Γνώρισε αρκετούς από τους μεγάλους άνδρες που επηρέασαν τις εξελίξεις της εποχής. Η Βιομηχανική Επανάσταση και οι τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, η άνοδος της μεσαίας τάξης, η Γαλλική και η Αμερικανική Επανάσταση, επηρέασαν τις θέσεις του απέναντι στους υφιστάμενους θεσμούς. Το 1823 ίδρυσε μία εφημερίδα, την «Westminister Review», μαζί με τον Τζον Στιούαρτ Μιλ, για τις «ριζοσπαστικές φιλοσοφικές απόψεις» του και επηρέασε την Βρετανική δημόσια ζωή. Συνέδραμε στην ίδρυση του Πανεπιστημίου «University College London – UCL», το οποίο ήταν το μοναδικό πανεπιστήμιο που δέχονταν φοιτητές ανεξαρτήτως εθνικότητας, τάξης και πολιτικών πεποιθήσεων.

Δεν άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου, παρά το θεωρητικό ενδιαφέρον και τις μελέτες του για το δίκαιο. Ασχολήθηκε με την πολιτική φιλοσοφία, την φιλοσοφία του δικαίου, την ηθική και τα οικονομικά. Όρισε ως σκοπό της ζωής του την κριτική και ριζική αναθεώρηση της αγγλικής νομικής επιστήμης και του ισχύοντος συστήματος δικαίου της ανθρωπότητας.

Θεωρούσε τον εαυτό του κάτοχο ειδικής κοινωνικής πολιτικής και επιστημονικής γνώσης, απαραίτητης για την εφαρμογή ορθής διακυβέρνησης. Αναγνωριζόμενος ως κάτοχος τέτοιας αυθεντίας, άρχισε να εμπλέκεται άμεσα ή έμμεσα, στην πολιτική, διαμορφώνοντας γέφυρες «από την θεωρία στην πράξη». Πίστευε ότι οι χώρες που βίωναν την παιδική τους ηλικία, ελεύθερες από πολιτικούς θεσμούς, αποτελούν πεδίο δράσης λαμπρό για την τεκμηρίωση των αληθειών της θεωρίας του, αλλά και την εφαρμογή των ωφελιμιστικών ιδεών, που συνιστούσαν το πολιτικό-φιλοσοφικό του οικοδόμημα.

Απεβίωσε στο Λονδίνο, στις 6 Ιουνίου 1832 (στην ηλικία των 84 ετών). Εξέδωσε αρκετά βιβλία, αλλά άφησε ημιτελή δεκάδες χιλιάδες χειρόγραφα, πιστεύοντας ότι θα μπορέσει να τα εκδώσει αργότερα. Έργα του (χρονολογικά) είναι: «Ρήγμα στην Κυβέρνηση» 1776, «Εισαγωγή στις αρχές των ηθών και της νομοθεσίας» 1789, «Υπεράσπιση της τοκογλυφίας» 1787, «Πανοπτικόν» 1791, «Απελευθερώστε τις αποικίες σας» 1793, «Πραγματεία περί ποινικής και αστικής νομοθεσίας» 1802, «Τιμωρίες και επιβραβεύσεις» 1811, «Πίνακας των κινήτρων δράσης» 1815, «Κατήχηση για Κοινοβουλευτική αναμόρφωση» 1817, «Η επίδραση της φυσικής θρησκείας στην κοσμική ευτυχία του ανθρώπινου γένους» 1822, «Όχι Παύλος, αλλά Ιησούς» 1823, «Βιβλίο των απατών» 1824, «Πραγματεία για την δικαστική απόδειξη» 1825, κ.α. Πολλά από τα έργα του εκδόθηκαν αργότερα με την επιμέλεια άλλων. Άφησε το ιδιόκτητο κτήμα του ως κληροδότημα για την χρηματοδότηση του University College London – (UCL).

Η σορός του (όπως ζήτησε στην διαθήκη του),  διατηρήθηκε με φυσική μουμιοποίηση και φυλάχθηκε στο UCL, μέσα σε ξύλινη καμπίνα, ενώ στην θέση του κεφαλιού του έχει τοποθετηθεί ένα κέρινο. Το κεφάλι του γνωστό ως «αυτο-εικόνα», είχε οδηγήσει στην γνωστή, αλλά πλασματική ιστορία, ότι «μεταφερόταν» στις συνελεύσεις του Συμβουλίου του UCL και εκεί ο Μπένθαμ καταγραφόταν ως «παρών και μη-ψηφίζων». Το κεφάλι του παρέμενε σε χρηματοκιβώτιο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (UCL), καθώς είχε θεωρηθεί ακατάλληλο για το κοινό, εξαιτίας ενός λάθους στη μουμιοποίησή του, αλλά και για προστασία από ενδεχόμενη κλοπή,

[Πηγή: iefimerida]

2. Η Φιλοσοφία του Μπένθαμ

Ως φιλοσοφικό του υπόβαθρο είχε τους ακόλουθους φιλοσόφους: α) Τον Πρωταγόρα τον Αβδηρίτη (490-420 π.Χ.), ο οποίος διακήρυσσε: «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» και «η αλήθεια είναι σχετική», β) Τον Επίκουρο (341-270 π.Χ.), ο οποίος δίδασκε ότι «Ο θάνατος είναι ανύποπτος» και σκοπός των ανθρώπων πρέπει να είναι η έρευνα για την επίτευξη της ευτυχίας, γ) Τον Τόμας Χομπς (1588-1679), ο οποίος πίστευε ότι «Ο άνθρωπος είναι μία μηχανή» και διατείνονταν ότι η ύπαρξη ισχυρού νομικού συστήματος, που τιμωρεί αυστηρά τους εγκληματίες, θέτει τις βάσεις για μια σταθερότερη και πιο ευτυχισμένη κοινωνία, δ) Τον Ντέιβιντ Χιουμ (1711-1776), ο οποίος θεωρούσε ότι «Η ζωή του ανθρώπου καθοδηγείται από τη συνήθεια» και πρέσβευε ότι η ηθική κρίση του ανθρώπου εξαρτάται από το συναίσθημα.

Ακολούθησαν δε τις φιλοσοφικές του απόψεις: α) Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ (1806-1873), ο οποίος θεωρούσε ότι «Κάθε άνθρωπος εξουσιάζει απολύτως το σώμα και τον νου του» και ο οποίος συνιστούσε εκπαίδευση για όλους, πιστεύοντας ότι έτσι θ’  αυξηθεί η ευτυχία, β) Ο Χένρι Σέτζγουικ (τέλη 19^ου αιώνα), ο οποίος φρονούσε ότι η ηθικότητα μιας πράξης έχει άμεση σχέση με την ευχαρίστηση που προσφέρει, γ) Ο Ρόμπερτ Όουεν (1771-1799)[4], δ) Ο Φράνσις Ισίντρο Έτζγουορθ (1845-1926)[5], ε) Ο Μισέλ Φουκώ (1926-1984), στον οποίο αποδίδεται η ρήση: «Ο άνθρωπος είναι πρόσφατη επινόηση».  

Ο Μπένθαμ, ως νομικός ριζοσπάστης μεταρρυθμιστής και φιλόσοφος, θεωρούσε ότι οι κύριες κινητήριες δυνάμεις των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, ήταν  η αποφυγή του πόνου και η αναζήτηση της ηδονής. Στο βιβλίο του: «The Principles of Morals and Legislation» του 1789, ισχυρίζεται ότι οι κοινωνικές και πολιτικές αποφάσεις, θα πρέπει να λαμβάνονται με σκοπό την επίτευξη της μεγαλύτερης ευτυχίας για τους περισσότερους ανθρώπους. Υποστήριζε ότι η ηθική αξία των αποφάσεων έχει σχέση άμεση με την ωφέλειά τους. Θεωρούσε ότι σε μία κοινωνία που οδηγείται από την «ωφελιμιστική» προσέγγιση, οι νομοθέτες μπορούν να τακτοποιήσουν τις συγκρούσεις των ατομικών συμφερόντων, καθόσον θα έχουν στόχο τη μεγαλύτερη διάδοση της ικανοποίησης σε περισσότερους ανθρώπους. Είναι το καλύτερο να είναι όλοι ευτυχισμένοι, αλλά στην περίπτωση που μπορεί να γίνει επιλογή, προτιμότερο είναι να ικανοποιηθεί η πλειοψηφία.

