Ακόμα και όταν οι στρατοί της Ρωσίας εισέβαλαν στην Ευρώπη τον περασμένο αιώνα, η μουσική της ξεχύθηκε στα θέατρα και τις αίθουσες συναυλιών της ηπείρου, με τους παθιασμένους μαέστρους και τις γοητευτικές σοπράνο να γίνονται οι κορυφαίοι πρεσβευτές της ρωσικής πολιτιστικής δύναμης.

Όταν η Σοβιετική Ένωση έπεσε, οι όπερες και τα μπαλέτα της Ρωσίας εξακολουθούσαν να κατέχουν μια ιερή θέση στην Ευρώπη- το ίδιο και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα το 2014. Όμως όλα αυτά σταμάτησαν απότομα τον χειμώνα του 2022, όταν το Κρεμλίνο ξεκίνησε την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία.

Σε μια επίδειξη αλληλεγγύης προς το Κίεβο, ο κόσμος της κλασικής μουσικής ακύρωσε ρωσικές συναυλίες, σταμάτησε να παρουσιάζει εμβληματικά έργα, όπως ο Καρυοθραύστης και η Λίμνη των Κύκνων, και εγκατέλειψε ερμηνευτές με δημόσιους δεσμούς με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν.

Τρία χρόνια αργότερα, ωστόσο, η ρωσική μουσική κουλτούρας επιστρέφει σε ευρωπαϊκά θέατρα και λυρικές σκηνές. Πρόκειται για μια νίκη για τη Μόσχα, την ώρα που οι επικριτές της ισχυρίζονται πως επιχειρεί να τερματίσει την απομόνωση που βιώνει σε παγκόσμιο επίπεδο, εκμεταλλευόμενη την πολιτιστική της κληρονομιά και την υψηλού επιπέδου της τέχνη.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ουκρανία, παρακολουθώντας τη σιωπηλή «επιστροφή του Τσαϊκόφσκι» στην Ευρώπη, καλούν τις μουσικές σκηνές να διατηρήσουν την γραμμή τους απέναντι στη Μόσχα.

Ο Ουκρανός υπουργός Πολιτισμού Μίκολα Τοτσίτσκι δήλωσε ότι η καλλιτεχνική σκηνή της Ευρώπης θα πρέπει να «το ξανασκεφτεί» πριν ανοίξει τις πύλες της σε Ρώσους καλλιτέχνες, χαρακτηρίζοντας «πολύ επικίνδυνη» την επιστροφή του ρωσικού πολιτισμού, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται.

«Όταν έχεις μια ρωσική ενεργή πολιτιστική δράση στη χώρα σου, πρόκειται αμέσως για παραπληροφόρηση και για προετοιμασία κάποιου είδους επιθετικής πράξης», είπε. «Αυτή είναι η δική μας εμπειρία».

Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Πολιτισμού Γκλεν Μίκαλλεφ συμφώνησε, λέγοντας στο POLITICO: «Τα ευρωπαϊκά στάδια δεν πρέπει να δίνουν κανένα χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτόν τον επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας».

Σύνδεσμοι χρηματοδότησης της ΕΕ

Το 2008, ο Βαλερί Γκέργκιεφ, ένας από τους διασημότερους μαέστρους της Ρωσίας, πραγματοποίησε μια προπαγανδιστική συναυλία στην κατεστραμμένη πόλη Τσχινβάλι, πρωτεύουσα της αποσχισθείσας περιοχής της Νότιας Οσετίας της Γεωργίας, την οποία μόλις είχαν καταλάβει οι υποστηριζόμενοι από τη Μόσχα αυτονομιστές.

Καθώς το κοινό ανεμίζει ρωσικές και οσετικές σημαίες, ο Γκέργκιεφ διηύθυνε τη συμφωνία του Λένινγκραντ, ένα δημοφιλές πατριωτικό έργο και σύμβολο της αντίστασης κατά του φασισμού. Αργότερα, ο ίδιος συμμετείχε σε τηλεοπτική διαφήμιση για την προεκλογική εκστρατεία του Πούτιν το 2012, επαινώντας την ηγεσία του Ρώσου προέδρου, και υπέγραψε μάλιστα και ανοιχτή επιστολή που υποστήριζε την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από το Κρεμλίνο το 2014.

Μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, απορρίφθηκε από διάφορες ορχήστρες και θέατρα, από το Μιλάνο και το Μόναχο μέχρι το Ρότερνταμ και τη Βιέννη. Έχει διευθύνει συναυλίες στην Κίνα και το Ιράν. Ωστόσο, του έχουν επιβληθεί κυρώσεις από την Ουκρανία και δεν έχει επισκεφτεί την Ευρώπη από τότε που ξεκίνησε η επίθεση.

Αυτό πρόκειται να αλλάξει.

Ο Γκέργκιεφ πρόκειται να πραγματοποιήσει συναυλίες στη Βαρκελώνη το επόμενο έτος με τη ρωσική ορχήστρα Μαριίνσκι στο πλαίσιο της σειράς συναυλιών Ibercámera, η οποία αναφέρει το ταμείο Next Generation της ΕΕ ως οικονομικό υποστηρικτή.

Ο διοργανωτής της εκδήλωσης, Τζόζεπ Μαρία Πρατ, δήλωσε στην ισπανική El País ότι δεν υπάρχει «κανένα νομικό εμπόδιο» για τη συμμετοχή του Γκέργκιεφ και δήλωσε ότι ελπίζει ότι «η μουσική [θα] είναι μια γέφυρα για να ενώσει, όχι για να κάνει πόλεμο».

Η ΕΕ βέβαια δεν φαίνεται να πείθεται από τις δηλώσεις αυτές.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε συνομιλίες με τις ισπανικές αρχές για να επαληθεύσει ότι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί κονδύλια της ΕΕ για τη διοργάνωση παραστάσεων στις οποίες συμμετέχει ο Ρώσος μαέστρος, σύμφωνα με αξιωματούχο της Επιτροπής που μίλησε στο παρασκήνιο για να συζητηθεί ο διάλογος.

Ερωτηθείς σχετικά με τη χρηματοδότηση από την ΕΕ, εκπρόσωπος του φεστιβάλ δήλωσε στο POLITICO ότι οι συναυλίες του «δεν έχουν επιδοτηθεί ποτέ από την Ευρωπαϊκή Ένωση», αλλά παραδέχθηκε ότι είχε ζητήσει επιχορήγηση για τις τέχνες από το ταμείο Next Generation της ΕΕ, το εμβληματικό πακέτο του μπλοκ για την ανάκαμψη από την πανδημία, τον Δεκέμβριο του 2022.

