Η μεγαλύτερη και πιο μαχητική αντιβρετανική διαδήλωση, προτού ακόμη αρχίσει ο Απελευθερωτικός Αγώνας της ΕΟΚΑ, οργανώθηκε στην Πάφο, στις 16 Μαρτίου 1955, ημέρα της προανάκρισης της υπόθεσης των συλληφθέντων αγωνιστών της Χλώρακας και των μελών του πληρώματος του πλοιαρίου «Άγιος Γεώργιος», που μετέφερε οπλισμό για τον Αγώνα. Από το βράδυ της 15ης Μαρτίου μια ομάδα μαθητών του Γυμνασίου και του Κολεγίου Πάφου, μ’ επικεφαλής τον Κώστα Ν. Χατζηκωστή (σημερινό Πρόεδρο του συγκροτήματος «Δίας»), ανάμεσά τους και ο μετέπειτα ήρωας Ευαγόρας Παλληκαρίδης, συσκέφθηκαν κι αποφάσισαν την επόμενη μέρα να οργανώσουν μαχητική διαδήλωση. Να πορευθούν έξω από τα δικαστήρια της Πάφου και ν’ αξιώσουν την απελευθέρωση των υποδίκων αγωνιστών και τη φυγή των Βρετανών κατακτητών από την ελληνική Κύπρο. Ειδοποιήθηκαν όλοι οι μαθητές και το πρωί της 16ης Μαρτίου εγκατέλειψαν τα θρανία τους και μ’ επικεφαλής ελληνικές σημαίες, κραυγάζοντας συνθήματα, όπως «Να φύγουν οι Άγγλοι από την Κύπρον», «Ένωσιν και μόνον Ένωσιν», «Ελευθερία στους υποδίκους», «Ελευθερία ή Θάνατος», πορεύτηκαν προς τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Θεοδώρου, όπου τελείτο η Λειτουργία της Προηγιασμένης.

Μιχάλης Παπαντωνίου

Μετά τη Θεία Λειτουργία, μίλησε πρώτος στους συγκεντρωμένους μαθητές, που είχαν κατακλύσει τον χώρο έξω από τον ναό, ο μοναχός του Αγίου Νεοφύτου Μερακλής και τους είπε: «Έχομεν συναθροισθεί εδώ δια να προσευχηθώμεν, κορίτσια και αγόρια, διά τους 13 κατηγορουμένους υποδίκους και όπως επαινέσωμεν αυτούς ως πρωτεργάτας της ελευθερίας μας». Στη συνέχεια μίλησε ο Μιχαήλ Δημητρίου-Ψαράς, ο οποίος αναφέρθηκε «στους στρουθοκάμηλους και ιμπεριαλιστές του Λονδίνου, οι οποίοι κρατούν τους Έλληνας της Κύπρου υποδούλους». Και καταλήγοντας τόνισε : «Θα αγωνισθώμεν με όλας μας τας δυνάμεις, διά να απαιτήσωμεν την ελευθερίαν μας και, αν παραστεί ανάγκη, να χύσωμεν και την τελευταίαν σταγόνα του αίματός μας». Τελευταίος πήρε τον λόγο ο Κώστας Ν. Χατζηκωστής, ο οποίος με παλλόμενη φωνή τόνισε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Αγαπητοί συμμαθηταί, σήμερα καλούμεθα να εκφράσωμεν την ολόψυχον συμπαράστασίν μας προς τους αγωνιστάς που δικάζονται από το αποικιακόν δικαστήριον και να διατρανώσωμεν την στερράν και αμετάκλητον απόφασίν μας, να αγωνισθώμεν διά την ελευθερίαν της φιλτάτης ιδιαιτέρας πατρίδος μας. Είναι καιρός να πούμε κατάμουτρα στους Άγγλους ότι δεν έχουν πλέον θέσιν εις την από αιώνων Ελληνικήν Κύπρον. Είμεθα Έλληνες. Έχομεν ιστορίαν τριών, σχεδόν, χιλιάδων ετών. Ο βασιλεύς και αρχιερεύς της πόλεώς μας Κινύρας είχε δωρίσει εις τον αρχιστράτηγον των Ελλήνων, βασιλέα των Μυκηνών Αγαμέμνονα χάλκινον θώρακα, όταν έγινε η εκστρατεία των Ελλήνων κατά της Τροίας. Έλληνες της Κύπρου επολέμησαν εις όλους τους απελευθερωτικούς αγώνας του Έθνους και αρκετοί έβαψαν με το αίμα τους τα πεδία των μαχών, διά την δόξαν και το μεγαλείον του Ελληνισμού. Οι αλύτρωτοι Έλληνες της Κύπρου ζητούμεν την ελευθερίαν μας. Και θα αποκτήσωμεν την Ελευθερίαν μας, είτε το θέλουν οι Άγγλοι είτε όχι. Ζήτω η Ένωσις». Καταλήγοντας ο Κώστας Χατζηκωστής, όπως είχε συμφωνηθεί από το προηγούμενο βράδυ με τον Λάμπρο Φωτίου, για παραπλάνηση των Βρετανών, είπε: «Και τώρα, παιδιά, να μεταβούμε ήσυχα στις τάξεις μας».