Το κυριότερο πλεονέκτημα του προτεινόμενου συστήματος του Bentham, ήταν η απλότητα. Υιοθετώντας τις ιδέες του, αποφεύγεται η σύγχυση και η παρανόηση που δημιουργείται από την υλοποίηση περισσότερο σύνθετων πολιτικών συστημάτων και των επιπτώσεων που εξωθούν σε αδικίες και ενοχλήσεις. Αμφισβητούμενη είναι η θεωρητική πρότασή του για έναν: «αλγόριθμο ευδαιμονίας», που υπολογίζει μαθηματικά το μέγεθος της ευτυχίας που βιώνει το άτομο. Διατείνεται ότι η μέθοδός του αυτή προσφέρει ένα αντικειμενικό πλαίσιο για την ρύθμιση ηθικών διενέξεων, και οι αποφάσεις θα λαμβάνονται με γνώμονα την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής ικανοποίησης.

Είχε την φιλοσοφική πρωτοτυπία της διαχειριστικής βελτίωσης των κοινωνικών θεσμών, από τις φυλακές, τα άσυλα, τα πτωχοκομεία, έως και τα σχολεία. Σκέφτηκε ένα δίκτυο με μικρές αίθουσες (κτήριο φυλακή), όπου ανά πάσα στιγμή θα ελέγχονταν. Το ονόμασε «Πανοπτικόν». Στόχος του ήταν η εξάλειψη της ιδιωτικής κατοχής/κυριότητας, αφού τα πάντα θα μπορούσαν να μοιράζονται σε όλους, (συλλογική ευδαιμονία).   

Οι απόψεις του περί ηθικής, καταγράφονται στο έργο του: «Δεοντολογική επιστήμη της ηθικότητας», που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, το 1834. Θεωρούσε, a priori, ότι όλες οι πηγές ικανοποίησης έχουν την ίδια αξία. Τόνιζε ότι η ικανοποίηση από ένα καλό γεύμα ή από μία στενή φιλία είναι ίδιας αξίας, μ΄ εκείνη που λαμβάνεται από μία δραστηριότητα, που θέλει προσπάθεια ή μόρφωση, όπως π.χ. η μελέτη ποίησης. Έθετε ως θεμελιώδη αρχή, την ισότητα των ανθρώπων, και ότι όλοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στην απόλυτη ευτυχία, ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη ή τις ικανότητές τους. Ο Bentham είχε περισσότερους οπαδούς στο εξωτερικό (Γαλλία, Λατινική Αμερική), παρά στην Αγγλία. Μετά τον θάνατό του, η φήμη και η επιρροή του στην Αγγλία, για τον επινοητή του συνθήματος «Το μεγαλύτερο καλό για τον μεγαλύτερο αριθμό», εκτινάχθηκε.

Αν και η ενασχόληση του Μπένθαμ με τα οικονομικά υπήρξε μάλλον περιστασιακή, είναι συνηθισμένη στην βιβλιογραφία η σύνδεσή του με τη νεοκλασική υποκειμενική θεωρία της οριακής χρησιμότητας. Ο Μπένθαμ ορθώς θεωρείται πατέρας του ωφελιμισμού, δηλαδή εκείνης της φιλοσοφικής παράδοσης, που βασίζεται στην ιδέα ότι τα αίτια της ανθρώπινης δράσης πηγάζουν αποκλειστικά από την επιθυμία των ατόμων να αποκτήσουν απόλαυση ή να αποφύγουν τον πόνο[6]. Το θεωρητικό έργο του Μπένθαμ εντασσόταν στο πλαίσιο μιας συνολικότερης πολιτικής δράσης για τη φιλελευθεροποίηση των κοινωνικών θεσμών. «Στο θεωρητικό σύστημα του Μπένθαμ μπορεί κανείς να αναζητήσει τα βασικά στοιχεία μιας οικονομικής ανθρωπολογίας ανάλογης μ΄ εκείνη που αποτέλεσε το υπόβαθρο των μεταγενέστερων νεοκλασικών αναλύσεων. Μάλιστα ο ίδιος κατέληξε και σε μια πρώτη διατύπωση της αρχής της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας»[7].

Ωστόσο η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στις δράσεις του και την επιρροή του στον Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας.

3. Ο Φιλελληνισμός των Άγγλων

Ο Ελληνικός Απελευθερωτικός Αγώνας, εξ αρχής, προσέλκυσε πάρα πολλά πρόσωπα στην Ευρώπη, στον κόσμο των διανοουμένων, στην αστική τάξη, στη νεολαία και στις ευρύτερες μάζες. Στους Ευρωπαίους προκαλούσε συγκίνηση ο αγώνας ενός χριστιανικού λαού, για να λυτρωθεί από μία αλλόθρησκη τυραννία. Διαδόθηκε ευρέως ο φιλελληνισμός και περί τους 1.200 ένθερμοι ένοπλοι Φιλέλληνες προσήλθαν απ΄ όλη την Ευρώπη και την Αμερική, για να συνεισφέρουν στην ιδέα της ελευθερίας και να αποδώσουν φόρο αίματος για την Ελλάδα, του Θεμιστοκλή, του Περικλή, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και τόσων άλλων σημαντικών πνευματικών ανδρών.

Στις 3 Μαρτίου 1823 δημοσιεύτηκε η πρώτη εγκύκλιος του σωματείου «Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου», [London Greek Committee ή London Philhellenic Committee][8]. Γραμματέας του ήταν ο John Bowring, ο οποίος γνώριζε δεκαπέντε (15) γλώσσες, μεταξύ των οποίων και τουρκικά, αλλά δεν γνώριζε ελληνικά. Τα αρχικά του μέλη ήταν είκοσι έξι (26) άτομα: μεταξύ αυτών πρώτοι υπήρξαν ο φιλόσοφος Bentham και ο διακεκριμένος στρατιωτικός, συνταγματάρχης Leicester Stanhope. Πριν την έναρξη του 1824, τα μέλη του σωματείου αυξήθηκαν στα ογδόντα πέντε (85) πρόσωπα. Μεταξύ των μελών υπήρξαν σχεδόν σαράντα (40) βουλευτές, όλοι σχεδόν Ουίγοι[9], εμποτισμένοι με τον ελευθερόφρονα μπενθαμικό ιδεαλισμό. Αποτελούσε τυπικό «κίνημα διαμαρτυρίας» της εποχής του. Τα μέλη του ενώνονταν για να στηρίξουν ένα καλό σκοπό – την στήριξη των δεινοπαθούντων Ελλήνων, αλλά και πολλές φορές φιλονικούσαν για άλλα ζητήματα.  

Το δραστήριο Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου, από το 1823, συγκεντρώνει χρήματα, κυρίως για την ανακούφιση των Ελλήνων από τις τουρκικές κτηνωδίες, αλλά και την οικονομική ενίσχυση της Επανάστασης. Μία σειρά από δημοσιεύματά του, τόνωναν τα αισθήματα υπέρ των Ελλήνων. Μετέτρεπε σταθερά, την συμπάθεια για τους Έλληνες, σε οργή κατά των Τούρκων. Περιλαμβάνονταν στις τάξεις του ένας μελλοντικός Πρωθυπουργός (λόρδος John Rusell), οι αδελφοί Ricardo (καθώς και ο περίφημος οικονομολόγος[10]), ο λόρδος Βύρων, οι λόρδοι Α. Hamilton, Gordon – Erskine – Brougham και Cochrane, ο ριζοσπάστης Jack Lambton (πατέρας του ανεξάρτητου Καναδά), ο ποιητής Shelley, οι συνταγματάρχες Napier και Leicester Stanhope[11], ο Edward Blaquiere[12] και άλλοι σημαντικοί πολιτικοί και στρατιωτικοί άνδρες.

