Η Έξοδος του Μεσολογγίου: Ένα ολοκαύτωμα της Επανάστασης

Τη νύχτα της 10ης προς 11η Απριλίου 1826, έλαβε χώρα η ηρωική, αλλά αιματοβαμμένη Έξοδος του Μεσολογγίου των υπό πολιορκία κατοίκων και αγωνιστών της πόλης. Πολλοί συγγραφείς την αναφέρουν και ως Ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου. Η Έξοδος του Μεσολογγίου ήταν από τα πιο ηρωικά πεπραγμένα των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Συνάμα, όμως, ήταν κι από τα μεγαλύτερα τραγικά γεγονότα του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

Ο ρόλος του Μεσολογγίου στην Επανάσταση

Τον Φεβρουάριο του 1821 ξέσπασε η Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τον Μάρτιο του 1821 στον Μοριά (Πελοπόννησος) κατά των επί σειρά αιώνων Οθωμανών Τούρκων κατακτητών. Το λάβαρο της Επανάστασης ανέμισε στο Μεσολόγγι στις 20 Μαΐου 1821. Η τοπική ηγεσία της Επανάστασης έκρινε τη θέση του Μεσολογγίου σημαντική κι έτσι όρισε την πόλη ως έδρα του Οργανισμού Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, που αφορούσε τη διοίκηση της επαναστατημένης Ρούμελης (Στερεάς Ελλάδος) στις 9 Νοεμβρίου 1821.

Το φθινόπωρο και τον χειμώνα του 1822 πραγματοποιήθηκε η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (25 Οκτωβρίου 1822 – 31 Δεκεμβρίου 1822) από τους Οθωμανούς Τούρκους. Επικεφαλής του τουρκικού στρατού ήταν ο Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς, ο επονομαζόμενος και Κιουταχής και ο Ομέρ Βρυώνης. Ο Κιουταχής μόλις είχε νικήσει τους Έλληνες επαναστάτες στο Πέτα, ανατολικά της Άρτας, ενώ ο Ομέρ Βρυώνης είχε ολοκληρώσει την κατάληψη του Σουλίου. Οι δύο τους ενώθηκαν κατά του Μεσολογγίου. Ηγέτες των Ελλήνων επαναστατών στο Μεσολόγγι ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Ανδρέας Λόντος και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.

Οι Τούρκοι πολιόρκησαν το Μεσολόγγι δύο μήνες χωρίς αποτέλεσμα κι έτσι έλυσαν την πολιορκία. Την επόμενη χρονιά, τα τουρκικά στρατεύματα με επικεφαλής τον Μουσταφά Πασά βάδισαν κατά του Μεσολογγίου. Όμως αναλώθηκαν χωρίς αποτέλεσμα στην ανεπιτυχή πολιορκία του Αιτωλικού, οπότε εγκαταλείφθηκε και η ιδέα μιας ακόμα πολιορκίας του Μεσολογγίου.

Έξοδος του Μεσολογγίου: Δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου

Τα τουρκικά στρατεύματα θα επέστρεφαν σύντομα στο ελεύθερο Μεσολόγγι. Το 1825 ο Κιουταχής συγκέντρωσε μεγάλο στρατό στη Λάρισα και βάδισε ξανά προς Αιτωλοακαρνανία. Στα τέλη Απριλίου του 1825 στρατοπέδευσε στην περιοχή και ξεκίνησε την πολιορκία του Μεσολογγίου. Ο Κιουταχής προσπάθησε να αποκλείσει τον ανεφοδιασμό της πόλης από στεριά και θάλασσα και πραγματοποιούσε συνεχείς επιθέσεις, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες ήρθαν σε συνεννόηση με τον στρατηγό Γεώργιο Καραϊσκάκη. Ο Καραϊσκάκης διεξήγαγε πόλεμο φθοράς στα νώτα των στρατευμάτων του Κιουταχή. Τον Οκτώβριο του 1825 ο Κιουταχής από επιτιθέμενος κατέληξε αμυνόμενος!

