«ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΔΗΜΟΣ»

Βατήρας κι εφαλτήριο μετάβασης προς την αντιπροσώπευση

Γράφει ο Δημήτριος Καρατζίδης

Το 2021 αποτελεί μια ξεχωριστή χρονιά για τον Ελληνισμό, καθόσον ήδη συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821. Προς τούτο, ο Πρωθυπουργός αποφάσισε τη σύσταση της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» με σκοπό να σχεδιάσει τον εορτασμό της «συμβολικής επετείου», και «να συντονίσει ένα συνολικό πρόγραμμα δράσεων και εκδηλώσεων».

Παρακάτω δεν θα κρίνω την απόφαση για την ίδρυσης της Επιτροπής, ούτε το σκοπό της, ούτε τα πρόσωπα της Επιτροπής, αλλά ούτε και το ότι επιχειρείται μέσω αυτής η ιστόρηση του ελληνισμού με βάση μόνο τα πεπραγμένα του κράτους χωρίς να γίνεται καμιά σύγκριση με τα πεπραγμένα του έθνους των Ελλήνων. Για τα παραπάνω έχει χυθεί αρκετό μελάνι εποικοδομητικής κριτικής από αξιόλογους και εξειδικευμένους αρθρογράφους. Εξάλλου ο καθένας μας μπορεί να παρακολουθεί καθημερινά τα πεπραγμένα της Επιτροπής και να κρίνει το έργο της.

Στο παρόν άρθρο και λαμβάνοντας ως αφορμή τη διαδικασία επιλογής του προσωπικού της Επιτροπής, σκοπεύω να αναδείξω ότι το πολιτικό μας σύστημα όχι μόνο δεν είναι δημοκρατικό, αλλά ούτε καν αντιπροσωπευτικό.

Σύμφωνα με το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα, η Επιτροπή υπάγεται στον Πρωθυπουργό, ο οποίος με απόφασή του όρισε τα μέλη της Ολομέλειας της Επιτροπής, καθώς και την Πρόεδρό της. Εκτιμώ ότι προκειμένου να λάβει τις αποφάσεις του ο Πρωθυπουργός έλαβε υπόψη του τις προτάσεις των συμβούλων του, τους οποίους και φυσικά επιλέγει προσωπικά ο ίδιος από το στενό κύκλο των συνεργατών του.

Ο εορτασμός των 200 χρόνων από την έναρξη της επανάστασης του 1821 είναι μια ξεχωριστή γιορτή που αφορά όλους τους Έλληνες. Μήπως γι΄αυτό το λόγο θα έπρεπε κατ΄εξαίρεση αυτή τη φορά το πολιτικό σύστημα να ενεργήσει διαφορετικά και να εντάξει με κάποιο τρόπο και την κοινωνία στη διαδικασία επιλογής των προσώπων της Επιτροπής; Δεν απασχόλησε καθόλου το πολιτικό μας σύστημα ποια είναι η άποψη της ελληνικής κοινωνίας για τα συγκεκριμένα πρόσωπα;

Αν η παραπάνω σκέψη θεωρείται πολύ δημοκρατική και λίαν επικίνδυνη για να την αντέξει το πολιτικό μας σύστημα, τουλάχιστον θα έπρεπε για τα πρόσωπα της Επιτροπής να προκηρυχθεί ένας δημόσιος διαγωνισμός για να υπάρξει έστω μια προσχηματική διαφάνεια. Να γνωρίζουμε όλοι μας τα απαιτούμενα προσόντα των υποψηφίων και να είμαστε ενήμεροι για τα πρόσωπα που έθεσαν υποψηφιότητα.