Αυτοί κίνησαν τα νήματα για την ίδρυση και διάδοση του έργου του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου: Ουίγοι και ριζοσπάστες, δικηγόροι και βουλευτές, ποιητές και αρχαιοδίφες, έμποροι και μεταρρυθμιστές, Σκωτσέζοι και Ιρλανδοί, ορισμένοι πραγματικά Φιλέλληνες, χωρίς ιδιοτέλεια. Πολλοί από αυτούς δεν συνδέονταν συναισθηματικά με τον Αγώνα των Ελλήνων. Τα περισσότερα μέλη ήταν άτομα, που ήταν μόνο εμμέσως φιλελληνικά. Βασικός στόχος στη ζωή τους ήταν οι μεταρρυθμίσεις. Τα κίνητρά τους ήταν ειλικρινή, αλλά εντελώς διαφορετικά. Ήταν ριζοσπάστες – μεταρρυθμιστές, για τους οποίους η απελευθέρωση της Ελλάδος ήταν μία συμπτωματική υπόθεση. Ζούσαν στην «εποχή της μεταρρύθμισης»!

Ο ελευθερόφρονας ωφελιμιστής Bentham θα προσφέρει από το δικό του φιλοσοφικό μετερίζι στην υπόθεση του Αγώνα του ’21. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης στρατεύτηκε πρόθυμα στην υπόθεση επίτευξης της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Υπήρξε ενθουσιώδης υπέρμαχος των Ελλήνων. Έγινε βασικό ιδρυτικό μέλος του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου. Ήταν ο πιο εξέχων διανοούμενός του και το όνομά του ασκούσε μεγάλη επίδραση στην Ελλάδα. Πραγματικά οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές του ιδέες απόκτησαν εντυπωσιακή ανταπόκριση στην επαναστατημένη Ελλάδα. Είχε αλληλογραφία με κορυφαίους εκπροσώπους του απελευθερωτικού αγώνα, όπως Αδαμάντιο Κοραή, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, Θεόδωρο Νέγρη, Οδυσσέα Ανδρούτσο, κ.α.

Οι φιλέλληνες οπαδοί του δραστηριοποιήθηκαν για την γνωστοποίηση των ιδεών του στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα οι ιδέες του κοινοποιούνταν μέσα από τα φύλλα της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά» του Μεσολογγίου. Σχολίασε τα πεπραγμένα της Α΄ Εθνικής Συνέλευσης της Επιδαύρου (Δεκέμβριος 1821 – Ιανουάριος 1822) και ζήτησε από τον Κοραή να μεταφράσει τα έργα του στα Ελληνικά. Η συμπάθειά του για τους Έλληνες ήταν ειλικρινής. Αυτό οφείλονταν στο ότι οι Έλληνες πάλευαν να απελευθερωθούν από την τυραννία, και όχι γιατί ήταν Έλληνες. Το 1823, με χαρακτηριστικό ενθουσιασμό, ανέθεσε στον Samuel Parks, ένα φημισμένο δάσκαλο (γνωστό ως «ο Ουίγος Johnson»), που ήταν μέλος του Κομιτάτου, να μεταφράσει στα ελληνικά έναν κώδικα, τον οποίο είχε επινοήσει για τους Έλληνες.

Το παράδοξο είναι ότι ο Bentham δεν επισκέφθηκε ποτέ την Ελλάδα. Στρατεύτηκε στην Ελληνική Επανάσταση και ο φιλελληνισμός του λειτούργησε ως κίνητρο φιλοσοφικό και ηθικό. Τα νέα, που έρχονταν για την ξεσηκωμένη Ελλάδα, στην Ευρώπη, ανέπτυξαν την φαντασία και την ευαισθησία του για τον Ελληνικό λαό και τον απελευθερωτικό του αγώνα. Παρόλο ότι έλειπε η αξία της προσωπικής μαρτυρίας, είχε την συνταρακτική γνησιότητα της ενσυνείδητης συγκίνησης. Ο μεγάλος φιλόσοφος της εποχής, θεωρούσε ότι η Ελληνική υπόθεση ήταν μία αξιόλογη ευκαιρία εφαρμογής των νέων του πρωτοποριακών πολιτικών συλλήψεων. Και αυτό διότι στην Ελλάδα δεν υπήρχαν ευγενείς και εύκολα μπορούσαν να δημιουργηθούν πολιτικές κοινότητες, σύμφωνα με τα οράματά του.

Το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου υπήρξε πολύ δραστήριο. Βοήθησε την Ελλάδα στην παροχή δανείων από την Αγγλία[13], την προώθηση της αίτησης προστασίας των Ελλήνων στην αγγλική κυβέρνηση, τον ερχομό στην Ελλάδα αξιόλογων προσωπικοτήτων, όπως του στρατηγού σερ Richard Church, του στρατηγού Thomas Gordon, του ναυάρχου λόρδου Cochrane, του πλοιάρχου Frank Abney Hastings, του λοχαγού John Hane, του μετέπειτα ιστορικού George Finlay, κ.α.  Με ενέργειές του, το Φιλελληνικό Κομιτάτο, έστειλε στο Μεσολόγγι, τους Leicester Stanhope και Edward Blaquiere[14], οι οποίοι υπήρξαν λόγιοι, αριστοκράτες και ένθερμοι οπαδοί του. Πίστευε ότι η Ελλάδα, μπορούσε να γίνει περιοχή πειραμάτων σε πολιτικές αλλαγές. Θεωρούσε ότι στους Έλληνες θα ταίριαζε πολιτικό σύστημα όπως το ελβετικό ή το αμερικανικό. Είχε πίστη στην δύναμη του Τύπου, την δύναμη της ελευθεροτυπίας. Θεωρούσε ότι, όταν υπάρχει ελευθεροτυπία, οι κοινωνίες λειτουργούν σωστά, αρκεί δηλαδή να υπάρχει ελευθερία εκφοράς λόγου.

Στην Κεφαλονιά, ενώ βρισκόταν εκεί ο Βύρωνας[15], πριν έλθει στο Μεσολόγγι, συναντήθηκε με τον συνταγματάρχη Stanhope, βετεράνο των Ναπολεόντειων Πολέμων και τον Edward Blaquiere[16]. Συναντήθηκαν στο χωριό Μεταξάτα, τον Νοέμβριο του 1823. Ο Βύρωνας γνώριζε τον Stanhope από το Λονδίνο και δεν είχε καλή γνώμη γι’  αυτόν. Στην πραγματικότητα, όμως, ο Stanhope ήταν ένας θαρραλέος και πεφωτισμένος άνδρας, με ροπή, όμως, προς τον δεσποτισμό και τον δογματισμό. Συμμεριζόταν απόλυτα τα δόγματα του Bentham, τον οποίο θαύμαζε σε υπερβολικό βαθμό. Η Ελλάδα αποτελούσε γι’ αυτόν, όπως και για τον Bentham, ένα «παρθένο έδαφος» για δοκιμή των θέσεων του μπενθαμισμού. Οι Έλληνες συμφώνησαν ευγενικά με όσα διακήρυττε. Οι επιστολές στην πατρίδα του, που αργότερα αποτέλεσαν ύλη για βιβλίο, φανέρωναν την μεγάλη αίσθηση της επιτυχίας των μπενθαμικών δογμάτων. Στόχος του ήταν να δώσει στον Ελληνικό λαό την δυνατότητα να γνωρίσει και να στοχαστεί τα έργα του Bentham και όπως δήλωνε: «Η πειθώ έπεται»! 

Σύμφωνα με τη μπενθαμική θεώρηση, απαιτούνταν η σύσταση ωφελιμιστικών εταιρειών, η βελτίωση της εκπαίδευσης, η δημιουργία ελεύθερου Τύπου και κυρίως η υιοθέτηση δημοκρατικού συντάγματος στο πρότυπο της Ελβετίας ή των ΗΠΑ. Το ενδιαφέρον του για το ελβετικό πολιτικό σύστημα, τον οδήγησε να την επισκεφτεί καθ’ οδόν για την Ελλάδα. Επισκέφθηκε τη Λωζάννη, όπου συναντήθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια και στον οποίο εξέθεσε τις απόψεις του για την δημιουργία πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα, όπως της Ελβετίας ή των ΗΠΑ.