Ο κ. Μίκαλλεφ, επικεφαλής του τομέα πολιτισμού της ΕΕ, δήλωσε ότι ακόμη και αν μια παράσταση χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από ιδιώτες: «Αυτό δεν θα πρέπει να μας εμποδίσει από το να κάνουμε πολύ ισχυρές πολιτικές δηλώσεις σχετικά με το γεγονός ότι δεν πρέπει να προσφέρουμε κανένα χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτούς τους επιθετικούς πολέμους».

«Πρέπει να εργαστούμε πιο δυνατά και πιο σκληρά με τα κράτη μέλη μας για να διασφαλίσουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί», πρόσθεσε.

Ο εκπρόσωπος της Ibercámera δεν επιβεβαίωσε τις ημερομηνίες διεξαγωγής των συναυλιών του Γκέργκιεφ στην Ισπανία, αλλά δήλωσε ότι είχε συμμετάσχει στη διοργάνωση πάνω από 200 συναυλιών του μαέστρου πριν από τη ρωσική εισβολή και ότι τόνισε πως ανυπομονεί να τον υποδεχτεί ξανά «το συντομότερο δυνατό».

«Καθ’ όλη τη διάρκεια της σχεδόν 50χρονης ιστορίας του ομίλου μας, ενεργούμε με σεβασμό και υπό την προστασία της ισχύουσας ισπανικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.

Ζήτημα ασφάλειας

Η ουκρανική καλλιτεχνική σκηνή δεν έχει δώσει μέχρι στιγμής ιδιαίτερη σημασία στην βελτιωμένη αντιμετώπιση της Ευρώπης απέναντι στον ρωσικό πολιτισμό, σε μία κρίσιμη στιγμή όπου πέρα από τον Ατλαντικό ο πρόεδρος Τραμπ έρχεται να ξεκινήσει ειρηνευτικές συνομιλίες με το Κρεμλίνο.

Ο Ουκρανός σκηνοθέτης Ευγένιος Λαβρέντσουκ επρόκειτο να ηγηθεί μιας παραγωγής της όπερας «Rinaldo» του Χέντελ στην Ιερουσαλήμ τον Ιούλιο. Παραιτήθηκε, όμως, αφού είδε μια αφίσα για την παράσταση που περιείχε τα ονόματα δύο Ρώσων τραγουδιστών μεταξύ των ηθοποιών, παρά το γεγονός ότι ζήτησε από τους παραγωγούς να μην προσλάβουν Ρώσους καλλιτέχνες.

«Για εμάς τους Ουκρανούς, το μποϊκοτάζ σε ότι προέρχεται από την Ρωσία δεν είναι ζήτημα πολιτισμού και τέχνης, είναι ζήτημα ασφάλειας», δήλωσε στο POLITICO.

«Η Ρωσία ασκεί πολιτική ήπιας ισχύος με τη βοήθεια της τέχνης και του πολιτισμού εδώ και πολλές εκατοντάδες χρόνια και επέβαλε με τη βία τη ρωσική γλώσσα και τον ρωσικό πολιτισμό», πρόσθεσε.

Τις πρώτες ημέρες της εισβολής της Μόσχας παρατηρήθηκε μια ευρύτερη απόρριψη της ρωσικής κουλτούρας και των καλλιτεχνών που φέρονται να συνεργάζονται με το Κρεμλίνο από τη Δύση, κάτι που ο υπουργός Πολιτισμού της Λιθουανίας θεώρησε «ψυχική καραντίνα». Ο Λαβρεντσούκ δήλωσε ότι είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι αυτή η αποφασιστικότητα τώρα, προφανώς, αμφιταλαντεύεται.

«Σήμερα, δεν μπορούμε να σταθούμε στην ίδια σκηνή με τους Ρώσους, ανεξάρτητα από το πλαίσιο, διότι άλλοι θα το χρησιμοποιήσουν για να νομιμοποιήσουν μία φιλία του ουκρανικού και του ρωσικού λαού», δήλωσε. «Κάποιος θα πει ότι οι πολιτικοί πολεμούν κάπου αλλού, αλλά οι απλοί άνθρωποι είναι Σλάβοι αδελφοί. Αυτό δεν μπορεί να επιτραπεί».

Ο υπουργός Πολιτισμού της Ουκρανίας πρότεινε μια λύση: Οι ευρωπαϊκές θεατρικές εταιρείες θα πρέπει να προσλαμβάνουν Ουκρανούς ή Ευρωπαίους καλλιτέχνες αντί για Ρώσους.

«Στην Ουκρανία, στην Πολωνία, στη Σουηδία, έχουμε ισάξιους – αν όχι καλύτερους – καλλιτέχνες», δήλωσε ο Τοτσίτσκι. «Ας προωθήσουμε αυτούς που πραγματικά μοιράζονται τις δημοκρατικές αξίες».

Η ίδια η καλλιτεχνική σκηνή της Ουκρανίας έχει συντριβεί από την εισβολή της Μόσχας.

Η ρωσική αεροπορική επιδρομή σε ένα θέατρο στη Μαριούπολη τον Μάρτιο του 2022 σκότωσε πιθανότατα εκατοντάδες άμαχους που βρίσκονταν σε καταφύγιο.

Ο Ιχόρ Βορόνκα, ένας Ουκρανός τραγουδιστής όπερας, σκοτώθηκε στις γραμμές του μετώπου τον περασμένο Ιούλιο- και ο Βασίλ Σλίπακ, ένας βαρύτονος που εμφανιζόταν στην Όπερα του Παρισιού πριν προσφερθεί εθελοντικά στον ουκρανικό στρατό, έπεσε από Ρώσο ελεύθερο σκοπευτή στο Ντονμπάς το 2016.

Βόμβες και μπαλέτο

Μεγάλη διαδήλωση πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο γύρω από ένα θέατρο στην Μπρατισλάβα, ανεμίζοντας ουκρανικές σημαίες και κρατώντας φωτογραφίες βομβαρδισμένων ουκρανικών πόλεων.

Είχαν συγκεντρωθεί για να διαμαρτυρηθούν για μια συναυλία της Άννα Νετρέμπκο, μιας Ρωσίδας σοπράνο, αγαπημένης του κόσμου της όπερας – και, τουλάχιστον σε ένα σημείο, ηχηρής υποστηρίκτριας του Πούτιν.