Η εμπλοκή των Αιγυπτίων στην Επανάσταση

Το 1824 ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β’ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν σε δύσκολη θέση. Η ελληνική Επανάσταση είχε εδραιωθεί στη Ρούμελη, στο Μοριά και στα νησιά, οι επαναστάτες (παρά τις εμφύλιες συγκρούσεις τους) είχαν δική τους διοίκηση και αυτοδιάθεση μέσα από τις Εθνοσυνελεύσεις τους και ήδη είχε αναπτυχθεί στην Ευρώπη το φιλελληνικό ρεύμα. Ήδη από το 1823, ο Άγγλος υπουργός εξωτερικών Τζώρτζ Κάνινγκ είχε αναγνωρίσει σε λόγο του τους Έλληνες επαναστάτες ως εμπόλεμο έθνος που μάχεται για την ανεξαρτησία του, ενώ πλήθος Ευρωπαίων φιλελλήνων εθελοντών βοηθούσε τους επαναστάτες είτε οικονομικά, είτε στρατιωτικά στα πεδία των μαχών. Οι φιλέλληνες ωθούσαν τις κυβερνήσεις τους να παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον το ελληνικό ζήτημα.

Κάτω απ’αυτές τις δυσάρεστες για την Υψηλή Πύλη συνθήκες, ο

Σουλτάνος έκανε συμφωνία με τον βαλή της Αιγύπτου Μοχάμεντ Αλί για στρατιωτική βοήθεια κατά των επαναστατών. Ο Μοχάμεντ Αλί θα έστελνε τον ικανότατο, δυνατό, εκπαιδευμένο από Γάλλους αξιωματικούς (από τους ναπολεόντιους πολέμους) στρατό της οθωμανικής Αιγύπτου. Επικεφαλής του θα ήταν ο θετός γιος του βαλή, ο ελληνικής καταγωγής, στρατάρχης Ιμπραήμ πασάς. Ο Ιμπραήμ με τον φοβερό στρατό και στόλο του κατέπνιξε αρχικά την Επανάσταση στην Κρήτη και στη συνέχεια στον Μοριά, όπου έκαψε και κατέστρεψε τα πάντα στο πέρασμά του, ενώ καλούσε τους επαναστάτες να τον προσκυνήσουν, κατά τα έτη 1824 – 1825. Η δύναμή του αποτελούνταν από 145 πλοία τουρκικά, αιγυπτιακά, αλγερινά και λιβυκά μεταγωγικά και λιβυκά σκάφη (κάποια με ευρωπαϊκές σημαίες), 8.000 Άραβες πεζικάριους, 1.200 ιππείς, 800 ατάκτους Τούρκους, τρόφιμα και πολεμοφόδια γαλλικής προέλευσης. Με την επέλαση του στρατηγού Ιμπραήμ, η Επανάσταση πια απειλούνταν να αφανιστεί εξ’ ολοκλήρου… 

Έξοδος του Μεσολογγίου: Η συνέχεια της πολιορκίας του Μεσολογγίου

Αρχικά δεν προβλεπόταν στη συμφωνία Αιγυπτίων – Υψηλής Πύλης, αλλά τελικά αποφασίστηκε η συνδρομή του Ιμπραήμ στην πολιορκία του Μεσολογγίου, καθώς ο Κιουταχής αδυνατούσε να κατακτήσει την πόλη μόνος του και οι επιχειρήσεις θα ήταν χρονοβόρες. Ο Κιουταχής και ο Ιμπραήμ, αν και ανταγωνίζονταν ο ένας τον άλλον ως οι καλύτεροι στρατηγοί της Αυτοκρατορίας, θα συνεργάζονταν για την κατάκτηση του Μεσολογγίου.

Με την άφιξη του στρατού του Ιμπραήμ, η πολιορκία ξανάρχισε σφοδρότερη. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826, οι Οθωμανοί δεν είχαν σημειώσει καμία επιτυχία. Ηγέτες των πολιορκημένων ήταν οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Κίτσος Τζαβέλλας, Νότης Μπότσαρης και Νικόλαος Στουρνάρης. Ο ηρωικός ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης, πάντα κατάφερνε να σπάει την άμυνα του οθωμανικού στόλου και να εφοδιάζει το Μεσολόγγι με επιτυχία. Έτσι η άμυνα του Μεσολογγίου παρέμενε δυνατή.

