Ο πρόεδρος του Eurasia Group, Ιαν Μπρέμερ μιλάει στην «Κ»

Αθανάσιος Έλλις

Το ρήγμα ανάμεσα στον πρόεδρο Μπάιντεν και στον Ταγίπ Ερντογάν είναι βαθύ, καθώς ο Αμερικανός πρόεδρος, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, αποδίδει τεράστια σημασία στον σεβασμό των δημοκρατικών αξιών και προσβλέπει σε μια διεθνή τάξη πραγμάτων η οποία βασίζεται σε αρχές και κανόνες, και δεν βλέπει τον Τούρκο πρόεδρο ως κάποιον με τον οποίο μπορεί να συνεργαστεί σε αυτό το πλαίσιο, τονίζει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο πρόεδρος του Eurasia Group, Ιαν Μπρέμερ.

Ο έμπειρος Αμερικανός αναλυτής, με αναγνωρίσιμη επιρροή στα κέντρα εξουσίας της Ουάσιγκτον, σκιαγραφεί ένα εξαιρετικά αρνητικό περιβάλλον για την Αγκυρα επισημαίνοντας ότι η συμμαχία ΗΠΑ – Τουρκίας βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, καθώς στην αμερικανική πρωτεύουσα επικρατεί η αίσθηση πως η στρατηγική αξία της Τουρκίας δεν είναι πλέον αυτή που ήταν κάποτε, ενώ η παραβίαση από την κυβέρνηση Ερντογάν πολιτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων πολλών τμημάτων του πληθυσμού, από τους Κούρδους μέχρι τις γυναίκες, έχει πλήξει ανεπανόρθωτα τη διεθνή εικόνα της χώρας.

Ταυτόχρονα, μιλάει για αναβάθμιση της σχέσης της Ουάσιγκτον με την Αθήνα, συμπεριλαμβανομένου και του πεδίου της αμυντικής συνεργασίας, εξέλιξη που θα αυξήσει σημαντικά την ισχύ και τη γεωστρατηγική αξία της Ελλάδας στην περιοχή της.  

– Γινόμαστε μάρτυρες, αν όχι του τέλους της συμμαχίας ΗΠΑ – Τουρκίας, πιθανώς της δραματικής επιδείνωσής της;
– Βρισκόμαστε σίγουρα σε ένα σημείο καμπής, δεδομένης της σοβαρής επιδείνωσης που έχουμε δει. Η Τουρκία απέκλινε σημαντικά από τη δημοκρατία, κάτι που δεν ενοχλούσε τον Ντόναλντ Τραμπ, αλλά είναι ένα πολύ ουσιαστικό ζήτημα για τον Τζο Μπάιντεν. Αυτός ο πρωταρχικός προβληματισμός –μαζί με τους ρωσικούς S-400, τις κυρώσεις για την υπόθεση της τράπεζας Χάλκμπανκ και τη σύγκρουση σε ό,τι αφορά τη Συρία– και επιπροσθέτως η στροφή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής από τη Μέση Ανατολή προς την Ασία αποτελούν προβλήματα για τη μακροπρόθεσμη σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας. Και τώρα η αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων, που υπήρξε ζήτημα για πολλές κυβερνήσεις μας αλλά υλοποιείται από τον Μπάιντεν, είναι ακριβώς η επιβεβαίωση του πόσο λιγότερο σημαντική είναι αυτή η συμμαχία.

– Πόσο σημαντικό είναι ότι ο Μπάιντεν άφησε να περάσουν τρεις ολόκληροι μήνες πριν τηλεφωνήσει στον Ερντογάν;
– Εστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα. Ο Μπάιντεν βλέπει πως ο Ερντογάν δεν ευθυγραμμίζεται με τις ΗΠΑ ως προς θεμελιώδεις αξίες και αυτό είναι σημαντικό για την κυβέρνησή του. Θέλει στενότερες συμμαχίες, που βασίζονται στη δέσμευση για ένα διεθνές σύστημα με κανόνες και δεν βλέπει τον Ερντογάν να ευθυγραμμίζεται μαζί του σε αυτό.