Η Νετρέμπκο έχει δηλώσει την αντίθεσή της στην εισβολή της Μόσχας και τόνισε ότι δεν εμπλέκεται στην πολιτική. Αλλά οι επικριτές της επισημαίνουν ότι υποστήριξε την εκστρατεία επανεκλογής του Πούτιν το 2012, έχει πραγματοποιήσει αρκετές συναντήσεις με αυτόν και σε συνέντευξή της στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης το 2017 είπε ότι είναι «αδύνατο να σκεφτεί κανείς καλύτερο πρόεδρο για τη Ρωσία».

Επίσης, πόζαρε μαζί με τον ηγέτη των φιλορώσων αυτονομιστών της ανατολικής Ουκρανίας το 2014 και του παρέδωσε μια επιταγή ενός εκατομμυρίου ρουβλίων για την ανοικοδόμηση ενός κατεστραμμένου θεάτρου στο ανταρτοκρατούμενο Ντονέτσκ – αν και αργότερα ισχυρίστηκε ότι δεν γνώριζε στην πραγματικότητα ποιος ήταν ο άνδρας, ούτε ότι η σημαία που κρατούσε ανήκε στην ομάδα των ανταρτών.

Μετά την εισβολή του Φεβρουαρίου το 2022, η Νετρέμπκο – η οποία βρισκόταν στο πλευρό του Γκέργκιεφ στην αρχή της καριέρας της και γιόρτασε τα 50ά γενέθλιά της το 2021 με μια τηλεοπτική συναυλία στο Παλάτι του Κρεμλίνου – απορρίφθηκε από διάσημους οίκους όπερας από τη Νέα Υόρκη έως το Λονδίνο. Κάποτε μια από τις πιο περιζήτητες πριμαντόνες στον κόσμο, πήρε ένα πολύμηνο διάλειμμα από τις παραστάσεις. Το Κίεβο τής επέβαλε επίσης κυρώσεις το 2023.

Η αυλαία της καριέρας της όμως έμελλε να ξανασηκωθεί.

Η πρώτη της παράσταση στις ΗΠΑ μετά την εισβολή πραγματοποιήθηκε στην Όπερα του Παλμ Μπιτς στη Φλόριντα τον Φεβρουάριο, ενώ η ερμηνεία της «Τόσκα» του Πουτσίνι στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου τον Σεπτέμβριο θα είναι η πρώτη της στον μεγαλοπρεπή αυτό χώρο από την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Τους επόμενους 18 μήνες πρόκειται να δώσει πληθώρα συναυλιών στην Ευρώπη από το Βερολίνο ως τη Ζυρίχη.

Παρά την επίσημη διαμαρτυρία του πρέσβη της Ουκρανίας προς την κυβέρνηση της Σλοβακίας, η συναυλία της Νετρέμπκο στην Μπρατισλάβα τον Απρίλιο ήταν sold out, με τον διευθυντή του θεάτρου να αποκαλεί τους επικριτές της «πρωτόγονους».

«Αυτοί που κηρύσσουν το συμπεριληπτικότητα του πολιτισμού και της τέχνης καταδικάζουν κάποιον για την καταγωγή του», ειρωνεύτηκε η Σουζάνα Ταπάκοβα σε συνέντευξή της σε σλοβακική εφημερίδα.

Ο μάνατζερ της Νετρέμπκο, Μιγκέλ Εστεμπάν, παρέδωσε στο POLITICO ένα έγγραφο 74 σελίδων στο οποίο περιγράφονται λεπτομερώς οι διάφορες δηλώσεις της σχετικά με τον Πούτιν, τον πόλεμο και την Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι συχνά παρεξηγείται ή εκλαμβάνεται εκτός πλαισίου.

Ο Εστεμπάν δήλωσε ότι η τραγουδίστρια είχε αναλάβει ένα «προσωπικό ρίσκο» χρησιμοποιώντας δημοσίως τη λέξη «πόλεμος» αντί της κατ’ ευφημισμόν ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης για να περιγράψει την εισβολή της Μόσχας, «θέτοντας ενδεχομένως σε κίνδυνο την εκτεταμένη οικογένειά της και τους στενούς της φίλους που ζουν ακόμη στη Ρωσία» και δήλωσε ότι δεν έχει πατήσει το πόδι της στη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022.

Ο Βιάτσεσλαβ Βολόντιν, πρόεδρος του κοινοβουλίου της Μόσχας, κατηγόρησε τη Νετρέμπκο, ότι πρόδωσε τη Ρωσία επειδή μίλησε κατά της εισβολής και ήθελε να «διατηρήσει χώρους συναυλιών υψηλού κύρους».

«Έχει φωνή, αλλά όχι συνείδηση», δήλωσε εξαγριωμένος σε ανάρτησή του στο Telegram.

Αν και ορισμένοι καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένης της Νετρέμπκο, έχουν υποστηρίξει ότι η τέχνη πρέπει να αποστασιοποιείται από την πολιτική, ο Ουκρανός σκηνοθέτης Λαβρέντσουκ δήλωσε ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αποσυνδεθεί η πολεμική μηχανή της Ρωσίας από τη χρήση του πολιτισμού ως όπλο ήπιας ισχύος.

Ανά τους αιώνες, η Ρωσία «σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά παρόλα αυτά έγινε γνωστή για το λαμπρό μπαλέτο και τις όπερές της», είπε. «Ο Πούτιν δεν έχει σχέση… Οι πύραυλοι και οι βόμβες δεν συνδέονται με τον πόλεμο ούτε και η όπερα», είπε. «Αλλά στην πραγματικότητα… υπάρχει μια σύνδεση σε όλα, η πιο άμεση σύνδεση».

Αυτόνομα ρομπότ που λειτουργούν με τη δική τους βούληση. Τεχνολογικές εφαρμογές που ελέγχονται με τη σκέψη. Ιπτάμενα σκάφη αλλά και υπερόπλα, που είναι ικανά σε δευτερόλεπτα να εξαφανίσουν ολόκληρους στρατούς. Και ανάμεσα σε όλα αυτά, ο άνθρωπος, δημιουργός, αλλά ίσως και θύμα αν δεν κάνει καλό χειρισμό, της δικής του διάνοιας, που όμως μπορεί να τον καταστρέψει, εάν δεν επιδείξει την απαραίτητη σύνεση, όπως έπαθε και ο Ίκαρος και μας διδάσκει ο γνωστός μύθος του.

