Μολονότι πολλοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και σχολιαστές στη Δύση τείνουν να βλέπουν τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να συνεργάζονται συχνά, η ιστορία μας δείχνει ότι το φυσικό status quo μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας είναι μια κατάσταση ανταγωνισμού, αντιπαράθεσης, ακόμη και συγκρούσεων.

Τα πρόσφατα γεωπολιτικά γεγονότα μας το θυμίζουν αυτό. Τα επακόλουθα του δεύτερου πολέμου του Καραμπάχ προκάλεσαν αντιπαλότητα μεταξύ της Μόσχας και της Άγκυρας στον νότιο Καύκασο, κάτι που είχε να συμβεί από τον 19ο αιώνα. Ρωσικός και τουρκικός ανταγωνισμός και αντιπαράθεση μπορεί επίσης κάποιος να εντοπίσει στη Συρία και τη Λιβύη. Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη περιοχή που πρέπει να τεθεί υπό παρακολούθηση, μια περιοχή που χρησιμεύει ως ιστορικό και πολιτιστικό σύνορο της τουρκικής και ρωσικής γεωπολιτικής αντιπαλότητας: η Αυτόνομη Επαρχία της Γκαγκαουζίας που βρίσκεται στη νότια Μολδαβία.

Όπως αναφέρει σε άρθρο του στο Middle East Monitor, o Luke Coffey, επικεφαλής του “Allison Center for Foreign Policy Studies” στο Heritage Foundation, η Γκαγκαουζία είναι μια γεωγραφικά μικρή περιοχή και φιλοξενεί περίπου 160.000 άτομα. Οι Γκαγκαούζοι είναι τουρκόφωνοι χριστιανοί ορθόδοξοι. Εκτός από τα γκαγκαουζιανά, η άλλη κύρια γλώσσα που ομιλείται στην περιοχή είναι η ρωσική. Ως επί το πλείστον, οτιδήποτε έχει να κάνει με τη ρουμανική γλώσσα ή την ίδια τη Ρουμανία αντιμετωπίζεται με καχυποψία στην Γκαγκαουζία. Η περιοχή είναι ένα υποπροϊόν της αυτοκρατορικής αντιπαλότητας μεταξύ των οθωμανικών και ρωσικών αυτοκρατοριών στη λεκάνη του Εύξεινου Πόντου τον 19ο αιώνα. Όπως και την Κριμαία, η Ρωσία πήρε την Γκαγκαουζία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σε αυτήν την περίπτωση, η Ρωσία απέκτησε τη Γκαγκαουζία μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1806-12) ως μέρος της Συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1812.

Υπάρχει ένα πολύ ισχυρό αίσθημα ανεξαρτησίας που διατρέχει τον λαό της Γκαγκαουζίας. Κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα τον Μάρτιο του 1991, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα η μεγάλη πλειοψηφία των Γκαγκαούζων να επιθυμούν να παραμείνουν στην ΕΣΣΔ. Αργότερα εκείνο το έτος, η λεγόμενη “Δημοκρατία του Γκαγκαουζίας” ανακηρύχθηκε επίσημα. Αλλά σε αντίθεση με τη γειτονική Υπερδνειστερία, μια αποσχισμένη περιοχή της Μολδαβίας που φιλοξενεί περίπου 2.000 ρωσικά στρατεύματα, η Γκαγκαουζία επέστρεψε ειρηνικά στη Δημοκρατία της Μολδαβίας μέχρι τα μέσα της δεκαετίας.

Σήμερα, η Γκαγκαουζία είναι η φτωχότερη περιοχή της Μολδαβίας και παραμένει πολύ φιλο-ρωσική. Οι ντόπιοι πολιτικοί χρησιμοποιούν τακτικά αποσχιστικά και φιλο-ρωσικά συνθήματα για να ενισχύσουν την τοπική υποστήριξη. Τα γεγονότα στην Ουκρανία το έχουν ενθαρρύνει τα τελευταία χρόνια.

