Γράφει ο Λεωνίδας Χρυσανθόπουλος
Η Γερμανία εισέβαλε στην Ελλάδα την 6η Απριλίου 1941 και κατέλαβε την Αθήνα την 27η Απριλίου. Η πρώτη επιβεβαιωμένη πράξη αντίστασης έλαβε χώρα τη νύχτα της 30ής Μαΐου, όταν δύο φοιτητές, ο Απόστολος Σάντας και ο Μανώλης Γλέζος, ανέβηκαν στη βορειοδυτική πλευρά της Ακρόπολης και κατέβασαν τη σημαία με τη σβάστικα. Τα πρώτα ευρύτερα κινήματα αντίστασης σημειώθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα, μετά την προσάρτηση ελληνικών εδαφών από τη Βουλγαρία. Τη νύχτα της 28ης προς 29η Σεπτεμβρίου, ο λαός της Δράμας εξεγέρθηκε, αλλά η εξέγερση καταπνίγηκε και από 300 έως 500 κάτοικοι εκτελέστηκαν από τον βουλγαρικό στρατό. Τις επόμενες εβδομάδες, περίπου 15.000 άμαχοι σκοτώθηκαν.
Η πρώτη μεγάλη αντιστασιακή οργάνωση που ιδρύθηκε ήταν το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), το οποίο μέχρι το 1944 αριθμούσε πάνω από 1.800.000 μέλη. Οργανώθηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ). Το 1942 συγκροτήθηκε ο στρατός του ΕΑΜ, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), υπό την ηγεσία του Άρη Βελουχιώτη. Η δεύτερη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση ήταν η κεντρογενής Εθνική Δημοκρατική Ελληνική Ένωση (ΕΔΕΣ), υπό την ηγεσία του πρώην αξιωματικού του στρατού, συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα.
Μία από τις πιο θεαματικές πράξεις δολιοφθοράς πραγματοποιήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1942, όταν ανατινάχθηκε η σιδηροδρομική γέφυρα του Γοργοποτάμου, που συνέδεε τη βόρεια με τη νότια Ελλάδα, σε επιχείρηση που εκτελέστηκε από κοινού από τον ΕΛΑΣ και την ΕΔΕΣ.
Η αντίσταση στην Κρήτη ήταν σθεναρή και είχε επίκεντρο τα ορεινά. Την 26η Απριλίου 1944, ο στρατηγός Χάινριχ Κρέιπε απήχθη από Βρετανούς πράκτορες και ελληνικές αντιστασιακές ομάδες και μεταφέρθηκε στο Κάιρο για ανάκριση. Η Κρήτη πλήρωσε βαρύ τίμημα για την αντίστασή της, καθώς πολλά χωριά καταστράφηκαν και πολλοί άμαχοι εκτελέστηκαν.
Μία από τις σημαντικότερες μορφές αντίστασης ήταν τα μαζικά κινήματα διαμαρτυρίας του λαού. Στις 25 Μαρτίου 1942, καθώς φοιτητές προσπάθησαν να καταθέσουν στεφάνι στον Άγνωστο Στρατιώτη για την επέτειο της Εθνικής Εορτής, δέχθηκαν επίθεση από ‘εφιππους Ιταλούς αστυνομικούς. Τέσσερις φοιτητές σκοτώθηκαν και πολλοί άλλοι τραυματίστηκαν. Παρόμοια επεισόδια σημειώθηκαν και το 1943, με ακόμη περισσότερα θύματα σε διάφορες περιοχές της Αθήνας. Η αγριότητα των δυνάμεων κατοχής αφύπνισε το πνεύμα αντίστασης στον ευρύτερο αστικό πληθυσμό. Σύντομα μετά, οι εργαζόμενοι στις Τηλεπικοινωνίες και στα Ταχυδρομεία ξεκίνησαν απεργία στην Αθήνα, η οποία εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα. Ενώ τα αιτήματα των απεργών ήταν οικονομικής φύσεως, η απεργία έλαβε πολιτική διάσταση, καθώς υποστηρίχθηκε από το ΕΑΜ. Η απεργία έληξε στις 21 Απριλίου, με την πλήρη υποχώρηση της δοσιλογικής κυβέρνησης και την αποδοχή των αιτημάτων των απεργών, περιλαμβανομένης της άμεσης απελευθέρωσης των συλληφθέντων ηγετών της απεργίας.
