Μια επίσκεψη στο Μουσείο Αγώνος αποτελεί μάθημα ζωής για τους νεότερους και ξυπνά μνήμες στους παλαιότερους – Κύρια, όμως, αποστολή του είναι να κρατά ζωντανό τον Αγώνα των Ηρώων της ΕΟΚΑ, όσα χρόνια κι αν περάσουν

Το Μουσείο Αγώνος ιδρύθηκε ένα μόλις χρόνο μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας -το 1961, όταν ακόμη συμμετείχαν και οι δύο κοινότητες στο κυπριακό κράτος- με στόχο να διασωθεί η ιστορική εμπειρία του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ μέσω της συλλογής τεκμηρίων. Αυτά τα τεκμήρια αποτελούν σήμερα τα εκθέματα του Μουσείου, στους χώρους του οποίου ζωντανεύει η Ιστορία μας.

Στο πλαίσιο των μέτρων προστασίας που λαμβάνονται ενάντια στην εξάπλωση του κορονωϊού, το Μουσείο παραμένει κλειστό μέχρι τις 9 Μαΐου 2021. Ωστόσο, εμείς βρεθήκαμε εκεί (προτού τεθεί σε ισχύ το lockdown) και είδαμε από κοντά τα ιστορικά αυτά εκθέματα, εκ των οποίων επιλέξαμε τα πιο σπουδαία και σας τα παρουσιάζουμε. Παράλληλα, δια στόματος του Υπευθύνου του Μουσείου Αγώνος, Δρος Ανδρέα Κάρυου, σας μεταφέρουμε τις πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες -άλλες γνωστές και άλλες άγνωστες για τους πολλούς- που κουβαλά το καθένα από αυτά τα τεκμήρια.

Τα τρία ενωτικά δημοψηφίσματα

«Το πιο διάσημο έκθεμά μας αποτελεί το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950, όμως έγιναν άλλα δύο δημοψηφίσματα στην Κύπρο. Το δημοψήφισμα του 1921, στα εκατοντάχρονα από την Ελληνική Επανάσταση, το οποίο διενεργήθηκε μάλιστα την 25η Μαρτίου του 1921, και το δεύτερο που διενεργήθηκε το 1930, στα εκατοντάχρονα από την ανακήρυξη του ελληνικού κράτους και πάλι στις 25 Μαρτίου. Άρα βλέπουμε πώς η πλειοψηφία των κατοίκων της Κύπρου προσδιοριζόταν από πλευράς εθνικής ταυτότητας και τι πολιτικές επιδιώξεις είχε. Το τρίτο, λοιπόν, και πιο γνωστό είναι του 1950, το οποίο έχει και την ιδιαιτερότητα ότι για πρώτη φορά ψηφίζουν συλλογικά, δηλ. σε παγκύπρια κλίμακα, οι γυναίκες της Κύπρου.[U1]

»Περαιτέρω, αποτελεί ένα ιδιαίτερα δημοφιλές έκθεμα του Μουσείου γιατί έρχονται μελετητές απ’ όλη την Κύπρο, οι οποίοι ενδιαφέρονται είτε να εντοπίσουν τις υπογραφές κατοίκων μιας συγκεκριμένης κοινότητας ή ενορίας στο πλαίσιο μιας έρευνας που εκπονούν για το χωριό τους είτε να μάθουν για τις ρίζες τους ή για ένα τμήμα από το οικογενειακό τους παρελθόν αναζητώντας την υπογραφή των προγόνων τους (το δημοψήφισμα διεξήχθη με τη μορφή της συλλογής υπογραφών). Και, όντως, είναι πολύ συγκινητικό να εντοπίζει κανείς το αποτύπωμα των προγόνων του. Στις σελίδες του ψηφίσματος υπάρχουν ονόματα και υπογραφές, εκτός από τις περιπτώσεις που κάποιος ήταν αγράμματος, οπότε έγραφε κάποιος άλλος το όνομά του -γι’ αυτό και βλέπουμε αρκετά ονόματα να έχουν τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα- αλλά δίπλα ο καθένας έβαζε το αποτύπωμά του και ένα σταυρό».