Είναι μόνο μύθος όμως; Ή και επιστημονική -αλλά και όχι μόνο- φαντασία, καταστάσεων ίσως κάποτε πραγματικών, αλλά σε κάθε περίπτωση μια ισχυρή προειδοποίηση για αυτό που ζει η ανθρωπότητα ακριβώς αυτή την εποχή;

Η Adrienne Mayor, είναι ακαδημαϊκός στο φημισμένο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, στις κλασικές σπουδές, και την έχουν γοητεύσει όλα αυτά – κυρίως το πώς οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τους εαυτούς τους ως κύριους υπερβατικών για την εποχή -και τους πολλούς αιώνες που ακολούθησαν- μηχανών. Μα πώς μπορούσαν να τα έχουν φανταστεί όλα αυτά – για παράδειγμα, τον μύθο του Τάλω, του τεράστιου ρομπότ που γυρνούσε ολόκληρη τη μινωική Κρήτη τρεις φορές την ημέρα και ήταν ικανό να κατακαύσει τους εισβολής σε μια στιγμή, με έναν τρόπο που σήμερα θα περιγράφαμε ίσως ως… λέιζερ;

Στο βιβλίο της «Gods and Robots: Myths, Machines and Ancient Dreams of Technology» (Θεοί και ρομπότ: Μύθοι, μηχανές και αρχαία όνειρα για την τεχνολογία) που εκδόθηκε το 2018, η παθιασμένη ακαδημαϊκός τα πραγματεύεται όλα αυτά, και ίσως δεν θα υπήρχε πιο «επίκαιρη» εποχή για αυτό το θέμα.

Μιλώντας στο Newsbomb.gr, ξεδιπλώνει τις θέσεις και τις θεωρίες της, επιτρέποντάς μας να δούμε μια ακόμα διάσταση -εν πολλοίς άγνωστη ή παραμελημένη- του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αλλά, κυρίως, σκιαγραφεί τις προειδοποιήσεις που οι μύθοι χιλιάδων χρόνων πριν θα μπορούσαν να περιέχουν, για αυτό ακριβώς που αρχίζουμε να ζούμε σήμερα, με την τεχνητή νοημοσύνη να ετοιμάζεται να κατακλύσει όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η Adrienne Mayor, πεπεισμένη ότι «οι μύθοι μπορούν να περιέχουν πυρήνες επιστημονικών και ιστορικών πραγματικοτήτων», ζει από πολύ κοντά και καθημερινά τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, μιας και κατοικεί στην Silicon Valley της Καλιφόρνια. Εκεί, βλέπει τους επιστήμονες να εργάζονται ακατάπαυστα για το επόμενο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, που μπορεί να επιφέρει ακόμα και την… αθανασία. «Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες να μην είχαν κι αυτοί τις ίδιες ανησυχίες, έστω θεωρητικά», αναρωτήθηκε…

«Την εποχή του Ομήρου, πριν από περισσότερα από 2.500 χρόνια, οι ελληνικοί μύθοι οραματίζονταν ήδη πώς να μιμηθούν και να ξεπεράσουν τη φύση, μέσω αυτού που οι αρχαίοι Έλληνες θα μπορούσαν να ονομάσουν βιοτεχνολογία, “ζωή μέσω της τέχνης” – με άλλα λόγια, βιοτεχνολογία», μας εξηγεί προσθέτοντας ότι όπως έχει συμβεί άπειρες φορές στην εποχή μας, «εκεί όπου οδηγεί η επιστημονική φαντασία, συχνά ακολουθούν οι εφευρέσεις».

Περιγράφοντάς μας τις θεωρίες της για τον Τάλω, και πόσα κοινά στοιχεία έχει -σύμφωνα με τις αρχαίες περιγραφές και αναπαραστάσεις- με ένα σύγχρονο ρομπότ, η ίδια χαρακτηρίζει τη Μήδεια που τον κατέστρεψε με τέχνασμα ως… τον πρώτο χάκερ της ιστορίας.

Στη συνέχεια, η ακαδημαϊκός αντλεί τα διδάγματα που μπορεί να προκύψουν για την εποχή μας.

«Η επιχειρησιακή λογική των συστημάτων λήψης αποφάσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης θα είναι ανεξιχνίαστη – όχι μόνο για τους χρήστες, αλλά και για τους δημιουργούς. Θα είναι απρόβλεπτα, δηλαδή δεν θα συμπεριφέρονται πάντοτε όπως έχουν σχεδιαστεί ή αναμένεται από εκείνους που τα αναθέτουν, τα σχεδιάζουν και τα κατασκευάζουν και τα χρησιμοποιούν», προειδοποιεί, για να καταλήξει:

«Στο σύνολό τους, οι αρχαίοι μύθοι και οι ιστορικές περιπτώσεις παραδειγματίζουν τους μοχθηρούς -και διαχρονικούς- δεσμούς μεταξύ τεχνολογίας και τυραννίας. Θα πρέπει πάντα να αναρωτιέται κανείς ποιος ενθουσιάζεται περισσότερο με τις νέες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, ποιος τις παραγγέλνει, ποιος τις αναπτύσσει και ποιος πραγματικά κερδίζει από αυτές»;

Διαβάστε τη συνέντευξη της Adrienne Mayor στο Newsbomb.gr:

Newsbomb.gr: Κυρία Mayor, καταρχάς ήθελα να σας ρωτήσω – ασχοληθήκατε με το θέμα του Τάλω και της «τεχνητής» φύσης του λόγω των εξελίξεων στην τεχνητή νοημοσύνη, που είναι ραγδαίες τα τελευταία χρόνια, ή από την αρχή «διαβλέπατε» ότι οι Μινωίτες μπορεί να ήξεραν κάτι που δεν ξέρουμε;

Adrienne Mayor: Λοιπόν, ήταν λίγο και από τα δύο. Ως ιστορικός της γνήσιας γνώσης που ενσωματώνεται στη μυθολογία, ερευνώ αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως οι πρώτες νύξεις της επιστημονικής παρόρμησης. Από καιρό πιστεύω ότι οι μύθοι μπορούν να περιέχουν πυρήνες επιστημονικών και ιστορικών πραγματικοτήτων.