Οι απόπειρες δημιουργίας ελληνικής Λεγεώνας για να πολεμήσει με τους Γερμανούς στο Στάλινγκραντ απέτυχαν, κυρίως λόγω της απροθυμίας των Ελλήνων αξιωματικών και στρατιωτών να συμμετάσχουν σε τέτοια επιχείρηση. Διαμαρτυρίες πραγματοποιήθηκαν ενάντια στην αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία. Η πρώτη διαδήλωση οργανώθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1943. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Φεβρουαρίου, διαδοχικές απεργίες και διαδηλώσεις παρέλυσαν την Αθήνα, με αποκορύφωμα μια μαζική συγκέντρωση στις 24 Φεβρουαρίου με συμμετοχή 70.000 ατόμων και στις 5 Μαρτίου με 300.000 άτομα. Το Υπουργείο Εργασίας καταλήφθηκε από τους διαδηλωτές και οι φάκελοι των εργατών που επρόκειτο να αποσταλούν στη Γερμανία καταστράφηκαν. Δεκαοκτώ διαδηλωτές σκοτώθηκαν και 135 τραυματίστηκαν από τα γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα. Προηγουμένως, η κηδεία του εθνικού ποιητή Κωστή Παλαμά, στις 28 Φεβρουαρίου, μετατράπηκε σε αντι-άξονα διαδήλωση. Τελικώς, το σχέδιο αποστολής Ελλήνων εργατών στη Γερμανία κατέρρευσε.
Αλλά προς το τέλος του πολέμου, η Ελλάδα άρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα με τον σύμμαχό της, τη Μεγάλη Βρετανία, η οποία τον Αύγουστο του 1944 σύναψε συμφωνία με τη Γερμανία στη Λισαβόνα. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε ότι η αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα θα γινόταν χωρίς παρεμπόδιση από τη βρετανική πλευρά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο βρετανικός στρατός δεν θα υφίστατο απώλειες και θα παρέμενε ισχυρός ώστε να πολεμήσει το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μόλις αποχωρούσαν οι Γερμανοί. Στην Κρήτη, οι Βρετανοί συμφώνησαν με τους Γερμανούς ώστε οι Γερμανοί αιχμάλωτοι πολέμου να παραμείνουν στο νησί. Κι αυτό έγινε. Οι Γερμανοί αιχμάλωτοι παρέμειναν στην Κρήτη επί επτά μήνες μετά το τέλος του πολέμου, μέχρι τον Μάιο του 1945, οπλισμένοι, και χρησιμοποιήθηκαν για την καταστολή του ΕΛΑΣ. Κατά την περίοδο αυτής της βρετανο-γερμανικής κατοχής της Κρήτης, οι Γερμανοί δολοφόνησαν 45 Κρητικούς και βομβάρδισαν το χωριό Βατόλακκος.
