Η δεκαετία του 1990 και του 2000 είναι γεμάτη από επιχειρηματικά «success stories» (με ή χωρίς εισαγωγικά) στα Βαλκάνια. Οταν η περιοχή από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας μέχρι σχεδόν την Κεντρική Ευρώπη αντιμετωπιζόταν ως ένα νέο Ελντοράντο. Η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα της Ε.Ε. στην περιοχή και οι Βαλκάνιοι γείτονες έβλεπαν στην Αθήνα μια χώρα που μπορούσε να αποτελέσει αρωγό και στις δικές τους ευρωπαϊκές φιλοδοξίες. Παρά τα προβλήματα, η Ελλάδα είχε «πρόσωπο» στα Βαλκάνια. Οι φιλοδοξίες της για την επέκταση και μονιμοποίηση της επιρροής της στην περιοχή κατέρρευσαν ταχύτατα στα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης που ακολούθησε το 2010. Το τραπεζικό σύστημα, που περιγραφόταν ως «εθνικός πρωταθλητής», κατέρρευσε εις τα εξ ων συνετέθη μέσα στη χώρα, οπότε η παρουσία του ακόμα και στις μικρές αγορές της Αλβανίας, της Βόρειας Μακεδονίας ή της Σερβίας και της Βουλγαρίας ήταν αδιανόητη. Το κενό κάλυψαν άλλοι παίκτες, κυρίως όμως η Τουρκία ενίσχυσε μια ήδη παλιά πολιτική της, επιχειρώντας να εδραιώσει την παρουσία της, ιδιαίτερα στα Δυτικά Βαλκάνια που παραμένουν ακόμη εκτός Ε.Ε.

Η διευθέτηση της διπλωματικής εκκρεμότητας που συνιστούσε το ονοματολογικό ζήτημα, αλλά και το άνοιγμα της ευρωπαϊκής προοπτικής για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, επιτρέπει την αποδέσμευση διπλωματικού κεφαλαίου το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί σε άλλες κατευθύνσεις. Η Ελλάδα, πέρα από τα αμιγώς εθνικά συμφέροντα, δηλαδή την ανακοπή της τουρκικής επιρροής στην γειτονιά της, ταυτίζεται και με τη γενικότερη στάση που έχουν διαφορετικοί παράγοντες. Οι Αμερικανοί αντιμετωπίζουν τα Βαλκάνια ως μια περιοχή που πρέπει να ενταχθεί στη γραμμή ανάσχεσης της ρωσικής (και κινεζικής) επιρροής, ενώ τόσο στη Δύση όσο και στις μετριοπαθείς μουσουλμανικές χώρες της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής, υπάρχει κοινή ανησυχία για την ένταση ενός υφιστάμενου φαινομένου, την επικράτηση του ριζοσπαστικού ισλαμισμού.

Η ιδιαίτερη ενασχόληση του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια με τα Βαλκάνια από την ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του, αλλά και οι περιφερειακές εξελίξεις, δείχνουν ότι η Αθήνα προχωρά βάσει ενός νέου σχεδίου για τη περιοχή. Τους τελευταίους μήνες η Ελλάδα επιχειρεί να επιστρέψει στα Βαλκάνια, αυτή τη φορά με διαφορετικό τρόπο και με εταίρους. Η σύγκλιση συμφερόντων με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) είναι γνωστή, ωστόσο επεκτείνεται και στα Βαλκάνια. Για τους Αραβες, η προσπάθεια προσεταιρισμού του μουσουλμανικού στοιχείου που κάνουν οι Τούρκοι στα Βαλκάνια αποσκοπεί όχι μόνο στην αναβίωση της όποιας οθωμανικής κληρονομιάς, αλλά και στην προβολή μιας διχαστικής εκδοχής του Ισλάμ. Πέρα από τα ΗΑΕ, ενδιαφέρον για τη περιοχή, δίχως ωστόσο άμεση εμπλοκή, έχουν και οι Σαουδάραβες, ενώ η πνευματική σκιά της Αιγύπτου πέφτει πάντα βαριά σε οποιοδήποτε εγχείρημα συνδέεται με την προώθηση της σουνιτικής θρησκευτικής θεολογίας. Η σχέση του κ. Δένδια με τον ομόλογό του των ΗΑΕ Αμπντουλάχ μπιν Ζαγέντ Αλ Ναχιάν είναι ένας βασικός άξονας της βαλκανικής πολιτικής που ξεδιπλώνεται.

Οι άξονες δραστηριοποίησης των ΗΑΕ είναι δύο, η οικονομία και η εκπαίδευση. Η πλέον σημαντική επένδυσή τους στα Βαλκάνια αφορά τη σύνδεση με το λιμάνι του Δυρραχίου, το οποίο αποτελεί διαχρονικό στόχο των Τούρκων. Τον Νοέμβριο του 2020 υπεγράφη συμφωνία ανάμεσα στη κυβέρνηση της Αλβανίας και την ιδιωτική επιχείρηση που διαχειρίζεται το μεγαλύτερο κτίριο στον κόσμο (Burj Khalifa). Η συμφωνία, ύψους 2 δισεκατομμυρίων ευρώ, αποτελεί τη μεγαλύτερη ιδιωτική επένδυση στην Αλβανία και αποσκοπεί στη μετατροπή του λιμανιού του Δυρραχίου σε ένα από τα μεγαλύτερα τουριστικά λιμάνια της Αδριατικής. Η παρουσία των ΗΑΕ στην Αδριατική ενοχλεί ιδιαίτερα τη Τουρκία, η οποία δεν κατόρθωσε να αξιοποιήσει τη σημαντική δυνατότητα άσκησης πιέσεων που έχει μέσα στην Αλβανία.