Από το 2006, ζω και εργάζομαι στη Silicon Valley της Καλιφόρνια, περιτριγυρισμένη από τις διαρκώς εξελισσόμενες καινοτομίες της τεχνολογίας σχετικά με τη ρομποτική, τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό, την Τεχνητή Νοημοσύνη και άλλες επιστημονικές εξελίξεις. Έτσι, είχα πλήρη επίγνωση των σύγχρονων επιθυμιών για τη δημιουργία τεχνητής ζωής, των εξελίξεων στη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, των προσπαθειών για την ενίσχυση των ανθρώπινων δυνάμεων και της επιθυμίας των τεχνοκρατών να επιτύχουν μακροζωία, ακόμη και αθανασία. Ως ιστορικός της αρχαίας επιστήμης, μου φάνηκε φυσικό να διερευνήσω πόσο βαθιές είναι πραγματικά οι ρίζες αυτών των προσπαθειών και επιθυμιών.

Για το βιβλίο μου Gods and Robots, αναρωτήθηκα: Ποιος φαντάστηκε πρώτος τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη; Οι ιστορικοί της επιστήμης συνήθως εντοπίζουν τα πρώτα λειτουργικά αυτόματα στον Μεσαίωνα, αλλά ήξερα ότι οι ελληνικές εφευρέσεις ήταν πολύ νωρίτερα. Ορισμένοι φιλόσοφοι θεωρούσαν μάλιστα ότι κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ρομπότ πριν από την ύπαρξη της τεχνολογίας.

Υποπτευόμουν όμως ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να φανταστούν ιδέες -έννοιες- για αυτοκινούμενες συσκευές, αυτόματα και άλλα είδη τεχνητής ζωής πολύ πριν η τεχνολογία καταστήσει αυτά τα πράγματα δυνατά. Εξάλλου, η εφεύρεση πηγάζει από τη φαντασία! Διαπίστωσα ότι ήδη από την εποχή του Ομήρου, πριν από περισσότερα από 2.500 χρόνια, οι ελληνικοί μύθοι οραματίζονταν ήδη πώς να μιμηθούν και να ξεπεράσουν τη φύση, μέσω αυτού που οι αρχαίοι Έλληνες θα μπορούσαν να ονομάσουν βιοτεχνολογία, “ζωή μέσω της τέχνης” – με άλλα λόγια, βιοτεχνολογία.

Πώς θα περιγράφατε λοιπόν τον Τάλω, σύμφωνα με τις μελέτες σας, με σύγχρονους όρους; Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του που θα μπορούσαν να το καταστήσουν δημιούργημα τεχνητής νοημοσύνης; Από τα όσα γνωρίζουμε για το αρχαίο αυτό δημιούργημα, η φλέβα του και η ιχώρ, ήταν βασικό στοιχείο της λειτουργίας του. Τι να ήταν αυτό;

Ο Ήφαιστος, ο σιδηρουργός θεός της εφεύρεσης και της τεχνολογίας, κατασκεύασε το χάλκινο ρομπότ Τάλως, το οποίο κατά παραγγελία του Δία δόθηκε στον βασιλιά Μίνωα για να υπερασπιστεί το βασίλειό του στην Κρήτη από τους εισβολείς. Ο μύθος του Τάλω είναι πολύ αρχαίος, περιγράφεται για πρώτη φορά από τον ποιητή Ησίοδο, ο οποίος έζησε γύρω στην εποχή του Ομήρου, 750-650 π.Χ. Ο Τάλως περιγράφεται ως “φτιαγμένος, όχι γεννημένος”. Μπορούσε να βαδίζει γύρω από το νησί τρεις φορές την ημέρα και ήταν “προγραμματισμένος” να αναγνωρίζει τα πλοία που πλησίαζαν. Μπορούσε να σηκώνει ογκόλιθους και να τους εκσφενδονίζει στα πλοία και μπορούσε επίσης να θερμαίνει το χάλκινο σώμα του και να συνθλίβει τους εχθρούς στο στήθος του για να τους ψήνει ζωντανούς. Ο Ιάσωνας και οι Αργοναύτες συνάντησαν τον Τάλω στην αναζήτησή τους για το Χρυσόμαλλο Δέρας. Χωρίς τη βοήθεια της έξυπνης μάγισσας Μήδειας, θα γίνονταν τα επόμενα θύματα του Τάλω.

Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι αυτός ο αρχαίος μύθος παρέχει λεπτομέρειες που επιτρέπουν στον Τάλω να πληροί τον σύγχρονο ορισμό του ρομπότ. Οι εσωτερικές του λειτουργίες αποτελούνταν από την πηγή έναν σωλήνα ή μια αρτηρία που έτρεχε από το κεφάλι του μέχρι τα πόδια του. Μέσα σε αυτόν τον αγωγό πάλλονταν η πηγή ενέργειάς του: το ιχώρ, το μυστηριώδες υγρό των θεών. Όλο το σύστημα σφραγίστηκε με ένα χάλκινο μπουλόνι στον αστράγαλό του.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο αρχαίος μύθος αποκαλεί τον σωλήνα «φλέβα» ή «αρτηρία», χρησιμοποιώντας έναν βιολογικό όρο. Αυτό υποδηλώνει ότι ο Τάλως φανταζόταν ως μια αρχαία εκδοχή ενός cyborg -εν μέρει άνθρωπος, εν μέρει μηχανή.

Ευτυχώς για τους Αργοναύτες, η μάγισσα Μήδεια μπόρεσε να καταστρέψει το χάλκινο ρομπότ, χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό πειθούς και τεχνολογίας. Η Μήδεια μάντεψε ότι ο Τάλως ήταν ένα υβρίδιο ανθρώπου και μηχανής. Έπεισε τον Τάλω ότι μπορούσε να τον κάνει αθάνατο. Αλλά μόνο αν της επέτρεπε να αφαιρέσει το χάλκινο μπουλόνι στον αστράγαλό του! Ο Τάλως συμφώνησε και η Μήδεια και ο Ιάσωνας ξεσφράγισαν τον κοχλία, ώστε το “υγρό δύναμης” του να αιμορραγεί. Η ιχώρ έτρεξε σαν «λιωμένο μέταλλο» και ο Τάλως έπεσε κάτω.

Δύο αρχαίες ελληνικές αγγειογραφίες του 5ου αιώνα π.Χ. δείχνουν τον Ιάσωνα να χρησιμοποιεί ένα εργαλείο για να αφαιρέσει τον κοχλία. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Τάλως θεωρούταν τεχνολογικό προϊόν. Πράγματι, δημιουργήθηκε με την τεχνολογία και καταστράφηκε με την τεχνολογία. Μπορούμε να θεωρήσουμε τη Μήδεια ως έναν αρχαίο χάκερ. Εκμεταλλεύτηκε τα τρωτά σημεία του Τάλω: το μπουλόνι στον αστράγαλό του και την ανθρώπινη επιθυμία του για αθανασία. Η Μήδεια τον έπεισε να πάρει μια απόφαση από μόνος του, μια αυτοκαταστροφική απόφαση όπως αποδεικνύεται.