Προς την έξοδο του Μεσολογγίου

Από τον Μάρτιο του 1826, τα πράγματα άρχισαν να δυσκολεύουν για τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν στρατηγικές νησίδες της λιμνοθάλασσας, όπως το Βασιλάδι και ο Ντολμάς. Επιχείρησαν να καταλάβουν και τη νησίδα Κλείσοβα, όμως βρήκαν σφοδρή ελληνική αντίσταση και ο Ιμπραήμ υποχρεώθηκε σε βαριές απώλειες. Οι πολιορκητές τώρα πια όμως είχαν κλείσει όλα τα περάσματα και ο ανεφοδιασμός του Μεσολογγίου είχε καταστεί

αδύνατος. Οι αμυνόμενοι είχαν βρεθεί σε δεινή θέση. Τα πυρομαχικά σιγά σιγά τελείωναν, αλλά το μεγάλο πρόβλημα ήταν η έλλειψη τροφίμων. Η κατάσταση στην πόλη άρχισε να γίνεται δραματική και η πείνα θέριζε τους κατοίκους. Πολλές φορές κατέφευγαν να τρέφονται με ποντίκια, ενώ ιστορικές αναφορές κάνουν λόγο ακόμα και για γεγονότα κανιβαλισμού. Γράφει ο Γιαννιώτης αγωνιστής, επιζών του Μεσολογγίου, Αρτέμιος Μίχος στα απομνημονεύματά του: «…πολλαί οικογένειαι ήρχισαν τότε να τρέφωνται εκ των εκ του λιμού αποθνησκόντων συγγενών των». Ο αγωνιστής του 1821, ιστορικός και χρονικογράφος των γεγονότων του Μεσολογγίου, Νικόλαος Κασομούλης, γράφει στην ιστορία του για κάποιον Κραβαρίτη «που έκοψεν κρέας από το μηρί ενός φονευθέντος και το έφαγεν». Παρέα με την πείνα, τους επαναστάτες θέριζαν οι αρρώστιες, λόγω της κακής υγιεινής κατάστασης στην πόλη. Οι Μεσολογγίτες, οι «ελεύθεροι πολιορκημένοι», πια συνομιλούσαν με τον θάνατο… 

Επηρεασμένος από τα δεινά των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, ο εθνικός ποιητής των Ελλήνων, Διονύσιος Σολωμός, έγραψε στο ποίημά του «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»:

«Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει.
Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω `γώ στο χέρι;
Οπού συ μου`γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει». 

Η Έξοδος του Μεσολογγίου

Η κατάσταση για τους υπερασπιστές του Μεσολογγίου είχε φτάσει στο απροχώρητο. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, το συμβούλιο των οπλαρχηγών και προκρίτων της πόλης αποφάσισε την έξοδο τον κατοίκων της πόλης. Οι κάτοικοι θα έφευγαν μέσα στη νύχτα, κρυφά ώστε να μη γίνουν αντιληπτοί από τους πολιορκητές. Η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου ορίστηκε για τη νύχτα της 10ης Απριλίου, Σαββάτου του Λαζάρου, προς την 11η Απριλίου, Κυριακής των Βαΐων, του 1826.

Έτσι, ξεκίνησαν την Έξοδο οι πολύπαθοι επαναστάτες. Όμως, η Έξοδος πιθανότατα προδόθηκε από κάποιον ξένο που αυτομόλησε. Οι Τουρκοαιγύπτιοι περίμεναν τους Μεσολογγίτες και πραγματοποίησαν σφοδρή επίθεση που συνοδεύτηκε από σφαγή. Παράλληλα, ενώ πραγματοποιούνταν η Έξοδος, ακούστηκε από το πλήθος μια φωνή: «Οπίσω! Οπίσω μωρέ παιδιά!». Το γεγονός αυτό προκάλεσε σύγχυση στους Μεσολογγίτες που έγιναν έρμαια των ξιφών των Οθωμανών. Χιλιάδες Έλληνες σφαγιάστηκαν και πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Μόνο 1.500 κατάφεραν να σωθούν. Ο Κιουταχής και ο Ιμπραήμ, μπήκαν πια κατακτητές στο Μεσολόγγι. Το Ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου ήταν γεγονός.