Ταξίδι στον χρόνο μέσα από τα ντοκιμαντέρ

Στο μουσείο υπάρχει επίσης μια ευρύχωρη αίθουσα προβολών, στην οποία οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν μικρής διάρκειας ντοκιμαντέρ (κάποια εκ των οποίων είναι διαθέσιμα και στην αγγλική γλώσσα), τόσο για τον αγώνα της ΕΟΚΑ αλλά και για πιο εξειδικευμένες πτυχές του, όπως το Αντάρτικο ή τα βασανιστήρια που έκαναν οι Βρετανοί σε μέλη της ΕΟΚΑ. Τα ντοκιμαντέρ αυτά περιλαμβάνουν αρκετό αυθεντικό οπτικό υλικό από την περίοδο 1955-1959. Έτσι οι θεατές έχουν την ευκαιρία να ταξιδέψουν πίσω στον χρόνο.

Προσωπικά αντικείμενα των ανταρτών

«Σε μιαν από τις αίθουσες βλέπουμε προσωπικά αντικείμενα του στρατιωτικού Αρχηγού της ΕΟΚΑ, Γεώργιου Γρίβα-Διγενή, που μας δίνουν και μία γεύση για τις συνθήκες υπό τις οποίες διαβιούσε, όχι μόνον ο ίδιος αλλά και γενικότερα οι αντάρτες, αφού είναι αντικείμενα που χρησιμοποιούσε όταν ήταν πάνω στα βουνά και πριν να μεταβεί στη Λεμεσό, όπου εγκαταστάθηκε σε νέο κρησφύγετο. Πρόκειται για πολύ ενδιαφέροντα τεκμήρια γιατί βλέπουμε, για παράδειγμα, πού κοιμόντουσαν, δηλαδή πάνω στην ψάθα. Όπως επίσης βλέπουμε το μικρό θρανίο, το οποίο χρησιμοποιούσε για να διεκπεραιώνει την αλληλογραφία της Οργάνωσης. Έγραφε 20-30 επιστολές κάθε μέρα για να συντονίζει τους διάφορους τομείς και τα κλιμάκια της ΕΟΚΑ. Στο ίδιο σημείο βλέπουμε και τους στρατιωτικούς χάρτες που χρησιμοποιούσε ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ για τον σχεδιασμό των πολεμικών επιχειρήσεων. Επίσης μαθαίνουμε ότι ήταν και φιλοτελιστής, καθώς του άρεσε η συλλογή γραμματοσήμων. Απ’ εκεί και πέρα έχουμε και άλλα προσωπικά αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως μαχαιροπήρουνα και ξυριστικά».

Η απόφαση για ίδρυση της ΕΟΚΑ

«Ιδιαίτερα σημαντικά τεκμήρια είναι επίσης και τα τρία εκθέματα που σχετίζονται με την απόφαση για ίδρυση της ΕΟΚΑ. Η απόφαση για να ιδρυθεί μία μυστική ένοπλη επαναστατική Οργάνωση λήφθηκε από δώδεκα άτομα, μεταξύ των οποίων και οι Γρίβας και Μακάριος. Δώδεκα ήταν οι ιδρυτές της ΕΟΚΑ, οι οποίοι αφού συζητούσαν ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 τι πρέπει να γίνει με το Κυπριακό, τον Μάρτιο του 1953 έλαβαν πιο συγκεκριμένες αποφάσεις για τη δημιουργία ένοπλου επαναστατικού κινήματος στην Κύπρο. Όλο αυτό το σκηνικό έλαβεν χώραν γύρω από ένα κυκλικό τραπέζι, το οποίο ανήκε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έναν εκ των ιδρυτών της οργάνωσης, Γεράσιμο Κονιδάρη, και που σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο. Τα δώδεκα μέλη υπέγραψαν σχετικό πρωτόκολλο και ακολούθως ορκίστηκαν στο ευαγγέλιο, που επίσης αποτελούν εκθέματα του Μουσείου. Αυτά τα τρία αντικείμενα αντιπροσωπεύουν την ίδρυση της ΕΟΚΑ (η οποία βέβαια έλαβε το συγκεκριμένο όνομα αργότερα)».