Αναφέρεστε σε αυτό τόσο ως ρομπότ όσο και ως αυτόματο. Ποια είναι η διαφορά;

Το αυτόματο είναι ένας γενικός όρος από τα αρχαία ελληνικά που σημαίνει «αυτοκινούμενος», όπως χρησιμοποιήθηκε από τον Όμηρο και τον Αριστοτέλη, για μηχανικές ή κατασκευασμένες συσκευές συνήθως με τη μορφή ζώου ή ανθρώπου. Ο ορισμός του ρομπότ είναι πιο σύνθετος, αλλά συνήθως σημαίνει ένα αυτοκινούμενο αντικείμενο ή ένα αυτόματο που μπορεί να εκτελεί εργασίες και να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του. Ένα ρομπότ έχει εσωτερική λειτουργία και πηγή ενέργειας.

Τα ρεαλιστικά κινούμενα αγάλματα που δημιούργησε ο μυθικός τεχνίτης Δαίδαλος ήταν αυτόματα: μπορούσαν να κινούν τα μάτια και τα χέρια τους και να ανοίγουν πόρτες και άλλες ενέργειες. Ο γιγάντιος χάλκινος φύλακας Τάλως ταιριάζει στον ορισμό του ρομπότ επειδή μπορούσε να κινείται μόνος του- ήταν σε θέση να «αισθάνεται» το περιβάλλον του και να εκτελεί ορισμένες ενέργειες- και είχε εσωτερική λειτουργία και πηγή ενέργειας για να παρέχει ενέργεια.

Στο βιβλίο σας καταπιάνεστε και με το ζήτημα των ανθρώπινων ιδιοτήτων του Τάλω. Κάτι τέτοιο δεν μπορούμε να το πούμε για τις μηχανές…

Σωστά – οι ανθρώπινες ιδιότητες του Τάλω πραγματικά ξεχωρίζουν. Η Μήδεια καταφέρνει να τον πείσει να επιτρέψει στον Ιάσωνα να αφαιρέσει το βασικό μπουλόνι στον αστράγαλό του. Καμία μηχανική μηχανή δεν είναι επιρρεπής στην πειθώ. Ο Τάλως δεν έχει επίγνωση της φύσης του – δεν γνωρίζει ότι είναι ήδη «αθάνατος» λόγω της πηγής ισχύος του, της ιχώρ, της θεϊκής ζωτικής δύναμης των θεών. Όπως ένας άνθρωπος, παίρνει μια κακή απόφαση.

Κανείς δεν συμπάσχει με τις μηχανές, αλλά οι αρχαίοι Έλληνες ένιωσαν συμπάθεια για τον Τάλω όταν κατεδαφίστηκε-έκανε απλώς τη δουλειά του στην Κρήτη. Η ενσυναίσθηση για τον Τάλω είναι σαφής στις απεικονίσεις στις αρχαίες ελληνικές αγγειογραφίες -ένας καλλιτέχνης δείχνει ακόμη και ένα δάκρυ να πέφτει από το μάτι του χάλκινου ανδροειδούς καθώς καταρρέει. Και ξέρουμε ότι ο Σοφοκλής έγραψε μια τραγωδία για τον Τάλω (που τώρα έχει χαθεί), η οποία μπορεί να επικεντρώθηκε στα ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά του.

Υπάρχει πιθανότητα να ήταν κάτι πραγματικό, που όπως και άλλα πράγματα, πέρασε στη σφαίρα του Μύθου και όχι της επίσημης ιστορίας, που να μην μπορούμε απλά σήμερα να το εξηγήσουμε;

Νομίζω ότι είναι πιθανό κάποια αληθινά πράγματα στον αρχαίο κόσμο να επηρέασαν τον μύθο του Τάλω. Για παράδειγμα, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι ο βασιλιάς Μίνωας ήταν ένας ιστορικός ηγεμόνας της Κρήτης της πρώιμης εποχής του χαλκού, γνωστός για το ισχυρό ναυτικό του που αναχαίτιζε τους πειρατές. Ο Μινωικός πολιτισμός (3000-1400 π.Χ.) πήρε το όνομά του από αυτόν. Μια υστερομινωική σφραγίδα, γνωστή ως Κύρια Αποτύπωση (περίπου 1450 π.Χ.), δείχνει μια οχυρωμένη πόλη σε λόφο πάνω από μια βραχώδη ακτή, που ταιριάζει με την τοπογραφία της μινωικής πόλης Κυδωνία στον λόφο Καστέλι (κοντά στα Χανιά της Κρήτης). Πάνω από την οχυρωμένη πόλη βρίσκεται μια γιγαντιαία ανδρική μορφή, προφανώς ένα τεράστιο άγαλμα-φρουρός της μινωικής πόλης.

Αναρωτιέται κανείς αν αυτό μπορεί να βοήθησε στην έμπνευση του μύθου του Τάλω. Μια άλλη πιθανή επιρροή εμφανίζεται σε ένα ποίημα του ποιητή Σιμωνίδη (γεν. 556 π.Χ.) σχετικά με τον Τάλω ως έναν «έμψυχο φύλακα» φτιαγμένο από τον Ήφαιστο. Ο Σιμωνίδης αναφέρει ότι πριν φυλάξει την Κρήτη, ο μεγάλος χάλκινος πολεμιστής είχε φυλάξει τη Σαρδηνία, ένα νησί δυτικά της Ιταλίας, διάσημο για τη μεταλλουργία του χαλκού στην αρχαιότητα.

Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει πολυάριθμα κολοσσιαία (ύψους έως 8 ποδιών) αγάλματα φύλακα που βλέπουν προς τη θάλασσα, κατασκευασμένα περίπου το 900 π.Χ. Η Σαρδηνία είχε εμπορικούς δεσμούς με την Κρήτη από τη μινωική εποχή. Οι Έλληνες ναυτικοί μπορεί να έφεραν ιστορίες για αυτά τα εντυπωσιακά αγάλματα και ίσως συνέβαλαν στη μυθική ιστορία του Τάλω.