Κάτι πολύ πιο εύκολο με τα διατιθέμενα στις μέρες μας μέσα επικοινωνίας, θα ήταν μέσω μιας δημοσκόπησης η ίδια η ελληνική κοινωνία να προτείνει τα πρόσωπα της Επιτροπής ή να επιλέξει ανάμεσα στους υποψηφίους αυτούς που κρίνει ως τους ικανότερους για να την πλαισιώσουν. Είναι όμως συμβατό ένα τέτοιο εγχείρημα στο πλαίσιο του ισχύοντος ελληνικού πολιτικού συστήματος της «ολιγαρχικής κομματοκρατίας»; Είναι ποτέ δυνατόν οι πολιτικοί μας, με τη βοήθεια των ολιγαρχών που τους στηρίζουν, να επιτρέψουν στην κοινωνία να έχει λόγο στα πολιτικά δρώμενα; Η απάντηση είναι προφανώς αρνητική, καθόσον επιτρέπουν στη κοινωνία να έχει λόγο μόνο όταν πρόκειται να νομιμοποιήσει αυτό το πολιτικό σύστημα με την ψήφο της. Εξάλλου το πολιτικό μας σύστημα έχει κληρονομήσει από την ίδρυσή του την απαξίωση της ελληνικής κοινωνίας και της δημοκρατικής της παράδοσης, αρχής γενομένης από την «πρώτη πράξη του Όθωνα, όταν ήλθε ως βασιλεύς στην Ελλάδα, που ήταν η κατάργηση των κοινών των Ελλήνων». Μαζί με «τα κοινά, που ήταν οι πόλεις-κράτη της αρχαιότητας, όπως προσαρμόστηκαν στην πορεία της ιστορίας», κατήργησε και τη δημοκρατία μέσα σ’ αυτά, καθώς θεωρούσε ότι «δεν είναι δυνατόν ο “άπληστος”, ο “εγωπαθής”, ο “άθλιος”, ο “αγράμματος” ελληνικός λαός να θέλει να ασκεί την πολιτική διοίκηση της χώρας του».

Εάν επέτρεπαν στην κοινωνία να συμμετάσχει έστω και μέσω μιας δημοσκόπισης στη διαδικασία επιλογής των προσώπων της Επιτροπή, θα υπήρχε σοβαρός «κίνδυνος» να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου και για άλλες παρόμοιες διαδικασίες. Όπως για παράδειγμα κατά τη διαδικασία εκλογής του Προέδρου της ελληνικής Πολιτείας, η επιλογή του οποίου γίνεται από τον Πρωθυπουργό σε συνεργασία ενδεχομένως με κάποια πολιτικά κόμματα. Ή την επιλογή των υποψηφίων των κομμάτων για τις εκλογές, τους οποίους επιλέγουν αποκλειστικά οι μηχανισμοί των πολιτικών κομμάτων. Ή ακόμη και την επιλογή των υποψηφίων για τις δημοτικές εκλογές. Ή γενικά να βρούμε τρόπο να γνωρίζουμε τη βούληση της κοινωνίας για τα πολιτικά ζητήματα με επακόλουθο να αναγκαστούν οι πολιτικοί να την λαμβάνουν υπόψη.

Εκτιμώ ότι εάν συμβούν με οποιονδήποτε τρόπο ορισμένα από τα παραπάνω το πολιτικό μας σύστημα θα άλλαζε και θα μετατρεπόταν σταδιακά σε αντιπροσωπευτικό. Σύμφωνα με τον καθηγητή Γιώργο Κοντογιώργη, αντιπροσωπευτικό ήταν το πολιτικό σύστημα που εγκαθίδρυσε με τις μεταρρυθμίσεις του ο Σόλωνας. Ο μεγάλος αυτός νομοθέτης που εκλέχθηκε με καθολική ψηφοφορία, εκμεταλλευόμενος τις έκτακτες εξουσίες που του παρείχε ο δήμος της προ-δημοκρατικής Αθήνας, έκανε την κοινωνία της πόλης του θεσμικό παράγοντα, δηλαδή Δήμο και της έδωσε τις παρακάτω αρμοδιότητες:

– Το «εκλέγειν». Η κοινωνία είναι αυτή που εκλέγει το πολιτικό προσωπικό και όχι αυτή που απλά επιλέγει μεταξύ των πολιτικών που προωθούν διάφοροι μηχανισμοί οι οποίοι κατά κανόνα ενεργούν ιδοτελώς.

– Το «ελέγχειν». Η κοινωνία αξιολογεί και ελέγχει το πολιτικό προσωπικό, για την ακριβή εκτέλεση των καθηκόντων του, που αφορούν τη διακυβέρνηση και το νομοθετικό έργο.

– Το «ανακαλείν». Η κοινωνία ανακαλεί το πολιτικό προσωπικό όταν κρίνει ότι δεν ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους. Επίσης ακυρώνει τις αποφάσεις που κρίνει ότι δεν εξυπηρετούν το κοινό συμφέρον.