Ο Βύρωνας, πριν φύγει από την Ιταλία (όπου βρίσκονταν από το 1816), για την Κεφαλονιά και το Μεσολόγγι, είχε προτείνει στο Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου, να αποσταλούν στους επαναστατημένους Έλληνες, υγειονομικό υλικό, πυρίτιδα, κ.α., καθώς και μία τυπογραφική πρέσα με τυπογραφικά στοιχεία. Ο Bentham, είχε προτείνει και επέτυχε να πείσει το Κομιτάτο για την ανάγκη της τυπογραφικής μηχανής και ανατέθηκε στον Stanhope η υλοποίηση της αποστολής. Ο Βύρωνας αποκαλούσε τον Stanhope[17]: «τυπογράφο συνταγματάρχη». Στις 30 Δεκεμβρίου 1823 ο Βύρωνας απέπλευσε από Κεφαλονιά και στις 4-1-1824 αποβιβάστηκε στο Μεσολόγγι, όπου έζησε τους τρεισήμισι τελευταίους μήνες της ζωής του, πεθαίνοντας μέσα Απριλίου 1824, από ελονοσία. Οι Έλληνες με τον θάνατό του απώλεσαν έναν πραγματικό φιλέλληνα. 

Μαζί του ο ιδεολόγος Stanhope έφερε λιθογραφικά, άλλα πιεστήρια, βιβλία, Βίβλους από τη Μάλτα, στην Ελλάδα για την διάδοση της γνώσης. Με ενέργειες του Bentham εστάλησαν και δάσκαλοι, και μάλιστα δύο Ελληνόπουλα που έλαβαν, με δικά του έξοδα, μόρφωση στο Λονδίνο. Ιδρύθηκαν στην Ελλάδα τα τρία(3) πρώτα  σχολεία με βάση τις αρχές του Lancaster. Στήθηκαν, επίσης, πολλά στοιχειώδη έργα για την εκπαίδευση, τις επιστήμες, την γεωργία και την τέχνη του πολέμου. Έστειλε στην Ελλάδα τον William Parry[18], αξιωματικούς του μηχανικού, του πυροβολικού, του πεζικού και του ιππικού, καθώς και ένα ικανότατο πυροτεχνουργό και μηχανικούς για την κατασκευή του πολεμικού υλικού – κανονιών, όλμων, αμαξών, όπλων, βλημάτων, πυρίτιδων, κ.α.[19]

Έχοντας αποστολή την πρακτική εφαρμογή των φιλοσοφικών ιδεών του Bentham, ο Stanhope, ήρθε στην Κεφαλονιά στις 4 Αυγούστου 1823 και περί τον Δεκέμβριο του 1823 πέρασε στο Μεσολόγγι[20]. Έφερε μαζί του τυπογραφικές μηχανές και όλο τον απαραίτητο μηχανολογικό εξοπλισμό. Ίδρυσε την εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά»[21], με Διευθυντή  τον Ελβετό Ιωάννη Ιάκωβο Μάγιερ (Johann Jacob Meyer)[22]. Επίσης, ίδρυσε την «Εφημερίδα των Αθηνών»[23] (το πρώτο φύλλο τυπώθηκε στη Σαλαμίνα, λόγω του φόβου εισβολής στην Αθήνα των Τούρκων), με Διευθυντή τον Γεώργιο Ψύλλα και στην Ύδρα την εφημερίδα «Ο φίλος του Νόμου»[24], με Διευθυντή τον Ιταλό Φιλέλληνα Ιωσήφ Κιάπε (Giuseppe Chiappe). Επιπλέον, στο Μεσολόγγι κυκλοφορούσε και η εφημερίδα «Telegrapho Greco»[25], η οποία εκδίδονταν στα Ιταλικά, Γαλλικά, και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Η Εφημερίδα «Telegrapho Greco», στέλνονταν στο εξωτερικό, ώστε να ενημερώνονται οι Ευρωπαίοι και να υποστηρίζουν την Ελληνική Επανάσταση.

Ο Bentham στήριζε τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Πίστευε στα σχολεία, γιατί θεωρούσε ότι οι κοινωνίες αλλάζουν προς το καλύτερο με την παιδεία. Με μέριμνα του Stanhope και έξοδα του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, φρόντισε να σταλούν στην Ελλάδα βιβλία και μουσικά όργανα. Ο Stanhope, πρωτοπόρησε στη σύσταση των περίφημων Λαγκαστεριανών «αλληλοδιδακτικών» σχολείων[26], νοσοκομείων και μονάδων παραγωγής, ώστε να μπορεί να επιτευχθεί η πρόοδός τους και στους άλλους τομείς κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Πίστευε ότι οι κοινωνίες, πρέπει κατ’  αρχήν, να είναι παραγωγικές. Γι’  αυτό προσπάθησε να στηρίξει την παραγωγή, ώστε να υπάρχει ένα είδος εξαγωγών και μία μορφή οικονομικής μεγέθυνσης.

Ο Stanhope υπήρξε αγνός φιλέλληνας, ο οποίος αγάπησε με πάθος την Ελλάδα και ιδιαίτερα την Αθήνα, η οποία του οφείλει  πολλά. Συνεργάστηκε, για κάποιο διάστημα, στενά με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο (Ιθάκη, 1788-Αθήνα, 5/6/1825), ο οποίος είχε τον διοικητικό έλεγχο της Στερεάς Ελλάδος και της Αθήνας. Η μπενθαμική φιλοσοφία φαίνεται πως άρεσε στο σκληροτράχηλο αγωνιστή, έναν «άνδρα της δράσης», όπως τον αποκαλούσε ο Stanhope. Ο Stanhope αναζωογόνησε την Φιλόμουσο Εταιρεία των Αθηνών. Σκόπευε να μετατρέψει ένα αρχαίο ναό σε μουσείο, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να υλοποιήσει[27]. Ήταν άνθρωπος αποτελεσματικός και ένθερμος οπαδός των φιλοσοφικών απόψεων του Bentham.

Δεν ενδιέφερε τον Stanhope, να είναι αγαπητός, ούτε καν συμπαθής. Ήταν απόμακρος, αλαζονικός, ευγενής και απότομος στους τρόπους του. Παρόλα αυτά επρόκειτο για άτομο εξαιρετικών ικανοτήτων και δραστηριότητας. Η αγγλική κυβέρνηση, αναγκάστηκε να τον επαναφέρει στο Λονδίνο, περί τα τέλη του 1824, γιατί οι μπενθαμιστικές του ιδέες δεν βοηθούσαν το στόχο της αγγλικής μοναρχίας. Φεύγοντας από την Ελλάδα είχε δηλώσει: «Ο βασιλιάς, ο ηγεμόνας μου, με διέταξε να επιστρέψω αμέσως στην Αγγλία. Υπακούω στην βασιλική εντολή!». Αυτός ο εφ’ όρου ζωής δημοκράτης και μπενθαμιστής, στον ελάχιστο χρόνο που έμεινε στο Μεσολόγγι και την Ελλάδα, έφυγε αφήνοντας πίσω του ένα σταθερό ανεπανάληπτο μνημείο έργων στις ταχυδρομικές υπηρεσίες, στις εφημερίδες και στις ωφελιμιστικές εταιρείες που ίδρυσε.

Περί τον Απρίλιο 1824, ορμώμενος από τις μπενθαμικές του απόψεις, οργάνωσε ένα μεγάλο συνέδριο εθνικής ενότητας στην Άμφισσα και πολλοί φιλέλληνες προσπάθησαν να επιτύχουν την συμμετοχή στο συνέδριο τους, πολλών ηγετών της Επανάστασης. Δυστυχώς δεν υλοποιήθηκε, γιατί δύο (2)  ημέρες πριν, στις 19-4-1824 πέθανε ο λόρδος Βύρωνας (37 ετών), που ήταν η ψυχή της ενότητας των Ελλήνων.