Στο βιβλίο σας αναφέρεστε και στον μύθο της Πανδώρας. Θα μπορούσε κι εδώ να μιλάμε για κάποιο μηχανικό ανθρώπινο δημιούργημα;

Η Πανδώρα ήταν ένα αντίγραφο μιας σαγηνευτικής γυναίκας, πιο όμορφης από κάθε ανθρώπινη γυναίκα, που κατασκευάστηκε από τις θεϊκές δυνάμεις του Ήφαιστου. Οι Έλληνες γλύπτες ήταν ικανοί να δημιουργούν απίστευτα ρεαλιστικά μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα που έμοιαζαν σχεδόν να αναπνέουν, έμοιαζαν τόσο αληθοφανή. Η εντύπωση της πραγματικότητας ενισχύθηκε με ένθετους πολύτιμους λίθους για τα μάτια, με βλεφαρίδες, νύχια, και βάφτηκαν με νατουραλιστικά χρώματα για να γίνουν ακόμη πιο πιστευτά. Φανταστείτε πόσο ρεαλιστικά θα φαίνονταν αυτά τα αγάλματα τη νύχτα σε έναν ναό που φωτιζόταν μόνο από το φως του φεγγαριού ή από λάμπες πετρελαίου!

Στην πραγματικότητα, από τον πέμπτο αιώνα π.Χ., λαμπροί Έλληνες τεχνίτες κατασκεύαζαν υπερρεαλιστικά αγάλματα που μπορούσαν να κουνήσουν τα μάτια τους, να κλάψουν, να ματώσουν, να ιδρώσουν, να βγάλουν ήχους και να σηκώσουν τα χέρια τους για να ανοίξουν πόρτες ή να κάνουν σπονδές. Νομίζω ότι ο μύθος της Πανδώρας προέκυψε πριν από αυτές τις τεχνολογικές καινοτομίες, αλλά θα μπορούσαν να υπάρχουν αμοιβαίες ανατροφοδοτήσεις μεταξύ των μύθων των αυτομάτων και των πραγματικών αυτομάτων.

Ο Carl Sagan είχε πει πως «Εάν δεν είχε καταρρεύσει ο ελληνικός πολιτισμός, σήμερα θα βρισκόμασταν ήδη στα αστέρια», εννοώντας μεταξύ άλλων και τα τεχνολογικά επιτεύγματα – ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα παράδειγμα. Εσείς τι γνώμη έχετε;

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, γνωστός ως ο πρώτος υπολογιστής στον κόσμο, είναι πραγματικά εκπληκτικός και γνωρίζουμε ότι υπήρχαν και άλλες παρόμοιες συσκευές στην αρχαιότητα. Το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας στην Αθήνα είναι γεμάτο από στοιχεία της ελληνικής εφευρετικότητας και καινοτομίας. (Δείτε εδώ το αναλυτικό ρεπορτάζ του Newsbomb με την επίδειξη των τεχνολογιών αυτών)

Το σχόλιο του Carl Sagan με κάνει να θυμηθώ έναν εκπληκτικό μύθο που φαίνεται να προβλέπει τη σύγχρονη τεχνολογία. Εμφανίζεται στην Οδύσσεια του Ομήρου. Ο Οδυσσέας έλειπε από το νησί του για είκοσι χρόνια. Επισκεπτόμενος τους Φαίακες, μια μυστηριωδώς προηγμένη κοινωνία που κυβερνάται από τον βασιλιά Αλκίνοο, ο Οδυσσέας εκφράζει τη λαχτάρα του να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ο βασιλιάς περιγράφει τον θαυματουργό στόλο των πλοίων του που δεν χρειάζονται ανθρώπινους πιλότους ή κωπηλάτες – πλοηγούνται μόνο με τη σκέψη. «Απλά πες το όνομα του προορισμού σου», λέει στον Οδυσσέα, «και το πλοίο θα σε πάει εκεί». Τα ίδια τα πλοία «καταλαβαίνουν τι σκεφτόμαστε και τι θέλουμε», εξηγεί ο Αλκίνοος, «γνωρίζουν όλες τις πόλεις και τις χώρες του κόσμου και διασχίζουν τη θάλασσα ανεπηρέαστα από καταιγίδες ή ομίχλη». Ο Οδυσσέας αποδέχεται την προσφορά του βασιλιά και θαυμάζει την ταχύτητα του αυτόνομου πλοίου. Ο μύθος φαντάζεται ότι τα αυτοκατευθυνόμενα πλοία έχουν πρόσβαση σε τεράστια αρχεία χαρτών και χαρτών πλοήγησης, φέρνοντας στο νου τα σύγχρονα συστήματα GPS και αυτόματης πλοήγησης στη γη και στο διάστημα.

Οι μύθοι για τα αυτόματα ήταν αρχαία «πειράματα» σκέψης. Ουσιαστικά, πρόκειται για ιστορίες επιστημονικής φαντασίας από την αρχαιότητα. Υπάρχει αλήθεια στο ρητό ότι όπου οδηγεί η επιστημονική φαντασία, συχνά ακολουθούν οι εφευρέσεις.

Τέλος, θα ήθελα τη γνώμη σας σχετικά με την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης στην οποία ήδη έχουμε μπει. Πώς βλέπετε το άμεσο μέλλον; Τι πρέπει να προσέξουμε; Μήπως… κι εδώ έχει να μας διδάξει κάτι ο μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου;

Νομίζω ότι ο μύθος του Τάλω έχει πολλά μηνύματα για εμάς: Τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι απρόβλεπτα. Δεν θα συμπεριφέρονται πάντοτε όπως έχουν σχεδιαστεί ή αναμένεται από εκείνους που τα αναθέτουν, τα σχεδιάζουν και τα κατασκευάζουν και τα χρησιμοποιούν. Πράγματι, μπορεί να λάβουν απρόβλεπτες αποφάσεις με αρνητικές συνέπειες. Ένα άλλο μάθημα είναι ότι όσο προηγμένη και αν είναι η τεχνολογία, πάντα θα υπάρχει ένας χάκερ, όπως η Μήδεια, που θα μπορεί να εκμεταλλευτεί τα τρωτά σημεία.

Το μήνυμα από την ιστορία της Πανδώρας είναι ότι πρέπει να μοιάζουμε περισσότερο με τον Προμηθέα, ο οποίος προειδοποίησε τον αδελφό του Επιμηθέα να μην δεχτεί την Πανδώρα ως δώρο από τον Δία. «Προμηθέας» σημαίνει «πρόβλεψη» στα αρχαία ελληνικά, ενώ “Επιμηθέας” σημαίνει «εκ των υστέρων». Θα πρέπει να είμαστε Προμηθέας, να βλέπουμε μπροστά και να προσπαθούμε να προβλέπουμε τα προβλήματα με τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη. Δεν πρέπει να είμαστε σαν τον Επιμηθέα, ο οποίος θαμπώθηκε από την ομορφιά της τεχνητής γυναίκας και άπλωσε το χέρι του για βραχυπρόθεσμα οφέλη χωρίς να εξετάσει τις πιθανές συνέπειες.