– Το «ευθύνειν». Η κοινωνία καθορίζει τις ευθύνες που επιφορτίζεται το πολιτικό προσωπικό και παραπέμπει στη δικαιοσύνη όσους παρεκτρέπονται και προκαλούν βλάβη στο κοινό συμφέρον.

– Το καθορίζειν το σκοπό της πολιτικής. Η κοινωνία καθορίζει το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πολιτεύεται το πολιτικό προσωπικό.

Δηλαδή στην αντιπροσώπευση, η κοινωνία κατέχει τις ιδιότητες του εντολέα και αποφασίζει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό. Δεν αποφασίζει ο Πρωθυπουργός, ο οποίος μαζί με το λοιπό πολιτικό προσωπικό είναι οι εντολοδόχοι της κοινωνίας, που ασκούν την κυβερνητική και τη νομοθετική εξουσία.

Ισχύει σήμερα κάτι τέτοιο; Προφανώς όχι. Συμβαίνει μάλιστα το αντίθετο, καθόσον ο εκάστοτε Πρωθυπουργός λαμβάνει τις πολιτικές αποφάσεις του ωσάν να ήταν απόλυτος μονάρχης («Λουδοβίκος») σε ένα ολιγαρχικό πολιτικό σύστημα που μπορούμε να το ορίζουμε ως «εκλόγιμη μοναρχία». Η κοινωνία το μόνο που κάνει είναι να εκχωρεί στον μονάρχη-Πρωθυπουργό την αναγκαία νομιμοποίηση μέσω της εκλογικής διαδικασίας. Γι΄αυτό και ο Καθηγητής επισημαίνει ότι «οι εκλογές είναι ο κορυφαίος θεσμός της νομιμοποίησης της ολιγαρχίας». Ο μονάρχης-Πρωθυπουργός δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη του τη βούληση της κοινωνίας όταν επιλέγει τους υπουργούς του. Ούτε λαμβάνει υπόψη την δημόσια εκφρασμένη και κοινώς παραδεκτή βούληση της κοινωνίας σε οποιοδήποτε νομοθετική διαδικασία η οποία είναι αντίθετη με τη θέση της εκάστοτε κυβέρνησης. Κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί η ψήφιση από το κοινοβούλιο της συμφωνίας των Πρεσπών, τότε που ακόμη και εάν διαδήλωνε στους δρόμους και το 85% της ελληνικής κοινωνίας που αντιτάχθηκε σε αυτή, δεν θα άλλαζε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας.

Η αντιπροσώπευση είναι ένα προ-δημοκρατικό πολιτικό σύστημα. Μοιάζει με τη δημοκρατία ως προς τη συγκρότηση της κοινωνίας σε πολιτειακό θεσμό, δηλαδή σε Δήμο. Στη δημοκρατία όμως αυτός ο Δήμος είναι που κατέχει, όχι μόνο τις ιδιότητες του εντολέα και του εντολοδόχου, αλλά ασκεί και την κυβερνητική, τη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία. Απλοποιώντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι στη δημοκρατία «πρωθυπουργός» είναι η ίδια κοινωνία συγκροτημένη σε Δήμο. Το πολιτικό προσωπικό κατέχει την ιδιότητα των συμβούλων του Δήμου στη διαδικασία λήψεως των πολιτικών της αποφάσεών, τις οποίες στη συνέχεια έχει την υποχρέωση να τις διεκπεραιώνει με το βέλτιστο τρόπο με γνώμονα το κοινό συμφέρον.

Η κοινωνία της δημοκρατίας είναι πολιτική κοινωνία, στην οποία ο πολίτης κατέχει την ατομική, την κοινωνική και την πολιτική ελευθερία. «Η ατομική, αφορά στις προσωπικές επιλογές του κοινωνικού ανθρώπου. Η κοινωνική ανάγεται στις συμβάσεις, που συνάπτει το άτομο με υποσυστήματα (π.χ. στον τομέα της εργασίας). Η πολιτική καλύπτει τη σχέση του ατόμου με το όλον. Η σωρευτική απόλαυση της ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας αποδίδεται με την έννοια της καθολικής ελευθερίας.» Η καθολική ελευθερία αποτελεί το στόχο της κοινωνίας και η δημοκρατία αποτελεί το «μέσον με το οποίο θα πραγματοποιηθεί αυτός ο στόχος». Σήμερα όμως απολαμβάνουμε μόνο την ατομική ελευθερία, γι΄αυτό και είμαστε ακόμη μακριά από τη δημοκρατία.