Μία από τις πολύ σημαντικές επενδύσεις των ΗΑΕ έγιναν το 2018 και στη Σερβία. Μέσω της εταιρείας Al Dahra αγοράστηκε το πάλαι ποτέ «καμάρι» της γιουγκοσλαβικής αγροτικής βιομηχανίας με την ονομασία PKB. Συνολικά η ΡΚΒ διαθέτει 30.000 εκτάρια γης ανά τη Σερβία (δεν ελέγχονται όλα από την Al Dahra), όπου περιλαμβάνονται πολλών ειδών καλλιέργειες, αλλά και κτηνοτροφικά κέντρα. Πρόκειται για μια επένδυση στον αγροτοδιατροφικό τομέα με χρήση των πλέον σύγχρονων τεχνολογικών μεθόδων. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι ο κ. Δένδιας ξεναγήθηκε σε μια φάρμα της PKB που βρίσκεται στα περίχωρα του Βελιγραδίου, κατά την επίσκεψή του στη Σερβία την περασμένη Δευτέρα, 5 Απριλίου.

Η εκπαίδευση 

Ισως η πλέον σημαντική συνεισφορά των ΗΑΕ αφορά την εκπαίδευση. Τόσο στον βορρά όσο και στον νότο της Σερβίας, τα ΗΑΕ υπάρχουν μουσουλμανικά σχολεία. Αυτά λειτουργούν υπό την αιγίδα του Κέντρου Hedayah με έδρα το Αμπου Ντάμπι, το οποίο ειδικεύεται στη καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι γίνεται προσπάθεια να επεκταθεί η δυνατότητα προώθησης ενός πιο μετριοπαθούς σουνιτικού προτύπου και σε χώρες όπως η Βόρεια Μακεδονία, το Κόσοβο και η Αλβανία. Παρότι δεν είναι προφανώς ενεργό, το Κάιρο υποστηρίζει σιωπηλά την προσπάθεια των Εμιράτων. Αν και το πανεπιστήμιο Αλ-Αζχάρ με την υπερχιλιετή παράδοσή του και το κύρος που διαθέτει στον μουσουλμανικό κόσμο δεν εμπλέκεται ανοιχτά, αργά αλλά σταθερά η Αίγυπτος αρχίζει να εμφανίζει ενδιαφέρον για τα Βαλκάνια.

Από ελληνικής πλευράς, επίσης γίνονται, βήματα. Ο κ. Δένδιας έχει επισκεφθεί το σύνολο των χωρών της περιοχής. Την περασμένη Δευτέρα πραγματοποιήθηκε η πρώτη τριμερής Ελλάδας-Κύπρου και Σερβίας, ενώ προσεχώς αναμένεται και τριμερής Ελλάδας-Σερβίας-Βόρειας Μακεδονίας. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα έχει αναλάβει, εντός του ΝΑΤΟ, την αεροπορική επιτήρηση του εναέριου χώρου της Βόρειας Μακεδονίας. Πρόσφατη είναι και η προοπτική σύναψης συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και του Πανεπιστημίου του Αργυροκάστρου, η οποία έχει προχωρήσει αρκετά.

Στο μέτωπο της Λιβύης

Η βαλκανική πολιτική της Αθήνας είναι, βέβαια, συμπλήρωμα της αντιμετώπισης του βασικού προβλήματος που αντιμετωπίζει διαχρονικά η ελληνική διπλωματία. Ο κ. Δένδιας μεταβαίνει την Τετάρτη στην Αγκυρα, με μια ενδιάμεση στάση στο Φανάρι, προκειμένου να συναντηθεί με τον Τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Ουδείς αισθάνεται ιδιαίτερα ενθουσιώδης με την προγραμματισμένη αυτή συνάντηση και στην Αθήνα υπάρχουν πολύ χαμηλές προσδοκίες για τα αποτελέσματά της.

Δεν αποκλείεται να συζητηθεί η πιθανότητα ενός νέου γύρου διερευνητικών επαφών, παρά το γεγονός ότι οι πρόσφατοι δύο απλώς αποτύπωσαν τις διαφωνίες των δύο πλευρών.

Ο κ. Δένδιας επισκέπτεται σήμερα τη Βεγγάζη, προκειμένου να εγκαινιάσει το προξενείο της Ελλάδας στη μεγάλη πόλη της Δυτικής Λιβύης, μέρος της προσπάθειας αποκατάστασης της επικοινωνίας με τη χώρα της βόρειας Αφρικής. Επί της ουσίας, πάντως, στο μέτωπο της Λιβύης δεν αναμένονται θετικές εξελίξεις, τουλάχιστον στο ζήτημα που αφορά την Ελλάδα, το τουρκολιβυκό μνημόνιο.

ΠΗΓΗ: kathimerini.gr