Το 1825, το Κομιτάτο είχε πειστεί ότι οι Έλληνες δεν θα κέρδιζαν τον πόλεμο, με τον ανταρτοπόλεμο στην ξηρά και την πειρατεία στην θάλασσα[28]. Αν και ο Stanhope και οι μπενθαμιστές είχαν την άποψη ότι ο ανταρτοπόλεμος αρκούσε, υπό την προϋπόθεση ότι θα στηρίζονταν από τυπογραφικά πιεστήρια και ωφελιμιστικές εταιρείες.

Ο θάνατος της μητέρας του, ο θάνατος του λόρδου Βύρωνα, η σύγκρουσή του με τους Κουντουριώτη – Μαυροκορδάτο και η αγγλική πολιτική, ανάγκασαν τον Stanhope[29] να φύγει από την Ελλάδα τον Μάιο 1824[30], μαζί με τον Edward Blaquiere[31]. Ο Stanhope, παρόλο που έφυγε από την Ελλάδα, συνέχισε να είναι δραστήριο μέλος του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου και μαζί με τον μέντορά του, τον Bentham, συνεχώς ενδιαφερόντουσαν για τα πράγματα στην Ελλάδα. Βοηθούσαν οικονομικά και υποστήριζαν τα ελληνικά συμφέροντα στην Αγγλία. Αλληλογραφούσε με τον Καποδίστρια και τον Μαυροκορδάτο. Με επιστολές του προέτρεπε πολιτικούς και διπλωμάτες να έλθουν στην Ελλάδα και να την βοηθήσουν. Οι Έλληνες τον θεωρούσαν άνθρωπό τους και του εξέφραζαν πάντα την αγάπη  και την αναγνώρισή τους. Η ηρωική έξοδος των Μεσολογγιτών το 1826 και ο θάνατος του Μάγιερ, άφησαν ανολοκλήρωτο το έργο του. Κληρονόμησε μία κομητεία στην Αγγλία και έγινε ο πέμπτος κόμης του Harrington.

Το 1827 η Γ’  Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας, κατόπιν πρότασης του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, όρισε τους Άγγλους: Sir Richard Church ως επικεφαλή των ελληνικών χερσαίων δυνάμεων και ο Thomas Cochrane ως επικεφαλή των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων. Όμως, η βαριά ήττα στον Ανάλατο (24/4/1827) από τους Τούρκους του Κιουταχή πασά και ο θάνατος του Γεωργίου Καραϊσκάκη, απέδειξαν τη λανθασμένη επιλογή του Cochrane, για την κατά μέτωπο σύγκρουση με τους Τούρκους στην ανοικτή πεδιάδα.

Από τα μέσα του 1827, αρχίζει να φαίνεται η ανυποληψία του Φιλελληνικού Κομιτάτου. Στις συνελεύσεις του συμμετείχαν ελάχιστοι και από τότε αυτές διακόπηκαν. Ο Bentham είχε διακόψει κάθε επαφή με το Κομιτάτο, αρκετά νωρίτερα[32]. Έκτοτε, το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου, περί το 1828, πέρασε σε μία κατάσταση άδολης λήθης, αν και επίσημα δεν διαλύθηκε ποτέ.

Αντί Επιλόγου

          Ο Bentham υπήρξε πολιτικός ριζοσπάστης και αρχηγός καινοτόμων ιδεών στην αγγλική φιλοσοφία του δικαίου. Ιδρυτής της θεωρίας του ωφελιμισμού, επηρέασε καταλυτικά την ανάπτυξη του φιλελευθερισμού, μέσω του έργου του και των μαθητών του, παγκόσμια. Ανάμεσα στους συνεχιστές του ήταν ο Τζέιμς Μιλ (1773-1836) και ο γιος του Τζον Στιούαρτ Μιλ (1806-1873). Επίσης, τις ιδέες του ενστερνίστηκαν πολλοί πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Robert Owen (1771-1858), ο οποίος ίδρυσε τον ουτοπικό σοσιαλισμό. Ο Bentham διακήρυττε την ατομική και οικονομική ελευθερία, τον διαχωρισμό Κράτους – Εκκλησίας, την ελευθερία της σκέψης, τα ίσα δικαιώματα ανδρών – γυναικών, τα δικαιώματα των ζώων, την κατάργηση της δουλείας, το ελεύθερο εμπόριο, την κατάργηση των μονοπωλίων, τις συντάξεις και την κοινωνική ασφάλιση, την εξάλειψη της σωματικής τιμωρίας, το δικαίωμα στο διαζύγιο και την ομοφυλοφιλία, κ.α.

          Όταν άρχισε η Ελληνική Επανάσταση το 1821, ο Jeremi Bentham, ήταν ήδη εβδομήντα τριών (73) ετών. Ήταν ήδη μεγάλος σε ηλικία και οι αντοχές του ήταν περιορισμένες. Περί το 1825 (77 ετών), διαισθανόμενος ότι τα φιλοσοφικά του δόγματα δεν μπορούσαν να αποκτήσουν σάρκα και οστά στον επαναστατημένο ελληνικό χώρο, σταμάτησε να ασχολείται με την Ελλάδα. Παρόλα αυτά κρίνεται ανυπολόγιστη η προσφορά του στον Ελληνικό Αγώνα του ’21, ιδιαίτερα στα πρώτα έτη. Η Ελλάδα οφείλει πολλά στον Jeremi Bentham, τον Leicester Stanhope[33], τον Edward Blaquiere[34], καθώς και στους άλλους Άγγλους διανοούμενους φιλέλληνες. Ο Bentham και το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου, έπαιξαν κύριο πολιτικό ρόλο. Προωθούσε επιχειρηματίες και πολιτικούς υπέρ των Ελλήνων. Διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο στην Αγγλία, επηρεάζοντας την αγγλική πολιτική ευνοϊκά στην ελληνική Επανάσταση. Σημαντική η συνεισφορά τους στην αλλαγή πολιτικής της Αγγλίας με τον George Canning (1770-1827), τα δάνεια, το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 για το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. «Εξόπλισαν» την Επανάσταση με ηρωικές και αποτελεσματικές προσωπικότητες, όπως τον Λόρδο Βύρωνα (Λονδίνο, 28/1/1788 – Μεσολόγγι, 19/4/1824), από τις σημαντικότερες μορφές του ρομαντισμού που πρόσφερε την ζωή στην Ελλάδα, τον στρατηγό Sir Richard Church (1784-1873, που κατέλαβε την Δυτική Στερεά Ελλάδα και μπόρεσε ο Καποδίστριας να την ενσωματώσει στην ελεύθερη Ελλάδα), τον πλοίαρχο Frank Hastings (1794-1828), τον θρυλικό κυβερνήτη του «Καρτερία» και του ναυμάχου που παρέσυρε τον Τούρκο-Αιγυπτιακό στόλο να συγκρουστεί στο Ναβαρίνο και να καταστραφεί και τον ναύαρχο Sir Edward Codrington (27/4/1770 – 28/4/1851), ο οποίος αν και δεν είχε σαφή εντολή εμπλοκής σε εχθροπραξίες με τον Ιμπραήμ, συγκρούστηκε με τον Τούρκο-Αιγυπτιακό στόλο στις 20/10/1827 στο Ναβαρίνο[35], καταστρέφοντάς τον και αναγκάζοντας τον σουλτάνο Μαχμούτ Β’ (20/7/1785 – 1/7/1839) στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου στις 3/2/1830 και στην ανεξαρτησία της Ελλάδος.