Ευάγγελος Κουταλιανός

Η ομιλία του όμως πυροδότησε τη μαχητικότητα των μαθητών και αποτέλεσε το έναυσμα για την εξέγερσή τους. Αγνοώντας, όπως ήταν προσχδιασμένα, την προσποιητή έκκλησή του για ειρηνική επιστροφή στα θρανία, ο Λάμπρος Φωτίου βγήκε από το ιερό του μητροπολιτικού ναού με την Ελληνική Σημαία και η ανθρωποθάλασσα των μαθητών πορεύτηκε προς τα δικαστήρια, όπου διεξαγόταν η προανάκριση των αγωνιστών της Χλώρακας και του πληρώματος του «Αγίου Γεωργίου», κραυγάζοντας αντιβρετανικά συνθήματα και ψάλλοντας εθνικά εμβατήρια και τον Ύμνο της Κύπρου του Γιάννη Περδίου:

Η Κύπρος μας που στέναζε τόσους αιώνας σκλάβα

και μάτωναν τα χέρια της απ’ τα βαριά δεσμά

απ’ την ψυχή της έχυσε την όμορφη της λάβα

κι άνοιξε δρόμο φωτεινό να βρει τη λευτεριά.

Σε κάθε πόλη και χωριό τη λάβα της απλώνει

σκλαβιάς να λιώσουν σίδερα και να ξεσκλαβωθεί

και στους ανέμους που φυσούν τη φλόγα της φουντώνει

και φλέγεται στης Μάνας της τους κόρφους να ριχτεί.

Ας έρθουν όσοι λέγανε την Κύπρο μας τσιγγάνα

Και την πλαστογραφούσανε χωρίς καμιά ντροπή

Να δουν κι αυτοί πως φλέγεται για τη γλυκιά της Μάνα

Κι η γλώσσα τους να ρουφηχτεί πριν σύρριζα κοπεί.

Έφοδος στη δικαστική αίθουσα

Με τους μαθητές ενώθηκαν εκατοντάδες πολίτες και όλοι μαζί πολιόρκησαν τα δικαστήρια και ζητούσαν την απελευθέρωση των υποδίκων. Κάποια στιγμή επιχείρησαν να διασπάσουν τον αστυνομικό κλοιό για να μπουν στη δικαστική αίθουσα και ν’ απελευθερώσουν τους υπόδικους αγωνιστές. Οι πιο τολμηροί συγκρούστηκαν με τους αστυνομικούς, διέσπασαν τον κλοιό κι έφθασαν μέχρι την είσοδο της δικαστικής αίθουσας, οπότε η ακρόαση της υπόθεσης διακόπηκε, η δικαστική αίθουσα εκκενώθηκε και οι υπόδικοι μετακινήθηκαν από αστυνομικούς σε ασφαλέστερο μέρος από την εσωτερική είσοδο των δικαστών. Ο Βρετανός διοικητής της Πάφου, ανήσυχος από αυτήν την εξέλιξη, διέταξε την τοποθέτηση συρματοπλεγμάτων γύρω από τα δικαστήρια, για ν’αποτραπεί η είσοδος των διαδηλωτών στη δικαστική αίθουσα. Κράτησε δυο ολόκληρες ώρες η πολιορκία των δικαστηρίων από τους διαδηλωτές και οι συγκρούσεις τους με τους αστυνομικούς, οι οποίο στο μεταξύ ενισχύθηκαν και άρχισαν συλλήψεις μαθητών και πολιτών. Όταν ηρέμησαν κάπως τα πράγματα και οι διαδηλωτές άρχισαν ν’ αποχωρούν για να μη συλληφθούν, συνεχίστηκε η διακοπείσα ακρόαση της υπόθεσης.