Η μυστική αλληλογραφία του «Ζήδρου»

«Πολύ σπάνιο υλικό είναι επίσης η μυστική αλληλογραφία της Οργάνωσης, επειδή, σύμφωνα με τους κανόνες ασφαλείας που ακολουθούσαν τότε τα μέλη της ΕΟΚΑ, έπρεπε να καταστρέφεται. Κάποιες από αυτές τις επιστολές – διαταγές διασώθηκαν κι έτσι οι επισκέπτες είναι τυχεροί που μπορούν να βλέπουν πώς διεκπεραιωνόταν η αλληλογραφία της Οργάνωσης. Ιδιαίτερη συγκίνηση προκαλεί στους μαθητές που επισκέπτονται το μουσείο μία συγκεκριμένη επιστολή, την οποία υπογράφει ο ‘‘Ζήδρος’’, δηλαδή ο ίδιος ο Γρηγόρης Αυξεντίου. Η εν λόγω επιστολή αφορά ένα αίτημα για την προμήθεια συγκεκριμένων υλικών που χρειαζόταν η οργάνωση και από κάτω αναγράφεται η έγκριση με την υπογραφή του ‘‘Διγενή’’. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως αρκετοί στην Κύπρο έχουν στα σπίτια τους παρόμοιο υλικό από τους προγόνους τους με αποτέλεσμα επιστολές, διαταγές ή προκηρύξεις της ΕΟΚΑ να μη συντηρούνται, να διαβρώνονται, ενώ πάντα υπάρχει ο κίνδυνος πυρκαγιάς και κλοπής. Νομίζω ότι μετά από 60-65 χρόνια πρέπει να γίνει απ’ όλους αντιληπτό ότι η θέση τέτοιων τεκμηρίων/κειμηλίων είναι στο Μουσείο, όχι μόνο για να μπορεί να τα βλέπουν οι επισκέπτες απ’ όλον τον κόσμο, αλλά και για να διασωθούν από τους εξειδικευμένους συντηρητές μας. Είναι κρίμα να χαθεί τέτοιου είδους υλικό: μαζί του χάνονται κομμάτια από την Ιστορία μας. Ας έρθουν να μας τα δωρίσουν στο Μουσείο Αγώνος. Αυτό είναι το ορθό να πράξουν για να διασωθεί η μνήμη του Αγώνα της ΕΟΚΑ».

Τα αυτοσχέδια όπλα της ΕΟΚΑ

«Η ΕΟΚΑ κατασκεύαζε και δικά της όπλα. Κάποια εξ αυτών αποτελούν εκθέματα στο Μουσείο. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ένα κανονάκι, το οποίο κατασκεύασε η ΕΟΚΑ. Το χρησιμοποιούσαν εναντίον των αυτοκινητοπομπών των Βρετανών. Το ενδιαφέρον είναι πως το πυροδοτούσαν με σύρματα και με μπαταρίες (συνήθως) ραδιοφώνου, άρα μπορούσε να κτυπά από απόσταση σε μία περίοδο που δεν υπήρχαν Wi-Fi ή τηλεχειριστήρια. Επίσης βλέπουμε τις χειροβομβίδες που κατασκεύασε η οργάνωση, οι οποίες είναι πανομοιότυπες με τις εργοστασιακές. Μάλιστα, ο πιο γνωστός αγωνιστής (και ήρωας) της ΕΟΚΑ που θεωρείτο κορυφαίος στην κατασκευή εκρηκτικών μηχανισμών ήταν ο Στυλιανός Λένας.