Η ρωσική ανάμειξη στη Μολδαβία δεν είναι κάτι νέο. Αρκεί απλά μία ματιά στην Υπερδνειστερία. Οι φιλο-ρωσικές συμπάθειες εκτείνονται επίσης βαθιά στην Γκαγκαουζία. Κατά τις προεδρικές εκλογές της Μολδαβίας πέρυσι, ο Ιγκόρ Ντόντον, ο υποψήφιος του φιλο-ρωσικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, κέρδισε μερικά από τα καλύτερα του αποτελέσματα στην Γκαγκαουζία. Ενώ η υπόλοιπη Μολδαβία υπόκειται σε ρωσικές οικονομικές κυρώσεις, τόσο η Υπερδνειστερία όσο και η Γκαγκαουζία έχουν λάβει εξαιρέσεις από τη Μόσχα.

Αξίζει επίσης να θυμηθούμε ότι τον Φεβρουάριο του 2014, καθώς η κρίση στην Κριμαία και την Ανατολική Ουκρανία άρχισε να ανάβει, η περιφερειακή κυβέρνηση στην Γκαγκαουζία διεξήγαγε δύο δημοψηφίσματα. Ένα εξ αυών ζήτησε από τους ψηφοφόρους να αποφασίσουν την προτίμησή τους μεταξύ στενότερων σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση ή την Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση που υποστηρίζεται από τη Ρωσία. Η ψηφοφορία ήταν περίπατος: το 98,5% των ψηφοφόρων υποστήριξαν την ένταξη της Μολδαβίας στην Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση. Το δεύτερο δημοψήφισμα ρώτησε σχετικά με την υποστήριξη για το λεγόμενο νομοσχέδιο “αναβαλλόμενης ανεξαρτησίας” που προτείνεται στο νομοθετικό σώμα της Γκαγκαουζίας. Αυτό το προτεινόμενο νομοσχέδιο θα επιτρέψει στην αυτόνομη περιοχή να γίνει αυτόματα ανεξάρτητη εάν η Μολδαβία χάσει ποτέ την εθνική της κυριαρχία (δηλαδή, να ενοποιηθεί με τη γειτονική Ρουμανία). Και πάλι, το αποτέλεσμα δεν παίρνει διαπραγμάτευση: το 98% ψήφισε υπέρ της πρότασης.

Οι αρχές της Μολδαβίας δήλωσαν ότι τα δημοψηφίσματα στη Γκαγκαουζία ήταν αντισυνταγματικά, αποκαλώντας τα μια απόπειρα υπονόμευσης της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Χωρίς έκπληξη, η Μόσχα υποστήριξε αυτά τα δημοψηφίσματα. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης αναπαρήγαγαν ευρέως τα αποτελέσματα. Λιγότερο από 24 ώρες μετά τη λήξη της ψηφοφορίας, ο τότε Ρώσος αντιπρόεδρος Ντμίτρι Ρογκοζίν χαιρέτισε την προσέλευση και το αποτέλεσμα.

Ωστόσο, η περίοδος που όλα ήταν τόσο εύκολα για τη Ρωσία στην Γκαγκαουζία μπορεί σύντομα να τελειώσουν, λόγω της Τουρκίας. Η περιοχή έχει γίνει ένας άλλος τόπος ανταγωνισμού μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Φυσικά, ο πρόεδρος Ερντογάν ήταν πρόθυμος να μεγιστοποιήσει την επιρροή της Τουρκίας σε μέρη της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ως εκ τούτου, είναι απολύτως λογικό το γεγονός ότι η ρωσική άνεση στην Γκαγκαουζία, μια περιοχή σταθερά στην πολιτιστική και γλωσσική αυλή της Τουρκίας, έχει προκαλέσει δυσανεξία στην Άγκυρα.