Τελικά κατά τις συγκρούσεις συνελήφθησαν 16 μαθητές και 16 πολίτες. Ανάμεσά τους ο Κώστας Χατζηκωστής , ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και ο μετέπειτα Χλωρακιώτης αγωνιστής της ΕΟΚΑ Κώστας Κυριάκου Πενταράς. Όλοι κατηγορήθηκαν για οχλαγωγία και οδηγήθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου στις 17 Μαΐου, όπου επιβλήθηκαν ποινές, εις μεν τους μαθητές μεταξύ προστίμου 5 λιρών και φυλάκισης οκτώ εβδομάδων, εις δε τους πολίτες ποινές προστίμου από δύο λιρών μέχρι φυλάκισης ενός έτους. Εκδίδοντας την απόφασή του ο πρόεδρος του δικαστηρίου Κώστας Ζαννετίδης επισήμανε ότι: «Ο πιο μικρός κατηγορούμενος Κώστας Χατζηκωστής φάνηκε ο πιο σοφός και κάλεσε τους συμμαθητές του να μεταβούν ήσυχα στα σπίτια τους, γι’ αυτό και του επιβλήθηκε το πιο μικρό πρόστιμο». Πού να ‘ξερε ο «σοφός» δικαστής, ότι όλα τα σχετικά με την παρέλαση είχαν μελετηθεί και σχεδιαστεί από το προηγούμενο βράδυ!

Οι 16 καταδικασθέντες μαθητές ήταν: Λαυρέντιος Χαραλαμπίδης, δόκιμος μοναχός Αγίου Nεοφύτου, Φυλακτής Ανδρέας Κυπριανού, Ανδρέας Αντωνίου Στόκκος, Ευαγόρας Μιλτιάδη Παλληκαρίδης, Χριστόδουλος Γεωργίου, Κωστάκης Ν. Χατζηκωστής, Ανδρέας Βρυώνη Ηλιάδης, Δημήτριος Κωνσταντινίδης (μαθητές του Γυμνασίου Πάφου), Πανάρετος Χρ. Χατζησάββας, Ανδρέας Γ. Γαλαταριώτης, Σπύρος Χρυσοστόμου, Μιχαήλ Δημητρίου- Ψαράς, Ανδρέας Γεωργίου Μαυρονικόλας, Γεώργιος Αριστοδήμου-Πυρκάς και Χριστάκης Γ. Μανώλης (του Κολεγίου Πάφου).

Οι 13 αγωνιστές στο Κακουργιοδικείο

Όταν, όπως προαναφέρθηκε, οι διαδηλωτές άρχισαν ν’ αποχωρούν, συνεχίστηκε η προανάκριση της υπόθεσης των 13 αγωνιστών της Χλώρακας. Η διαδικασία ήταν συνοπτική. Το δικαστήριο τούς παρέπεμψε σε απευθείας δίκη σε έκτακτο Κακουργιοδικείο, που συνήλθε στην Πάφο στις 2 Μαΐου. Οι κατηγορούμενοι ήταν οι ακόλουθοι: Ευάγγελος Λουκά –Κουταλιανός, 50 ετών, από τη Σαλαμίνα της Ελλάδας, κυβερνήτης του «Αγίου Γεωργίου», Μιχαήλ Γεωργίου Χριστοδουλάκης,21 ετών από τη Νικήτη Χαλκιδικής, μηχανικός πλοίων, Αργύριος ή Αργύρης Ιωάννου – Μέλος, 38 ετών, από τον Πόρο, ναυτικός, Μιχαήλ Θεοδώρου Αλιφραγκής, 28 ετών, από τη Θήρα (Σαντορίνη), 28 ετών κάτοικος Πειραιά, Αργύρης Γεωργίου Καραδήμας,34 ετών, από τη Λειβαδιά, κάτοικος Ρόδου, μηχανικός πλοίων, Σωκράτης Λοϊζίδης Κωνσταντίνου, από το Κάτω Δίκωμο, κάτοικος Αθηνών, Δικηγόρος, Κώστας Λεωνίδα, από τη Χλώρακα, 40 ετών, παντοπώλης, Νικόλαος Γεωργίου Μαυρονικόλας, 26 ετών, από τη Χλώρακα, 26 ετών, γεωργός, Νικόλας Κυριάκου Πενταράς, 19 ετών, από τη Χλώρακα, ράπτης, Χριστόδουλος Νικολάου Πενταράς, 28 ετών, από τη Χλώρακα, ράπτης, Χριστάκης Νικολάου, από το Κτήμα, κάτοικος Χλώρακας, κτίστης, Κυριάκος Γεωργίου Μαυρονικόλας, 22 ετών, από τη Χλώρακα, ξυλουργός και Μιχαήλ Παπά Αντωνίου – Μίχαλος, 20 ετών, από τη Χλώρακα, άνεργος.