– Τι σημαίνει η αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων;
– Οι αμερικανικές κυβερνήσεις από την εποχή Ρέιγκαν έχουν αγνοήσει αυτό το θέμα, μη θέλοντας να δημιουργήσουν εχθρότητα με τους Τούρκους. Κάτι που δεν απασχολεί τον Μπάιντεν. Ο Ομπάμα είχε υποσχεθεί να προχωρήσει στην αναγνώριση, όμως στη συνέχεια είχε κάνει πίσω, κάτι που η τότε πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Σαμάνθα Πάουερ και ο αναπληρωτής σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Ομπάμα, Μπεν Ρόουντς, έκριναν ως μεγάλο λάθος. Ο Μπάιντεν και ο υπουργός Εξωτερικών του, Τόνι Μπλίνκεν, έδωσαν την υπόσχεση γνωρίζοντας όλο αυτό το παρελθόν, και η αντιπρόεδρος Κάμαλα Χάρις είχε συνυπογράψει το σχετικό ψήφισμα ως γερουσιαστής. Ολοι οι πρωταγωνιστές αυτή τη φορά ευθυγραμμίστηκαν και έλαβαν την απόφαση πριν από μήνες (την αποκάλυψα τον Μάρτιο). Εκτός από όλα αυτά, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση στη Ουάσιγκτον πως η

Αγκυρα δεν είναι πλέον ένας κρίσιμος στρατηγικός σύμμαχος όπως ήταν κάποτε. Αυτή η αναγνώριση αντανακλά την ευρύτερη διαδικασία αποσύνδεσης που εξελίσσεται στη σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας.
 
– Η αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των μαχητικών F-35 θα αλλάξει την ισορροπία ισχύος στην περιοχή;
– Βραχυπρόθεσμα όχι ιδιαίτερα, καθώς οι στρατιωτικές δυνατότητες της Τουρκίας είναι ισχυρές. Αλλά αυτό είναι αποτέλεσμα της απόφασής τους να επιμείνουν στους S-400. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, η απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35 θα σηματοδοτήσει το τέλος της αεροπορικής υπεροχής της Αγκυρας στην περιοχή. Είχε προηγηθεί και η εκτεταμένη εκκαθάριση στην αεροπορία μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 εναντίον του Ερντογάν. Με όλους τους αντιπάλους της Τουρκίας να προσβλέπουν στην απόκτηση των F-35, συμπεριλαμβανομένων των ΗΑΕ και της Ελλάδας, ο ελιγμός της Αγκυρας με τους S-400 θα έχει μεγάλο κόστος. Οι εναλλακτικές λύσεις της Τουρκίας για μαχητικά αεροσκάφη επόμενης γενιάς είναι η αγορά ρωσικών ή κινεζικών, ή η παραγωγή δικών της. Η πρώτη επιλογή θα έχει ως αποτέλεσμα να εμβαθύνει την απομόνωση της Αγκυρας και ουσιαστικά θα επιταχύνει τον δραστικό αποκλεισμό της από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Η τελευταία επιλογή είναι ένα ρίσκο, καθώς η Τουρκία δεν έχει ακόμη αναπτύξει επιχειρησιακά έτοιμο κινητήρα.
 
– Στην Αν. Μεσόγειο, θα κάνει ο Ερντογάν ένα βήμα πίσω και θα προσπαθήσει να βελτιώσει τις σχέσεις με την Ελλάδα, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, ή θα είναι πιο επιθετικός;
– Βραχυπρόθεσμα, θα προσπαθήσει να βελτιώσει τις σχέσεις, αλλά θα υποστεί ακόμη μεγαλύτερη εγχώρια πίεση (ιδιαίτερα λόγω της οικονομικής και υγειονομικής μάχης της χώρας εν μέσω πανδημίας) και αυτό θα τον καταστήσει πιο απρόβλεπτο. Και όταν είναι απρόβλεπτος, αυτό είναι πρόβλημα τόσο για την Τουρκία όσο και για τους άλλους.
 