          Δεν θα πρέπει ωστόσο να υποτιμούμε και τα γεωπολιτικά συμφέροντα της πατρίδας του Μπένθαμ, Βρετανίας, η οποία στόχευε στην ύπαρξη μιας μικρής Ελλάδας, αδύναμης και εξαρτημένης στην Δυτική Ευρώπη, με μηδενική ιδεατά, ρωσική επιρροή. Αυτά τελικά επικράτησαν και εκφράζονται από την ακόλουθη φράση του Βρετανού πολιτικού, Λόρδου Palmerston [1784–1865, πρωθυπουργός 1855–8 & 1859–65, ομιλία του στην Βουλή των Κοινοτήτων, 1η Μαρτίου 1848]: «Δεν έχουμε αιώνιους συμμάχους και δεν έχουμε διαρκείς εχθρούς. Τα συμφέροντά μας είναι συνεχή και αιώνια, και αυτά τα συμφέροντα είναι καθήκον μας να ακολουθήσουμε. We have no eternal allies, and we have no perpetual enemies. Our interests are eternal and perpetual, and those interests it is our duty to follow», βλ. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780191826719.001.0001/q-oro-ed4-00008130

Βιβλιογραφικές και Διαδικτυακές Αναφορές

• Αναγνώστου, Ηώ. (2015). Πανοπτικόν Σύστημα, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.terrapapers.com, (1-4-2021).
• Βιογραφία του Leicester Stanhope, διαδικτυακός τόπος: https://www.eefshp.gr, (1-4-2021).
• Βασιλείου, Αθανάσιος. (9-12-2012). Ο Μπένθαμ στην υπηρεσία του 1821, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.kathimerini.gr/culture/, (1-4-2021).
• Γιαννόπουλος, Νίκος. (2016). Οι μάχες των Ελλήνων για την ελευθερία, Αθήνα: Historical Quest.
• Μαρία Γιούνη (επιμ.), Δίκαιο και Ιστορία 3, Πρακτικά ΙΘ΄ Συνάντησης Ιστορικών του Δικαίου, Εκδ. Σάκκουλα  2018, Ο Jeremy Bentham και οι «λανθάνουσες αρνησικυρίες» του  Συντάγματος της Επιδαύρου του 1822,  Ακρίτας Καϊδατζής,   Επίκ. Καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ.
• Γουντχάουζ, Κρίστοφερ. (2020). ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ στον Αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία, μετάφραση Λαμπράκος Γιώργος, Αθήνα: ΜΙΝΩΑΣ.
• Δρούλια, Λουκία. (2003). Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, Στο συλλογικό έργο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000», σελ. 267-286, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Ελλάς 2021, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://wwww.eu), (1-4-2021).
• Ευθυμίου, Μαρία. (2021). Φιλελληνισμός και ’21. Οι πολλές όψεις ενός διεθνούς φαινομένου, στο διαδικτυακό τόπο: https://www.Mathesis.cup, (1-4-2021).
• Finlay, George. (Λονδίνο, 1861). Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, μετάφραση Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αθήνα: ΤΟ ΒΗΜΑ (2021).
• Fiske, John. (1992). Εισαγωγή στην Επικοινωνία. Επικοινωνία και Κουλτούρα, Αθήνα.
• Fiske, John. (2010). Εισαγωγή στην Επικοινωνία. Μετάφραση Βέρα Μεσσήνη – Ελένη Λούντζη, Αθήνα: Αιγόκερως.
• Τάκης, Ανδρέας, & Τασόπουλος, Γιάννης. (2012). “Ο Ιερεμίας Μπένθαμ και η Ελληνική Επανάσταση“, συνεισφέροντες Κωνσταντίνος Α. Παπαγεωργίου, Φιλήμων Παιονίδης, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2012,
• Τζέρεμι Μπένθαμ, διαδικτυακός τόπος: https://www.diastixo.gr/san-simera, (1-4-2021).
• Τζέρεμι Μπένθαμ. Η περιληπτική βιογραφία ενός μεγάλου φιλοσόφου και πατέρα του Ωφελιμισμού, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.nomikospoudastirio.gr, (1-4-2021).
• Τζέρεμι Μπένθαμ: ιδρυτής του σύγχρονου Ωφελιμισμού και πνευματικός ηγέτης του ριζοσπαστικού κινήματος στην Αγγλία, (6/6/2017), https://www.timesnews.gr, (1-4-2021).
• Τα δάνεια του ’21, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.sansimera.gr, (1-4-2021).
• Τρελώνη, Έντουαρντ. (1878). Με τον Βύρωνα και τον Ανδρούτσο, ανατύπωση 2010, μετάφραση Σπύρος Μαρκέτος, Αθήνα: ΘΥΡΑΘΕΝ.
• Κάστορας, Σ. (2002). Πολιτιστική Επικοινωνία. Αρχές και Μέθοδοι Επικοινωνίας, Πάτρα: ΕΑΠ.
• Κωνσταντάρας, Κωνσταντίνος & Κοσσιώνης, Χρήστος. (2017). Τουρκικές Σφαγές Εναντίον των Ελλήνων κατά την Επανάσταση και Ελληνικά Ολοκαυτώματα, Αθήνα: ΗΛΕΚΤΡΟΝ.

[1] Ο Δημήτριος Γεωργαντάς (αξιωματικός οικονομικού σώματος ΠΝ ε.α.), κατέχει μεταπτυχιακούς τίτλους στο πεδίο των Logistics [ΠΑ.ΠΕΙ.], Διοίκηση Μονάδων Υγείας και Διοίκηση Πολιτιστικών Μονάδων [ΕΑΠ].

[2] O Ιωάννης Βιδάκης (αξιωματικός οικονομικού σώματος ΠΝ ε.α.), κατέχει διδακτορικό τίτλο σπουδών, από το Τμήμα Ναυτιλίας & Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, της Σχολής Επιστημών της Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου στην Χίο, [e-mail: [email protected]]

[3] Ο Γεώργιος Παναγιώτου (αξιωματικός οικονομικού σώματος ΠΝ ε.α.), κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στην εκπαίδευση.

[4] Ο Ρόμπερτ Όουεν (Robert Owen), ήταν Ουαλός υφαντουργός, κοινωνικός μεταρρυθμιστής κι’ ένας από τους ιδρυτές του ουτοπικού σοσιαλισμού και του συνεταιριστικού κινήματος. Έγινε γνωστός για τις προσπάθειές του να βελτιώσει τις συνθήκες δουλειάς των εργαζομένων του εργοστασίου του, όπως επίσης και για την ίδρυση πειραματικών σοσιαλιστικών κοινοτήτων.

[5] Ο Φράνσις Ισίντρο Έτζγουρθ (Francis Ysidro Edgeworth), ήταν Ιρλανδός φιλόσοφος, πολιτικός και οικονομολόγος ο οποίος συνεισέφερε σημαντικά στις μεθόδους των στατιστικών στοιχείων στην δεκαετία του 1880. Από το 1891 και αργότερα υπήρξε ο συντάκτης κορυφαίου ακαδημαϊκού περιοδικού στα οικονομικά. Τα γραπτά του στην οικονομία, επηρέασαν βαθύτατα την οικονομική σκέψη.

[6] Η κοινωνική φιλοσοφία, η οποία υποστηρίζει  την θεώρηση του ωφελιμισμού δύναται να αποδοθεί με τις τρεις ακόλουθες θέσεις: Το άτομο και η κοινωνία βρίσκονται σε πλήρη αρμονία συμφερόντων. Η κοινωνία δεν μπορεί να εξεταστεί ως ανεξάρτητη οντότητα – η ευημερία της κοινωνίας ορίζεται από την αύξηση της ατομικής ευτυχίας. Δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για αντικειμενικά κοινωνικά συμφέροντα, αλλά μόνο για ατομικά εγωιστικά συμφέροντα.

[7] http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=958&Itemid=29.

[8] Για το αρχείο του στην Ελλάδα, βλ. https://greekarchivesinventory.gak.gr/index.php/k5yb-7bgh-8s9k.

[9] Η ιδεολογία των Ουίγων, οπαδών της φιλελεύθερης ιδεολογίας, είχε γίνει η κυριαρχούσα ιδεολογία μετά την Επανάσταση  του 1688 στην Αγγλία και συνδέθηκε με την προστασία του κοινοβουλίου, του κράτους δικαίου, την προάσπιση των περιουσιακών δικαιωμάτων επί των γαιών, τα φυσικά δικαιώματα του ατόμου και ιδιαίτερα την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία του τύπου, κ.α.