Η τελική μορφή του κατηγορητηρίου, μετά από μερικές τροποποιήσεις εκείνου που απαγγέλθηκε κατά την προανάκριση, είχε ως εξής: α) Συνηγορία ή ενθάρρυνση εκτέλεσης παράνομης πράξης, κατά παράβαση των άρθρων 55, 60 (α) (1) και του άρθρου 365 του Ποινικού Κώδικος (κεφάλαιο 13). β) Προπαρασκευή για χρησιμοποίηση όπλων εναντίον της Κυβέρνησης, κατά παράβαση των άρθρων 40, 20, 21, του Ποινικού Κώδικα. Γ) Υποκίνηση εμφύλιου πολέμου κατά παράβαση των άρθρων 39, 45 και 20 του Ποινικού Κώδικα.

Η δίκη κράτησε 6 μέρες και οι κατηγορούμενοι με τους συγγενείς τους, όπως και ολόκληρος ο Κυπριακός Ελληνισμός, περίμεναν με αγωνία την απόφαση του Κακουργιοδικείου. Στην αγόρευσή του ο γενικός αντεισαγγελέας Μουρίρ Εφένδης ζήτησε την αυστηρή τιμωρία των κατηγορουμένων και τόνισε ότι πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να εμποδίσει άλλους να διαπράξουν τα ίδια. Μετά την αγόρευσή το δικαστήριο αποσύρθηκε για να ετοιμάσει την απόφασή του. Σε 10 περίπου λεπτά οι δικαστές επανήλθαν στις έδρες τους. Προτού επιβληθεί η ποινή ο αρχιδικαστής Έρικ Χάλιναν κάλεσε τον καθέναν από τους 11 κατηγορούμενους ξεχωριστά αν έχουν να πουν κάποιο λόγο που δεν πρέπει να καταδικαστούν και αυτοί, κατά σειράν, απάντησαν:

Ευάγγελος Κουταλιανός: Ως Έλληνας έπραξα το καθήκον μου και είχα ιερή υποχρέωση να βοηθήσω τους αδελφούς μου του νησιού της Κύπρου.

Μιχαήλ Χριστοδουλάκης: Δεν έχω να πω τίποτε.

Ανάργυρος Μέλλος: Συμφωνώ με την απολογία του Ευάγγελου Κουταλιανού.

Μιχαήλ Αλιφραγκής: Δεν έχω να πω τίποτε.

Αργύρης Καραδήμας: Συμφωνώ με όσα είπε ο πλοίαρχος.

Σωκράτης Λοϊζίδης: Είμαι Κύπριος, Έλληνας υπήκοος. Πιστεύω στις αρχές της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αυτοδιαθέσεως των λαών. Συνεπής προς τις αρχές αυτές έπραξα ό,τι έπραξα.

Κώστας Λεωνίδα: Είμαι Έλληνας Κύπριος και έκαμα το καθήκον μου για την ελευθερία της Κύπρου. Άν είμαι ένοχος για όσα έκαμα, είμαι στη διάθεση του δικαστηρίου.

Νικόλας Μαυρονικόλας: Η απολογία του Κώστα Λεωνίδα αντιπροσωπεύει και τη δική μου γνώμη.

Χριστόδουλος Πενταράς: Ζητώ από το δικαστήριο να μη με κρίνει ως κοινόν εγκληματία. Καθετί που έπραξα, το έπραξα για την ελευθερία της Πατρίδας μου. Πιστεύω ότι στον εικοστόν αιώνα οι λάτρεις της ελευθερίας δεν πρέπει να τιμωρούνται.

Χριστάκης Νικολάου: Συμφωνώ με όσα είπε ο Χριστάκης Πενταράς.

Κώστας Ν. Χατζηκωστής

Οι περήφανες, αποστομωτικές απαντήσεις των αγωνιστών, όπως ήταν επόμενο, άφησαν άναυδους του δικαστές, οι οποίοι αποσύρθηκαν για να επιστρέψουν σε δέκα λεπτά στις έδρες τους και ν’ ανακοινώσει ο αρχιδικαστής Έρικ Σάλιναν τις ακόλουθες ποινές φυλάκισης: Σωκράτης Λοϊζίδης 12 χρόνια, Ευάγγελος Κουταλιανός 4, Αργύρης Καραδήμας 6, Αργύρης Μέλλος 5, Κώστας Λεωνίδα 4, Νικόλας Μαυρονικόλας 4, Χριστάκης Πενταράς 4, Νικόλας Πενταράς 3, Χριστάκης Νικολάου 3 χρόνια φυλάκιση και Μιχάλης Χριστοδουλάκης και Μιχάλης Αλιφραγκής 12 μήνες.

Οι αγωνιστές της Χλώρακας και το πλήρωμα του «Αγίου Γεωργίου» μεταφέρθηκαν αμέσως στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας με αστυνομικά αυτοκίνητα τύπου «Μαύρη Μαρία», συνοδευόμενα από άλλα αστυνομικά αυτοκίνητα, στα οποία επέβαιναν ένοπλοι αστυνομικοί.

Πηγή: Σημερινή