– Ποιος είναι ο ρόλος της Ελλάδας σε αυτό το νέο σκηνικό στην περιοχή;
– Θα ευθυγραμμιστεί περισσότερο με τις ΗΠΑ στο μέλλον, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι έχει μια κυβέρνηση που εμπιστεύονται οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθώς και η Ουάσιγκτον. Επίσης, αντιμετωπίζει με σχετική επάρκεια την απειλή του κορωνοϊού, κάτι που βελτιώνει τη θέση της. Εχει επιπλέον μεγαλύτερη προοπτική να βελτιώσει την αμυντική συνεργασία με τις ΗΠΑ, κάτι που θα φέρει την Ελλάδα σε ευνοϊκή θέση, όσο η Ουάσιγκτον ψάχνει επιλογές εκτός Τουρκίας – και θα βελτιώσει, φυσικά, τη θέση της Αθήνας έναντι της Αγκυρας.
 
– Ποιες είναι οι προοπτικές για λύση στην Κύπρο, ενόψει και της διάσκεψης που συγκαλεί ο ΟΗΕ στη Γενεύη;
– Μοιάζει απίθανο να υπάρξει λύση. Η Αγκυρα και οι Τουρκοκύπριοι θα προτείνουν μια λύση δύο κρατών, την οποία θα απορρίψουν οι Ελληνοκύπριοι και η διεθνής κοινότητα, επικαλούμενοι ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η πρώτη συνάντηση θα είναι μια ευκαιρία για όλους να προβάλουν με σαφήνεια τις μαξιμαλιστικές προσεγγίσεις τους, και για τον ΟΗΕ να διαπιστώσει ποια ακανθώδη ζητήματα μπορούν να παρακαμφθούν για να ξεκινήσουν νέες συνομιλίες. Πιθανότατα θα υπάρξει μια δεύτερη συνάντηση αργότερα φέτος, αλλά οι προοπτικές ύστερα από αυτό φαίνονται ζοφερές. Οι Ελληνοκύπριοι και η Τουρκία δεν έχουν κανένα κίνητρο να επιλύσουν τη μακροχρόνια διαμάχη τους σε αυτήν τη συγκυρία, και οι πολιτικοί συμβιβασμοί –που θα ήταν απαραίτητοι– θα είχαν μεγάλο κόστος για τη Λευκωσία και την Αγκυρα.

Η Τουρκία σε δίνη

– Ποια είναι η εκτίμησή σας για την κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρκίας, από την οικονομία έως τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα των γυναικών κ.λπ.;
– Oχι καλή, ενώ και η προβληματική αντιμετώπιση της απειλής της COVID-19 είναι το πιο δριμύ πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα. Η οικονομία συνεχίζει να πασχίζει να σταθεροποιηθεί και σε αυτό δεν βοηθούν οι άστοχες παρεμβάσεις που ο Ερντογάν εξακολουθεί να κάνει στην κεντρική τράπεζα, πλήττοντας όποιο επενδυτικό ενδιαφέρον έχει απομείνει για την Τουρκία. Η δημοκρατία στη χώρα συνεχίζει να καταστρατηγείται σε πολλά μέτωπα, είτε πρόκειται για τα δικαιώματα των γυναικών είτε για τη διευρυνόμενη επίθεση εναντίον Κούρδων πολιτικών. Ο Ερντογάν βρίσκεται προφανώς υπό πίεση, αλλά οι πράξεις του δεν βοηθούν ουσιαστικά ούτε τον εαυτό του ούτε την Τουρκία. 

Καθημερινή