Όταν τα γερμανικά στρατεύματα αποχώρησαν από την Ελλάδα, η χώρα ήταν κυριολεκτικά κατεστραμμένη. 300.000 άνθρωποι είχαν πεθάνει από πείνα κατά τον χειμώνα του 1941-1942, όταν η δύναμη κατοχής είχε επιτάξει τα αποθέματα τροφίμων για τις ανάγκες του γερμανικού στρατού. Άλλοι 300.000 πέθαναν από ασθένειες, ασιτία, δολοφονίες και εκτελέσεις. Οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις κατέστρεψαν 1.770 πόλεις και χωριά, πραγματοποιώντας 131 ολοκαυτώματα. Η πόλη των Καλαβρύτων καταστράφηκε και 1.436 άνδρες και αγόρια ηλικίας 12 έως 90 ετών εκτελέστηκαν στις 13 Δεκεμβρίου 1943. Στις 10 Ιουνίου 1944, στον Δίστομο, 117 γυναίκες, 111 άνδρες και 53 παιδιά σφαγιάστηκαν. Από τις 14 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 1943, στη Βιάννο, 416 κάτοικοι σφαγιάστηκαν, 10 χωριά κάηκαν ολοσχερώς και 950 κατοικίες καταστράφηκαν. Στις 16 Αυγούστου 1944, στο Κομμένο, ο γερμανικός στρατός σφαγίασε 317 κατοίκους, εκ των οποίων 97 ήταν βρέφη και 119 γυναίκες. Στις 3 Ιουνίου 1941, 300 κάτοικοι της Κανδάνου εκτελέστηκαν και η κωμόπολη ισοπεδώθηκε. Τον Αύγουστο του 1944 στα Ανώγεια, οι γερμανικές δυνάμεις κατέσφαξαν 24 ηλικιωμένους πολίτες και κατέστρεψαν 940 κατοικίες μέσα σε 22 ημέρες.
Το γερμανικό χρέος προς την Ελλάδα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δύναται να αναλυθεί ως εξής:
- Αποζημιώσεις στα θύματα εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Η διακομματική κοινοβουλευτική επιτροπή της Βουλής των Ελλήνων εκτίμησε το 2016 το ποσό των αποζημιώσεων στα 107 δισεκατομμύρια ευρώ. Με επιτόκιο 3% και ανατοκισμό, το χρέος ανέρχεται σήμερα σε ένα τρισεκατομμύριο ευρώ. Στην εκτίμηση αυτή έχει ληφθεί υπόψη το ποσό των 115 εκατομμυρίων μάρκων που καταβλήθηκε από τη Γερμανία σε ορισμένες κατηγορίες θυμάτων.
- Επανορθώσεις για την καταστροφή των υποδομών της Ελλάδας. Το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, τα λιμάνια, η πολιτική αεροπορία, ο Ισθμός της Κορίνθου, το 74% του εμπορικού στόλου και το 95% των επιβατηγών σκαφών καταστράφηκαν. Η Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων απένειμε στην Ελλάδα 6,7 δισεκατομμύρια δολάρια με τιμές του 1938, ποσό που υπολογίζεται σήμερα στα 595 δισεκατομμύρια ευρώ με τόκους. Η Γερμανία έχει καταβάλει μόνο 20 εκατομμύρια δολάρια στην Ελλάδα.
- Καταβολή των κατοχικών δανείων, βάσει της συμφωνίας που υπεγράφη μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας το 1941. Το συνολικό ποσό εκτιμάται μεταξύ 100 και 506 δισεκατομμυρίων ευρώ.
- Διαπραγματεύσεις έχουν ξεκινήσει μεταξύ των Υπουργείων Πολιτισμού Ελλάδας και Γερμανίας για την επιστροφή 8.500 αρχαιολογικών θησαυρών και 480 έργων ζωγραφικής που εκλάπησαν όταν ο γερμανικός στρατός αποχωρούσε από την Ελλάδα.
Το Βερολίνο αρνείται να αναγνωρίσει το χρέος του, δηλώνοντας πως για τη Γερμανία το θέμα έκλεισε με την υπογραφή της Συνθήκης 2+4 το 1990, η οποία οδήγησε στην επανένωση της Γερμανίας. Με μονομερή δήλωση ότι το ζήτημα των επανορθώσεων προς οποιαδήποτε χώρα έχει κλείσει, η Γερμανία προσπαθεί να αποφύγει τις νομικές και ηθικές της υποχρεώσεις. Η Επιστημονική Επιτροπή της Bundestag στις 10 Ιουλίου 2019 δημοσίευσε γνωμοδότηση διαφωνώντας με τη θέση της κυβέρνησης, και δήλωσε πως η ομοσπονδιακή κυβέρνηση οφείλει να αποδεχθεί τη διεθνή διαιτησία στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την επίλυση του ζητήματος. Ακόμα όμως και τη συζήτηση για την καταβολή του κατοχικού δανείου, το οποίο αποτελεί συμβατική υποχρέωση όπως όλα τα δάνεια, η Γερμανία την απορρίπτει. Μάλιστα, ακόμη και επί Χίτλερ, καταβλήθηκαν δύο ή τρεις δόσεις. Το Βερολίνο ισχυρίζεται ότι το δάνειο αποτελεί μέρος των επανορθώσεων και ως εκ τούτου δεν υπόκειται σε διαπραγμάτευση διότι και αυτό θεωρείται ότι έχει κλείσει.