»Οπότε βλέπουμε την εφευρετικότητα των αγωνιστών για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε πολεμικό υλικό. Όσον αφορά τα πιστόλια και τα περίστροφα, κουβαλούν τη δική τους ιστορία. Για παράδειγμα, βλέπουμε το μικρό πιστόλι παρόμοιο με αυτά που χρησιμοποιούσαν οι χαρτοπαίκτες στην άγρια δύση και γεννιέται εύλογα η απορία πώς βρέθηκε στην Κύπρο, ποια διαδρομή ακολούθησε και πόσα χέρια άλλαξε για να καταλήξει στα χέρια της ΕΟΚΑ. Είναι εντυπωσιακό εάν αναλογιστούμε την ιστορία τους.

»Η Οργάνωση κατάφερε επίσης να δημιουργήσει υποπολυβόλα Sten με τη μέθοδο του reverse engineering. Σε άλλα επαναστατικά κινήματα, μέλη της διασποράς ενός αποικιοκρατούμενου λαού έκλεψαν σχέδια όπλων και τα έστειλαν στους ομοεθνείς τους που διεξήγαγαν τον απελευθερωτικό αγώνα για να κατασκευάσουν όπλα. Στη δική μας περίπτωση, δεν έγινε κάτι αντίστοιχο. Έτσι έπρεπε να κλαπεί ένα βρετανικό όπλο, να λυθεί στα διάφορα μέρη του και να αντιγραφούν αυτά τα μέρη και στη συνέχεια να συναρμολογηθούν ώστε να δημιουργηθεί ένα πιστό αντίγραφο, το οποίο να λειτουργεί και να μην είναι ευτελές. Στην περίπτωση της Κύπρου έχουμε και το ιδιαίτερα ενδιαφέρον επίτευγμα όπου το αντίγραφο που παρήχθη, δεν ήταν υποδεέστερο από το πρωτότυπο, αλλά αντίθετα καλύτερο. Στο αντίγραφο έγιναν βελτιώσεις. Για παράδειγμα, το Sten είχε τρία ελαττώματα. Πρώτον, η κάννη του έλιωνε εύκολα από τους συνεχείς πυροβολισμούς. Αυτό το αντιμετώπισε η ΕΟΚΑ με το να κατασκευάσει την κάννη με πιο ανθεκτικά υλικά, ενώ έβγαλε και περισσότερες τρύπες για να ψύχεται από τον αέρα καλύτερα. Το δεύτερο ελάττωμα ήταν ότι είχε αδύναμο μηχανισμό τροφοδοσίας στο σημείο του γεμιστήρα του όπλου, οπότε έπρεπε να το κρατούσαν όσο πιο κοντά τους γίνεται για να μη φύγει ο γεμιστήρας, με αποτέλεσμα να καίνε τα χέρια τους. Η ΕΟΚΑ κατασκεύασε πιο σταθερό μηχανισμό τροφοδότησης. Και το τρίτο ελάττωμα ήταν ότι το κοντάκι, δηλαδή το πίσω μέρος του όπλου, ήταν ασταθές. Η Οργάνωση το βελτίωσε με το να κατασκευάσει πιο σταθερό κοντάκι. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον τεκμήριο για την ιστορία των φορητών όπλων, το οποίο μελετούν οι ιστορικοί».

Η viral φωτογραφία του γάιδαρου

Στους τοίχους του μουσείου βλέπουμε επίσης την επικήρυξη του Διγενή με τη μεγαλύτερη αμοιβή που προσφέρθηκε για κάποιο μέλος της ΕΟΚΑ, ύψους 10 χιλιάδων λιρών. Ένα τεράστιο ποσό για την εποχή, αφού αντιστοιχούσε στους μισθούς σαράντα χρόνων ενός μέσου εργάτη. Βέβαια, κανένας δεν κατάφερε να συλλέξει το συγκεκριμένο ποσό.