Η Τουρκία έχει αναλάβει αρκετές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των σχέσεων, όχι μόνο με τη Μολδαβία, αλλά και με τη Γκαγκαουζία. Μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου υπογράφηκε μεταξύ της Μολδαβίας και της Τουρκίας το 2016 και έχει κάνει πολλά για την ενίσχυση των οικονομικών δεσμών μεταξύ Τουρκίας και Γκαγκαουζίας. Για παράδειγμα, τα τελευταία πέντε χρόνια, οι εξαγωγές από την Γκαγκαουζία προς την Τουρκία αυξήθηκαν κατά 66%.

Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία χρηματοδοτεί έργα στην Γκαγκαουζία που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων νέα νοσοκομεία, σχολεία και κέντρα πολιτιστικής μάθησης. Το 2018, ο Ερντογάν επισκέφθηκε τη Γκαγκαουζία κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στη Μολδαβία. Τον Αύγουστο του 2020, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου επισκέφθηκε τη Γκαγκαουζία και άνοιξε ένα νέο προξενείο στην πρωτεύουσα της, Κομράτ. Η Γκαγκαουζία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που άνοιξε προξενείο στην περιοχή. Μόλις τον Φεβρουάριο, η Μπασκαν (κυβερνήτης) της Αυτόνομης Επαρχίας της Γκαγκαουζίας, Ιρίνα Βλά, επισκέφθηκε την Άγκυρα και συναντήθηκε με τον Ερντογάν. Μιλώντας σε δημοσιογράφους στο ταξίδι, είπε: “Η υποστήριξη της Τουρκίας στον λαό των Γκαγκαούζων είναι ανεκτίμητη. Εκτιμούμε πραγματικά την υποστήριξη της Τουρκίας”.

Υπάρχει επίσης και μια σημαντική πλευρά που πρέπει να εξεταστεί, αυτή της Ουκρανίας.

Με τις πρόσφατες εξελίξεις στην Ανατολική Ουκρανία και τη μεγάλης κλίμακας συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων κατά μήκος των συνόρων, αξίζει να μπει στο κάδρο το γεγονός πως η Γκαγκαουζία είναι στα δυτικά. Η θέση της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας θα ενισχύετο εάν είχε μεγαλύτερη επιρροή και έλεγχο στη Γκαγκαουζία. Απομένει να δούμε τι θα κάνει στη συνέχεια η Ρωσία. Το πιο επιθετικό σενάριο θα μπορούσε να περιλαμβάνει την προσπάθεια της Μόσχας να αποκαταστήσει τον έλεγχο της περιφέρειας Νέας Ρωσίας (εδαφική υποδιαίρεση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στο νότιο τμήμα της, μεταξύ της Μαιώτιδας λίμνης και κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας.) στη Νότια Ουκρανία. Αυτό θα δημιουργούσε μια χερσαία γέφυρα μεταξύ της Ρωσίας και της Κριμαίας, που τελικά θα συνδεόταν με την Γκαγκαουζία και την από τη Ρωσία κατεχόμενη Υπερδνειστερία στη Μολδαβία. Αυτό το σενάριο θα απαιτούσε από τη Ρωσία να καταλάβει τη Μαριούπολη και την Οδησσό, τη 10η και 3η μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας αντίστοιχα, καθώς και μια μεγάλης κλίμακας και δημόσια κινητοποίηση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων.