Η αδιάλλακτη στάση του Βερολίνου στο ζήτημα του γερμανικού χρέους, καθώς και η απροθυμία των ελληνικών κυβερνήσεων να εγείρουν το θέμα με πιο αποφασιστικό τρόπο, αποτελεί τον κύριο λόγο για τον οποίο δημιουργήθηκε πέρυσι Η Διεθνής Επιτροπή Γερμανικού Χρέους προς την Ελλάδα, η οποία έχει καταχωρηθεί στο Οντάριο του Καναδά. Απαρτίζεται από Έλληνες της διασποράς και της μητροπολιτικής Ελλάδας. Πρόεδρός της είναι ο Γιώργος Μανιός, πρώην Πρόεδρος του Καναδο-Ελληνικού Κογκρέσου, Αντιπρόεδρος η Δρ Ελένη Σαββάκη, Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γενικός Γραμματέας ο Δρ Κώστας Παππάς, πυρηνικός φυσικός, και πολλοί άλλοι, μεταξύ των οποίων και ο υπογράφων, που έχει την ευθύνη των δημοσίων σχέσεων της Επιτροπής. Η εντολή της Επιτροπής είναι να διευκολύνει, μέσω συνηγορίας, κοινωνικές και πολιτικές δράσης, έρευνας και εκπαίδευσης, τη διεκδίκηση των πολεμικών υποχρεώσεων της Γερμανίας προς την Ελλάδα. Η Επιτροπή υπέβαλε υπόμνημα στη Βουλή των Ελλήνων στις 20 Μαρτίου, με προτάσεις για την αναζωογόνηση της εμπλοκής της στο ζήτημα και την άσκηση πίεσης προς τις ελληνικές και γερμανικές κυβερνήσεις. Επιπλέον, η Επιτροπή διοργάνωσε διαδηλώσεις στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη στις 6 Απριλίου, ημερομηνία της εισβολής της Γερμανίας στην Ελλάδα το 1941, μπροστά από την Πρεσβεία και το Προξενείο της Γερμανίας, απαιτώντας από το Βερολίνο την καταβολή των οφειλών του προς την Ελλάδα.
Η αδικαιολόγητη άρνηση της Γερμανίας να εξοφλήσει τα χρέη της από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προς την Ελλάδα πρέπει να απασχολήσει τη Μόσχα για τον εξής λόγο: κατά τις διαπραγματεύσεις ειρήνης που θα αρχίσουν για τον τερματισμό της σύγκρουσης στην Ουκρανία, το θέμα των ρωσικών πολεμικών επανορθώσεων θα τεθεί επί τάπητος. Η ρωσική αντιπροσωπεία θα πρέπει να αναφέρει ως προηγούμενο την άρνηση της Γερμανίας να καταβάλει τα άνω του ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ που οφείλει στην Ελλάδα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και να υπογραμμίσει πως μόνον όταν η Γερμανία αποζημιώσει την Ελλάδα για τις καταστροφές που προκάλεσε, τότε ενδεχομένως η Ρωσία να εξετάσει θετικότερα το θέμα των επανορθώσεων προς την Ουκρανία.