[10] Ο David Ricardo (Λονδίνο, 18/4/1772 – Λονδίνο, 11/9/1823). Θεωρείται από τους πατέρες των Κλασικών Οικονομικών, με μεγαλύτερη συμβολή στην εξέλιξη της οικονομικής θεωρίας, την θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Επηρεάστηκε από τον Bentham και υπήρξε ζωηρός υποστηρικτής της Ελληνικής Επανάστασης.

[11] Ο Stanhope το 1825 εξέδωσε το βιβλίο:  «Greece, in 1823 and 1824: Being of Letters, and Other Documents», εκδ. Sherwood, Gildert & Piper, Λονδίνο, όπου καταγράφει το χρονικό της παραμονής του στην Ελλάδα.

[12]Ο Edward Blaquiere (1779-1832), ήταν Βρετανός στρατιωτικός και πρωτοπόρος Φιλέλληνας, ιδρυτικό στέλεχος της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου. Γεννήθηκε στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας από οικογένεια ευγενών Γαλλικής καταγωγής, η οποία είχε καταφύγει στη Μεγάλη Βρετανία το 1685, Κατατάχθηκε τον Ιανουάριο του 1794 ως σημαιοφόρος στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό. Το 1810 – 1811, υπηρέτησε ως πλωτάρχης στο Επιτελείο του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου. Η θέση του αυτή του προσέφερε την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με πολλούς κατοίκους της ευρύτερης περιοχής και να παρατηρήσει την κακομεταχείριση των υποδούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Την περίοδο αυτή άρχισε να αναπτύσσει τα πρώτα Φιλελληνικά του αισθήματα. Τα έτη 1812 έως 1816 τοποθετήθηκε στη Ναυτική Διοίκηση Βαλέτας, στη Μάλτα. Οι διοικητικές του ικανότητες, οδήγησαν στην προαγωγή του σε αντιπλοίαρχο, το 1816. Την ίδια περίοδο ήρθε σε επαφή με τον Bentham, του οποίου ήταν θαυμαστής από το 1802. Είχε θαυμάσει το συγγραφικό του έργο, το οποίο ήταν εξαιρετικά προοδευτικό για την εποχή, καθώς προωθούσε την ανάγκη αναδιάταξης του νομικού συστήματος. Η επαφή αυτή αποδείχθηκε ιδιαίτερα ωφέλιμη γι’  αυτόν, διότι αποκρυσταλλώθηκε ο Φιλελληνισμός του. Παράλληλα, ήταν η αιτία της γνωριμίας του με τον μετέπειτα στενό φίλο και συνεργάτη του στη Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου, πολιτικό, οικονομολόγο, διπλωμάτη, λογοτέχνη και μεταφραστή, John Bowring (ήταν και αυτός μαθητής του Bentham και μάλιστα ο στενότερός του).

[13] «Με τη συνδρομή του Φιλελληνικού Κομιτάτου δόθηκε τον Φεβρουάριο του 1824 από τον οίκο Λόφναν δάνειο ύψους 800.000 λιρών (εισπραχθέν από Ελλάδα 298.000 λίρες), με επιτροπή παράδοσης του δανείου στην ελληνική κυβέρνηση τους: Λόρδο Βύρωνα, συνταγματάρχη Stanhope και Λάζαρο Κουντουριώτη. Το δεύτερο δάνειο δόθηκε από τους αδελφούς Ricardo στις 26/1/1825 και ανέρχονταν στο ποσό των 2.000.000 λιρών. (816.000 λίρες). Τα δύο δάνεια πιστεύονταν ότι θα βοηθούσαν τον Αγώνα, τον οποίο όμως ωφέλησαν ελάχιστα. Το κυριότερο είναι ότι υπήρξαν αφετηρία ισχυρής εξάρτησης της χώρας από την Αγγλία. Ο Bentham, προς τιμή του, δεν μεσολάβησε στις διαπραγματεύσεις για τη σύναψη των δανείων. Ο George Finlay, ένας αληθινός, αλλά απογοητευμένος Φιλέλληνας, υπήρξε καυστικός στα τελευταία έτη της ζωής του, απέναντι στους εμπλεκόμενους στα δάνεια. Με τα δάνεια ασχολήθηκαν οι Hobhouse, Ellice, Burdett, Hume, Bowing και οι αδελφοί Ricardo. Ο Finlay κατηγόρησε ότι τα επιτόκια ήταν υπερβολικά μεγάλα και ορισμένοι από τους εμπλεκόμενους είχαν προσωπικό όφελος».  Σχετικά βλ.

https://www.eefshp.org/ta-daneia-poy-elave-i-ellada-apo-to-inomeno-vasileio-1824-1825-mythoi-kai-alitheies/

https://pollsandpolitics.gr/ta-anglika-daneia-tou-1824-kai-1825/

https://www.istorikathemata.com/2014/09/The-loans-of-Greek-independance-1824-1825.html

[14] O Blaquiere παραιτήθηκε ως Πλοίαρχος από το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό το 1820, για να ασχοληθεί απερίσπαστος με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και στη συνέχεια να στηρίξει τον Φιλελληνισμό. Χρηματοδοτήθηκε από τον Bentham για να επισκεφθεί την Ισπανία τον Ιούνιο του 1820, με στόχο την ενίσχυση του συνταγματικού κινήματος. Τον Οκτώβριο του 1822, αναγκάσθηκε να επιστρέψει στην Αγγλία, καθώς το ισπανικό συνταγματικό κίνημα ήταν καταδικασμένο από το Συνέδριο της Βερόνας. Μετά την επιστροφή του στην Αγγλία, ήρθε πάλι σε επαφή με τους Bentham και Bowring. Συνεργάστηκαν συστηματικά για την προώθηση του Φιλελληνισμού, ιδρύοντας την Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου. Το Μάρτιο του 1823, ταξίδευσε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την ιδιότητα του εκπροσώπου της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου.

[15] Ο Βύρωνας έγραφε: «Είναι παράξενο, που ο στρατιωτικός Stanhope, θέλει να κερδίσει τους Τούρκους με την γραφή, ενώ εγώ, ο συγγραφέας, θέλω να τους κερδίσω με τον πόλεμο».

[16] Ο Blaquiere θεωρούσε ότι το ξίφος προηγείται της πένας, αντίθετα από αυτήν του Stanhope, ο οποίος (αν και είναι και αυτός στρατιωτικός), θεωρούσε ότι το πιο ισχυρό όπλο είναι η “πένα” (δηλαδή η προώθηση της παιδείας και του τύπου). Έφθασε στις αρχές Δεκεμβρίου 1823 στην υπό βρετανική διοίκηση Κεφαλονιά. Εκεί συναντήθηκε με τον Λόρδο Βύρωνα και τον Stanhope, και εντάχθηκε στο επιτελείο του. Στις 24 Δεκεμβρίου 1823 πέρασε στο Μεσολόγγι. Συνεργάσθηκε στενά με τον Λόρδο Βύρωνα και τον Stanhope. Η δράση του τον κατέστησε ιδιαίτερα αγαπητό ανάμεσα στους Έλληνες, οι οποίοι έβλεπαν πως είχαν έναν εξαιρετικά σημαίνοντα και σταθερό σύμμαχο στην διεθνή σκηνή.

[17] Ο Βύρωνας έγραφε για τον Stanhope: « …έχει ένα σχέδιο για μετατροπή του κ. Bentham, σε απόστολο των Ελλήνων …».

[18] Ο William Parry, υπάλληλος στην Διεύθυνση Υλικού Πολέμου της Αγγλίας, προσελήφθη από το Κομιτάτο, ως ειδικός στα εκρηκτικά και στάλθηκε με εντυπωσιακή ποσότητα πολεμικού υλικού για το πυροβολικό και μία ομάδα εννέα (9) Βρετανών βοηθών. Ο Parry και η ομάδα του έφθασαν στο Μεσολόγγι, αλλά διέψευσαν τις υψηλές προσδοκίες που είχε διαμορφώσει η αναμονή τους.