Η θυσία του Καψάλη

Τραγικό και συγκινητικό γεγονός στην Έξοδο του Μεσολογγίου, ήταν η θυσία του Χρήστου Καψάλη. Ο Καψάλης ήταν προύχοντας και επαναστάτης του Μεσολογγίου. Στις 8 Απριλίου 1826, όταν αποφασίστηκε η Έξοδος, δήλωσε πως δε μπορούσε λόγω ηλικίας να συμμετέχει και πως προτιμά να πεθάνει στα ερείπια της πατρίδας του. Την παραμονή της Εξόδου, συγκέντρωσε γυναίκες, παιδιά, ασθενείς, εξαντλημένους από την πείνα και τις αρρώστιες, και όσους ανάπηρους δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος στην έξοδο, σύνολο 400 άτομα. Τους συγκέντρωσε όλους σε μια μεγάλη πυριτιδαποθήκη κάτω από τον προμαχώνα του Νότη Μπότσαρη, η οποία ήταν γεμάτη πυρομαχικά και εκρηκτικές ύλες. Την νύχτα της Εξόδου έψελναν νεκρώσιμες ακολουθίες. Ο Καψάλης κρατούσε συνεχώς ένα αναμμένο δαυλί στο χέρι του. Το πρωί, όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, ο Καψάλης ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη, παίρνοντας μαζί του στο θάνατο και μεγάλο πλήθος εχθρών.

Συνέπειες της Εξόδου του Μεσολογγίου

Η Έξοδος του Μεσολογγίου συγκλόνισε τόσο τις Ευρωπαϊκές Αυλές και κυβερνήσεις, όσο και τους Έλληνες Επαναστάτες. Οι Επαναστάτες, συγκλονισμένοι από το Ολοκαύτωμα, ανέβαλαν τις εργασίες για την Γ’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (την οποία πραγματοποίησαν αργότερα στην Τροιζήνα). Παράλληλα, παραιτήθηκε και η κυβέρνηση Γεωργίου Κουντουριώτη. Τραγικά γεγονότα της Επαναστάσεως όπως η Έξοδος του Μεσολογγίου, η σφαγή της Χίου, η ηρωϊκή πτώση του στρατεύματος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, αναθέρμαναν στην Ευρώπη το φιλελληνικό κίνημα. Σύντομα, οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης θα επενέβαιναν στα του ελληνικού αγώνα της ανεξαρτησίας…

Σήμερα, η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου όπως και ο αγώνας της πόλης στην Επανάσταση γενικότερα, μνημονεύονται από μνημεία όπως ο Κήπος των Ηρώων, όπου βρίσκονται ενταφιασμένοι οι Έλληνες και φιλέλληνες που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι κατά της οθωμανικής τυραννίας. Παράλληλα κάθε χρόνο, πραγματοποιούνται τιμητικές εκδηλώσεις μνήμης στο Μεσολόγγι προς τιμήν των πεσόντων. Το 2017, η Έξοδος του Μεσολογγίου παρουσιάζεται και στον κινηματογράφο με την ελληνική ταινία «Έξοδος 1826», σε σκηνοθεσία Βασίλη Τσικάρα και με σπουδαίους ηθοποιούς όπως ο Λεωνίδας Κακούρης, ο Δημήτρης Παπαδόπουλος και η Μαρία Ανδρούτσου. Η υπόθεση της ταινίας αφορά την ιστορία 120 ανδρών που ξεκινούν από τη Σαμαρίνα Γρεβενών για να συντρέξουν τους «ελεύθερους πολιορκημένους» του Μεσολογγίου.

Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με το αφιέρωμα της τηλεοπτικής εκπομπής «Η Μηχανή του Χρόνου» στην Έξοδο του Μεσολογγίου.

Η Έξοδος του Μεσολογγίου: Ένα ολοκαύτωμα της Επανάστασης