Καθώς τιμούμε την 80ή Επέτειο της Νίκης στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας και να παρακολουθούμε με προσοχή τον εν εξελίξει εξοπλισμό της Γερμανίας, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορία της, η οποία τείνει να επαναλαμβάνεται. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1919 υποχρέωσε τη Γερμανία να αφοπλιστεί, περιορίζοντας τον στρατό της σε 100.000 στρατιώτες και απαγορεύοντας τη διατήρηση αεροπορίας. Μετά το 1933, η Γερμανία άρχισε να επανεξοπλίζεται απροκάλυπτα, χωρίς αντίδραση από τα κράτη που την είχαν νικήσει. Έτσι, το Βερολίνο προχώρησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά το τέλος του πολέμου, η Γερμανία υποχρεώθηκε, βάσει της Συνθήκης του Πότσδαμ του 1945, να χωριστεί σε ζώνες κατοχής, να αποστρατιωτικοποιηθεί και να μειώσει δραστικά τη βιομηχανική της παραγωγή. Με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου και της σύρραξης στην Κορέα, τα μέτρα αυτά άρθηκαν σταδιακά, και το 1955 η Δυτική Γερμανία εισήλθε στο ΝΑΤΟ. Η Συνθήκη 2+4 του 1990, με την οποία επανενώθηκε η Γερμανία, επέβαλε περιορισμούς. Το Άρθρο 3 απαγορεύει τη χρήση ή παραγωγή πυρηνικών, βιολογικών ή χημικών όπλων, ενώ προβλέπεται η παραμονή της χώρας στη Συνθήκη περί Μη Διασποράς Πυρηνικών Όπλων. Οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις περιορίζονται σε κατ’ ανώτατο όριο 370.000 στρατιώτες. Τέλος, το Άρθρο 5 απαγορεύει τη στάθμευση ξένων ενόπλων δυνάμεων ή πυρηνικών όπλων στην πρώην Ανατολική Γερμανία. Σήμερα, το Βερολίνο προτείνει στον προϋπολογισμό του —χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα τη σύγκρουση στην Ουκρανία— ένα μαζικό πρόγραμμα επανεξοπλισμού. 500 δισεκατομμύρια ευρώ για υποδομές και άλλα 500 δισεκατομμύρια για εξοπλιστικά προγράμματα. Και κανείς δεν αντιδρά, όπως ακριβώς συνέβη και πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Γερμανία διαθέτει τα κεφάλαια για αυτό το σχέδιο — επομένως, θα μπορούσε να έχει αποπληρώσει το χρέος της προς την Αθήνα αντί να προετοιμάζεται, δεδομένου ότι η γερμανική ιστορία επαναλαμβάνεται, ίσως και πάλι για να προκαλέσει καταστροφή.
Εν κατακλείδι, συγχαίρουμε τον λαό της Ρωσίας καθώς τιμούμε την 80ή Επέτειο της Μεγάλης Πατριωτικής Νίκης και τονίζουμε ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα, ώστε η ιστορία να μη επαναληφθεί για τρίτη φορά.
Κατάλογος Βιβλιογραφικών Αναφορών
1.Wikipedia:Greek Resistance,https:/en.wikipedia.org/w/indexphp?title=Greek_resistance&oldid=1282422308
2.Militaire news,25.03.2023 Article by Dimitri Stavropoulos, https://miltaire.gr/i-matomeni-epeteios-tis-25ismartioy-stin -katochi-4-nekroi-ston-agnosto-stratioti/
3.Militaire news,29.9.2022 Aritcle by Dimitri Stavropoulos,https://militaire.gr/oi-ellines-poy-polemisan-sto-pleyro-ton-germanon-sto-anatoliko-metopo/
4.https://ethniki-antistasi-dse.gr/politiki-epistratefsi-eam.html/
5.Ioannis Vidalis and John Karkazis,The British Foreign Policy in Greece during the period 1948-1949, MPRA Paper no.94515,page 6, posted 19 june 2019 ,https://mpra.ub.uni-muenchen.de/94515/
6.Eleni Savvaki,German crimes and debts of Germany to Greece,Papazisis publication,Athens 2024,p.112.
7.Files of the International Committee and Eleni Savvaki,German crimes and debts of Germany to Greece.
8.Article published in the daily newspaper ESTIA entitled “Attention to Germany,it is being rearmed for a third time !” on April 6, by Leonidas Chrysanthopoulos