[19] Σύμφωνα με τον Stanhope υπήρχαν περί τους είκοσι (20) Βρετανούς στο Μεσολόγγι, στις αρχές του 1824.

[20] Το ίδιο χρονικό διάστημα, που ήρθε και ο Βύρωνας στο Μεσολόγγι από την Κεφαλονιά, δηλαδή στις 4/1/1824. Οι δύο άνδρες γνωρίζονταν πολύ καλά από το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου, αλλά είχαν συναντηθεί και στην Κεφαλονιά τον Αύγουστο 1823, πριν έρθουν στο Μεσολόγγι. Ο Βύρωνας έμεινε περί τους τρεισήμισι μήνες στο Μεσολόγγι και πέθανε τον Απρίλιο 1824.

[21] Η Εφημερίδα λειτούργησε αδιάκοπα από 1/1/1824 έως 20/2/1826.

[22] Ο Ιάκωβος Μάγιερ γεννήθηκε στην Ζυρίχη στις 30 Δεκεμβρίου 1798. Ανήκε σε οικογένεια ιατρών. Ήταν χαρακτήρας ανήσυχος και τυχοδιωκτικός. Σπούδασε φαρμακευτική και ιατρική, αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του. Εμφανίστηκε στην Φιλελληνική Επιτροπή της Βέρνης ως «ιατρός και χειρουργός» και εστάλη στην Ελλάδα. Συμμετείχε στη ναυμαχία του Κορινθιακού στις 5-6 Μαρτίου 1822. Εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι, όπου νυμφεύθηκε Ελληνίδα και άλλαξε το θρησκευτικό του δόγμα. Σκοτώθηκε κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου την 11/4/1826, μαζί με την γυναίκα του και τα δύο του παιδιά.

[23] Η Εφημερίδα εκδίδονταν από 18/7/1824 μέχρι και 15/4/1826.

[24] Η Εφημερίδα λειτούργησε αδιαλείπτως από 10/3/1824 έως 27/5/1827.

[25] Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε δύο (2) μόνο εφημερίδες, ενώ το Μεσολόγγι, μία μικρή πόλη της Ελλάδος, είχε ισάριθμες!

[26] Ήταν χώροι εκπαίδευσης όπου η εκπαίδευση των νέων γίνονταν αναμεταξύ τους αμοιβαία. Διαμοιράζονταν σε τάξεις τα παιδιά ίσων δυνάμεων και προόδου. Δυο παιδιά, τα πλέον προκομμένα διορίζονταν δάσκαλοι σε κάθε τάξη με την ονομασία Πρωτόσχολοι ή Ερμηνευτές και δίδασκαν και επιτηρούσαν τα υπόλοιπα.. Στα σχολεία αυτά διδάσκονταν ανάγνωση, γράψιμο και αριθμητική με ειδικούς πίνακες και με κατάλληλο σύστημα, ώστε να μην κουράζονται τα παιδιά. Τέτοιοι μαθητές διασκορπίστηκαν σε όλη την Ελλάδα και συνέστησαν πολλά τέτοια σχολεία. Τα σχολεία αυτά χρησιμοποιήθηκαν ευρέως και από τον Καποδίστρια με την δημιουργία του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους.

[27] Σύμφωνα με ιστορικούς, εννοούσε τον Παρθενώνα.

[28] «Συνοπτικά, τρεις εβδομάδες πριν την εισβολή των αιγυπτιοαφρικανικών στρατευμάτων τού Ιμπραήμ Πασά στην Πελοπόννησο (12/2/1825), η Ελλάδα είχε ήδη (αυτο)καταστραφεί οικονομικώς αφού είχε καταστεί μία υπερχρεωμένη χώρα: Παρότι το Ελληνικό Κράτος διέθετε τότε μεγάλη ταμειακή ρευστότητα σε συναλλαγματικά διαθέσιμα, και μάλιστα σε χρυσές λίρες Αγγλίας, εντούτοις η Ελλάδα τότε, τον Φεβρουάριο 1825, ήταν μία χώρα που ήταν οικονομικώς χρεωκοπημένη, κοινωνικώς διαλυμένη και στρατιωτικώς “ανοχύρωτη” (ήδη από την 26/1/1825)»,

https://www.istorikathemata.com/2014/09/The-loans-of-Greek-independance-1824-1825.html

[29] Ο Stanhope στις 23/4/1831 νυμφεύτηκε την Elisabeth Green και απέκτησε τέσσερα (4) παιδιά. Απεβίωσε στις 7/9/1862 στο Λονδίνο.

[30] Επέστρεψε με το ίδιο πλοίο που μετέφερε τη σωρό του Λόρδου Βύρωνα στην Αγγλία! Μαζί ήρθαν στην Ελλάδα και μαζί έφευγαν!

[31] O θάνατος του Λόρδου Βύρωνος τον Απρίλιο 1824, καθώς και η σύγκρουση του Stanhope με τον Κουντουριώτη και τον Μαυροκορδάτο, ανάγκασαν τον Blaquiere να φύγει από την Ελλάδα τον Μάιο του 1824, μαζί με τον Stanhope. Το ενδιαφέρον του όμως για την Ελλάδα παρέμεινε ζωντανό και έντονο. Συνέχισε να διατηρεί πυκνή αλληλογραφία, με σημαντικούς Έλληνες, όπως τον Κώστα Μπότσαρη, κ.α.. Την περίοδο 1825 – 1828, συνέγραψε και δημοσίευσε τρία βιβλία: “Narrative of a Second Visit to Greece” (Αφήγηση μίας δεύτερης επίσκεψης στην Ελλάδα), “Greece and her Claims” (Η Ελλάδα και οι αξιώσεις της) και “Letters from Greece” (Επιστολές από την Ελλάδα), μέσω των οποίων ενημέρωνε και ευαισθητοποιούσε διαρκώς την Βρετανική κοινή γνώμη για τα γεγονότα στην Ελλάδα. Μετά την λήξη της Ελληνικής Επανάστασης, συνέχισε τη δράση του υπέρ των κινημάτων ανεξαρτησίας και πολιτικών δικαιωμάτων στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική.

[32] Σε κάποια επιστολή του το 1825 στον Simon Bolivar (1783-1830) αναφέρει: «… Όταν οι προσπάθειές μου, να οδηγήσω τους Έλληνες στο σωστό δρόμο απέτυχαν πλήρως, προφασίστηκα φόρτο εργασιών για να διακόψω την αλληλογραφία μαζί τους, … κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει την κατάληξη αυτού του αγώνα ενάντια στους πολύ πιο ανίκανους Τούρκους». Ο Bolivar υπήρξε ηγέτης στον αγώνα για ανεξαρτησία των κρατών: Βενεζουέλα, Κολομβία, Ισημερινό, Περού, Παναμά και Βολιβία. Θεωρείται σημαντικός ήρωας σε αυτές τις χώρες, καθώς και στην υπόλοιπη ισπανόφωνη Αμερική.

[33] Η απώλεια του ήταν επώδυνη για τους Έλληνες και τους Αθηναίους. Η σωφροσύνη, η περίσκεψη και το όραμά του εκτιμάται ότι θα συνεισέφεραν σημαντικά στην Ελλάδα.

[34] Ο Edward Blaquiere ήταν (μαζί με τον Bowring), η βασική δύναμη καθοδήγησης του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, και ωφέλησε ιδιαίτερα με το έργο του τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Η Ελλάδα τιμά την μνήμη του ηρωικού, σεμνού και ευγενούς Φιλέλληνα, ο οποίος αγωνίσθηκε με κάθε τρόπο για τα Εθνικά Δίκαια και για την ενότητα μεταξύ των Ελλήνων, https://www.eefshp.org/edward-blaquiere-vretanos-stratiotikos-idrytiko-stelechos-toy-filellinikoy-komitatoy-toy-londinoy/.

[35] Σχετικά, Ιωάννης Βιδάκης & Δημήτριος Γεωργαντάς, «Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΙΝΟΥ Μία Ολοκληρωμένη – Γεωπολιτική Ερμηνεία της», (εργασία υπό δημοσίευση).