Με την τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση να εξελίσσονται πλέον σε μια τεχνολογία «μαύρου κουτιού», το σύμβολο του σφραγισμένου κουτιού της Πανδώρας αποκτά ένα νέο δυσοίωνο νόημα. Σύντομα, η επιχειρησιακή λογική των συστημάτων λήψης αποφάσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης θα είναι ανεξιχνίαστη – όχι μόνο για τους χρήστες, αλλά και για τους δημιουργούς. Μεταξύ άλλων απειλών, ελλοχεύει επίσης η πιθανότητα τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να παραβιαστούν από κακόβουλους φορείς ή να χρησιμοποιηθούν από τρομοκράτες και τυράννους. Στους ελληνικούς μύθους τα αυτόματα συνήθως αναπτύσσονται από τους ισχυρούς, είτε από τον Δία είτε από τους βασιλείς.

Τέτοιες οντότητες είναι καλοήθεις και εξοικονομούν εργασία όταν χρησιμοποιούνται από τους θεούς στους ουρανούς, αλλά μπορούν να είναι επικίνδυνες και καταστροφικές στο ανθρώπινο επίπεδο. Νομίζω ότι οι μύθοι προϊδεάζουν για τις σύγχρονες ανησυχίες ότι η τεχνολογία ευνοεί την τυραννία.

Οι αυτοκράτορες έχουν χρησιμοποιήσει αυτοματισμούς ως όπλα από την αρχαιότητα -όχι μόνο στους μύθους αλλά και στην πραγματικότητα. Η ελληνική μυθολογία διαθέτει πολλά αυτόματα που προκαλούν πόνο και θάνατο. Για παράδειγμα, έχουμε το χάλκινο ρομπότ Τάλως που ανήκε στον βασιλιά Μίνωα της Κρήτης και τους πυρπολούντες, χάλκινους ρομποτικούς ταύρους του βασιλιά Αίαντα που απειλούσαν τον Ιάσωνα και τους Αργοναύτες. Ο Δίας, ο δεσποτικός ηγεμόνας των θεών και των ανθρώπων, έστειλε έναν Αετό που έμοιαζε με drone για να βασανίσει τον Προμηθέα και ήταν ο Δίας που έστειλε το σαγηνευτικό fembot Πανδώρα για να βλάψει την ανθρωπότητα. Όλες αυτές οι μυθικές μηχανές κακίας είχαν παραγγελθεί από τυράννους.

Αλλά η αυταρχική γοητεία με τα κινούμενα, αληθοφανή αγάλματα που σχεδιάστηκαν για κακόβουλες χρήσεις δεν περιοριζόταν στους μύθους της αρχαιότητας. Ήδη από τον έκτο αιώνα π.Χ., ιστορικοί δεσπότες όπως ο Φάλαρις της Σικελίας και ο Νάβης της Σπάρτης παρήγγειλαν κινούμενα αγάλματα και ρομπότ για να προκαλούν πόνο και θάνατο. Πολλοί αυτοκράτορες, όπως ο Φίλιππος της Μακεδονίας, διοργάνωναν διαγωνισμούς για να επιβραβεύσουν τους τεχνίτες που εφεύρισκαν νέες, πιο αποτελεσματικές πολεμικές μηχανές, όπως ο καταπέλτης στρέψης και οι νέες πολιορκητικές μηχανές. Στο σύνολό τους, οι αρχαίοι μύθοι και οι ιστορικές περιπτώσεις παραδειγματίζουν τους μοχθηρούς -και διαχρονικούς- δεσμούς μεταξύ τεχνολογίας και τυραννίας. Θα πρέπει πάντα να αναρωτιέται κανείς ποιος ενθουσιάζεται περισσότερο με τις νέες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, ποιος τις παραγγέλνει, ποιος τις αναπτύσσει και ποιος πραγματικά κερδίζει από αυτές;

Ο μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου αξίζει επίσης να εξεταστεί. Ο αρχιμηχανικός Δαίδαλος ήταν γνωστός για τη δημιουργία υπερρεαλιστικών κινούμενων αγαλμάτων και άλλων θαυμαστών μηχανών και συσκευών. Το πιο διάσημο κατόρθωμά του ήταν να κατασκευάσει φτερά για τον εαυτό του και τον γιο του Ίκαρο, ώστε να μπορέσουν να δραπετεύσουν από τη φυλάκιση στην Κρήτη. Τα φτερά ήταν ένας συνδυασμός μίμησης της φύσης -χρησιμοποίησε αληθινά φτερά πουλιών- και των λαμπρών τεχνολογικών του ικανοτήτων. Τα φτερά λειτούργησαν τέλεια τόσο για τον Δαίδαλο όσο και για τον Ίκαρο. Αλλά ο νεαρός και πληθωρικός Ίκαρος δεν ακολούθησε τις οδηγίες του πατέρα του να μην πετάξει πολύ κοντά στον ήλιο ή πολύ κοντά στη θάλασσα. Ο Ίκαρος στην υπερβολή του πέταξε πολύ ψηλά και οι ακτίνες του ήλιου έλιωσαν το κερί που συγκρατούσε τα φτερά στη θέση τους. Όπως προέβλεψε ο πατέρας του, έπεσε στη γη.

Ο Δαίδαλος θρήνησε τον θάνατο του γιου του, αλλά στη συνέχεια φόρεσε τα φτερά του και πέταξε με επιτυχία στη Σικελία, όπου εφηύρε πιο έξυπνες συσκευές. Ο μύθος αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα της «ύβρεως» (υπερβολική υπερηφάνεια, προσπάθεια να γίνει κανείς θεϊκός). Αλλά νομίζω ότι το πραγματικό μάθημα είναι ότι οι φανταστικές καινοτομίες μπορεί να έχουν πολύ υψηλό ανθρώπινο τίμημα. Θα πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου το γεγονός ότι ο Ίκαρος πέθανε επειδή δεν τήρησε το «εγχειρίδιο χρήσης» για τα τεχνητά φτερά…

Ο Αρχιεπίσκοπος Σινά, Φαράν και Ραϊθώ, Δαμιανός στην Αμπέτειο Σχολή στο Κάιρο

Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης Θεοβαδίστου Όρους Σινά

Πηγή: i-epikaira.blogspot.com