Ακόμα και χωρίς μια ρωσική προσπάθεια να δημιουργηθεί εκ νέου η Νέα Ρωσία, υπάρχουν ακόμη πολλά που μπορεί να κάνει η Μόσχα για να υπονομεύσει την κυριαρχία και την ασφάλεια της Ουκρανίας στα δυτικά. Η Υπερδνειστερία, με τα ρωσικά στρατεύματά της, μοιράζεται σύνορα 250 μιλίων με τη Δυτική Ουκρανία. Επομένως, η υπαγωγή της Γκαγκαουζίας στη ρωσική επιρροή θα ολοκληρώσει σχεδόν τον έλεγχο της Ρωσίας στα δυτικά σύνορα της Ουκρανίας. Θα θέσει επίσης την περιφέρεια της Οδησσού υπό περαιτέρω απειλή από τη ρωσική επιθετικότητα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την περιοχή του Μπουντζάκ, η οποία μαζί με τη Μολδαβία αποτελεί την ιστορική περιοχή της Βεσσαραβίας, άλλο ένα κομμάτι της πάλαι ποτέ Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ακόμη πιο περίπλοκη η κατάσταση του Μπουτζάκ είναι το γεγονός ότι η περιοχή συνδέεται μόνο με την υπόλοιπη Ουκρανία με δύο δρόμους, ένας από τους οποίους διασχίζει τη Μολδαβία.

Με τον ίδιο τρόπο για όσους στο Κρεμλίνο φαντασιώνονται την αναδημιουργία της Νέας Ρωσίας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Μόσχα θα ήθελε να δει την ιστορική περιοχή της Βεσσαραβίας να επανέρχεται υπό ρωσικό έλεγχο. Το 2014, περίπου την ίδια στιγμή που οι αυτονομιστές έκαναν κινήσεις στο Λούχανσκ και στο Ντόνετσκ, μια φιλο-ρωσική αυτονομιστική ομάδα που ονομάζεται Εθνικό Συμβούλιο της Βεσσαραβίας έκανε αιτήματα για μεγαλύτερη αυτονομία από το Κίεβο. Φοβούμενοι την επανάληψη των γεγονότων στο Ντονμπάς, το κίνημα είχε κάνει πίσω από τα πρώτα στάδια, αφού οι ουκρανικές αρχές συνέλαβαν περίπου δώδεκα μέλη του. Ωστόσο, επτά χρόνια αργότερα, δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να δούμε πώς η Ρωσία θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα στην περιοχή – ειδικά όταν η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί την κατάσταση στο Ντονμπάς σχεδόν από 500 μίλια μακριά.

Η Τουρκία και η Ρωσία ακολουθούν καθεμία διαφορετική προσέγγιση για τη συμμετοχή τους στην Γκαγκαουζία. Όπως και με την υπόλοιπη Μολδαβία, η Ρωσία επικεντρώνεται περισσότερο στην πολιτική χρηματοδοτώντας πολιτικά κόμματα και υποψηφίους. Η Ρωσία χρησιμοποιεί επίσης τις πιο πρόσφατες ιστορικές διασυνδέσεις της με την περιοχή προς όφελός της. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία προτιμά να χρησιμοποιεί soft power στην Γκαγκαουζία. Η Άγκυρα δίνει έμφαση στην εμβάθυνση της πολιτιστικής συνεργασίας μεταξύ της Γκαγκαουζίας και της Τουρκίας, ενώ επεκτείνει επίσης τους οικονομικούς δεσμούς. Αυτό ηχεί καλά στα αυτιά των ντόπιων που ζουν εκεί. Ένα πράγμα είναι σίγουρο: η ρωσοτουρκική αντιπαλότητα δεν πάει μακριά και η Γκαγκαουζία θα μπορούσε να γίνει σημείο εστίασης και από τις δύο πλευρές εν ριπή οφθαλμού.

Ενώ η μικροσκοπική Γκαγκαουζία μπορεί να έχει μέγεθος μόλις 700 τετραγωνικά μίλια, έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει υπερβολικά σημαντικό ρόλο στην περιφερειακή πολιτική. Όσον αφορά την ασφάλεια της Ουκρανίας, τη σταθερότητα του Εύξεινου Πόντου και τον αναδυόμενο ρωσοτουρκικό ανταγωνισμό, η Γκαγκαουζία είναι ένα σημαντικό κομμάτι του γεωπολιτικού παζλ της περιοχής.

Πέτρος Κράνιας

ΠΗΓΗ: capital.gr