Λίγο πιο πέρα, υπάρχει μία φωτογραφία που έγινε διάσημη παγκοσμίως ή αλλιώς όπως θα λέγαμε σήμερα έγινε «viral». Μιλάμε, βεβαίως, για τον γάιδαρο που αφέθηκε ελεύθερος στους δρόμους της Λευκωσίας φέροντας πάνω του ξύλινα όπλα και την επιγραφή «Μy Μarshall, Ι surrender». Μία κίνηση της ΕΟΚΑ (τέθηκε σε εφαρμογή με οδηγίες του Ρένου Λυσιώτη), που είχε σκοπό να γελοιοποιήσει το κάλεσμα που απηύθυνε (Αύγουστος 1956) ο Χάρντινγκ προς τους αγωνιστές για να παραδοθούν. Το γεγονός αυτό φωτογραφήθηκε από τους δημοσιογράφους διεθνών πρακτορείων που βρίσκονταν τότε στο νησί και η φωτογραφία κυκλοφόρησε παντού.

Τα ράσα του Αυξεντίου

Σε άλλη αίθουσα εκτίθενται διάφορα αυθεντικά κειμήλια των ηρώων που σκοτώθηκαν στα τρία ολοκαυτώματα του Αγώνα της ΕΟΚΑ, όπως η στολή έφεδρου ανθυπολοχαγού του Γρηγόρη Αυξεντίου ή το ράσο που φορούσε όταν μεταμφιεζόταν σε μοναχό για να ξεγελάει τους Βρετανούς διώχτες του. Επίσης, παρατηρώντας τα βιβλία που διάβαζαν οι αντάρτες, όπως η Καινή Διαθήκη και άλλα, με θέμα τους ήρωες του 1821, μπορούμε να καταλάβουμε τις πηγές άντλησης προτύπων και παραδειγμάτων των μελών της ΕΟΚΑ. Στο ίδιο σημείο βλέπουμε μία καμένη γραφομηχανή που βρέθηκε στον καμένο από τους Βρετανούς Αχυρώνα όπου διεξήχθη το 1958 η ομώνυμη μάχη.

Το τετράδιο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη

Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου είναι χωρίς αμφιβολία το τετράδιο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, στο οποίο ο ήρωας επεξεργάστηκε το γνωστό ποίημά του «Θα πάρω μιαν ανηφοριά». Από τον τρόπο γραφής του ήρωα, βλέπουμε τον ήρεμο τρόπο σκέψης του. Ο ήρωας ήταν συνειδητοποιημένος ότι αναζητεί την ελευθερία της πατρίδας του. Στο μουσείο βρίσκεται επίσης το τελευταίο γράμμα που έγραψε ο ήρωας μερικές ώρες πριν από τον απαγχονισμό του, στο οποίο περιλαμβάνεται και το τελευταίο του ποίημα. Δίπλα στο γράμμα βλέπουμε μιαν από τις τρεις αγχόνες που χρησιμοποιήθηκαν για την εκτέλεση διά απαγχονισμού μελών της ΕΟΚΑ.

Φόρος τιμής στους 108 ήρωες της ΕΟΚΑ

Στο τελευταίο τμήμα του Μουσείου εκτίθενται οι φωτογραφίες των 108 ηρώων της ΕΟΚΑ. Μεταξύ τους εντοπίζεται η φωτογραφία του Δημητράκη Δημητριάδη, του πιο νεαρού ήρωα της ΕΟΚΑ (ηλικίας μόλις οκτώ ετών), αλλά και της μοναδικής γυναίκας ηρωίδας, της Λουκίας Λαουτάρη-Παπαγεωργίου.

*Σημείωση: Στην επόμενη έκδοση της εφημερίδας θα επικεντρωθούμε στις εκπαιδευτικές και άλλες δράσεις του Μουσείου.

ΠΗΓΗ: Σημερινή