Επανέρχομαι στην ιδέα της συμμετοχής της κοινωνίας στην επιλογή των προσώπων της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» μέσω δημοσκόπησης, επιχειρώντας μια σύντομη παράθεση της ολοκληρωμένης πρότασης του καθηγητή Γιώργου Κοντογιώργη για τη δημιουργία του «δημοσκοπικού δήμου». Δηλαδή «τη δημιουργία ενός δημόσιου θεσμού, που θα εξασφαλίζει ότι οι δημοσκοπήσεις δεν θα υπόκεινται σε χειραγώγηση», καθόσον υποστηρίζει ότι «η πλέον ακριβής αποτύπωση της βούλησης της κοινωνίας για ένα ζήτημα τη στιγμή που ερωτάται, είναι με δημοσκόπηση».

Είναι όμως εφικτό να λειτουργήσει ο «δημοσκοπικός δήμος»; Η απάντηση είναι ναι, υπάρχει αυτή η δυνατότητα, με την προϋπόθεση να υπάρχει και το απαιτούμενο πρόταγμα. Όσοι εναντιώνονται στη συμμετοχή της κοινωνίας στη διαδικασία λήψεων των πολιτικών αποφάσεων ισχυρίζονται ότι αυτό αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία η οποία δεν εξασφαλίζει ότι με αυτόν τον τρόπο θα ληφθεί η ορθή απόφαση. Αυτό όμως σύμφωνα με τον καθηγητή αποτελεί το «απόλυτο ολιγαρχικό επιχείρημα», στο οποίο έχει ήδη απαντήσει ο Αριστοτέλης. Ο Μακεδόνας φιλόσοφος «απαντώντας στο ερώτημα για το ποιος είναι σε θέση να αποφασίσει ορθότερα, να εκφράσει καλύτερα το κοινό συμφέρον, καταλήγει ότι αυτός είναι η κοινωνική συλλογικότητα. Οι πολλοί, αποφασίζουν ορθότερα και η απόφασή τους είναι σαφώς καλύτερη από εκείνη των ολίγων, ή του ενός. Μας λέει επίσης ότι οι ειδικοί, οι σοφοί δεν χρειάζεται να κυβερνάνε, ας είναι σύμβουλοι του δήμου».

Ο Καθηγητής μάλιστα προχωρά ακόμη παραπέρα προτείνοντας τη «ζωντανή λειτουργία του δημοκοπικού δήμου». Δηλαδή ενημέρωση της κοινωνίας και διαβούλευση για τα μείζονα ζητήματα της χώρας, σε καθημερινή βάση», έτσι ώστε οι κοινωνίες «να ξαναμπούν στον χάρτη του σκοπού της πολιτικής» με σκοπό τη μετάβαση στην αντιπροσώπευση.

Για όσους αμφισβητούν τη δυνατότητα λειτουργίας του «δημοσκοπικού δήμου» θα παραθέσω στη συνέχεια ένα ιστορικό γεγονός, για να αποδείξω ότι όταν υπάρχει το ανάλογο πρόταγμα της πολιτικής ηγεσίας, είναι εφικτή μια έστω εξομοίωση δημοσκόπισης, ακόμη και στον μεσαίωνα εντός ενός δεσποτικού πολιτικού συστήματος και με τα περιορισμένα μέσα επικοινωνίας της εποχής. Πολλώ δε μάλλον σήμερα, στο σύγχρονο επίπεδο της «τεχνοδικτυακής επικοινωνίας».

Ως γνωστόν, ο καλύτερος τρόπος για την ανάγνωση της ιστορίας είναι μέσω των πηγών. Γιαυτό και θα αναφερθώ σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός αντλώντας τις πληροφορίες από το βιβλίο του καθηγητή Βασίλειου Σύρου «Μεσαιωνική Ισλαμική Πολιτική Σκέψη και Σύγχρονη Ηγεσία».

Ο καθηγητής μελετά το έργο του Άραβα ιστορικού Ίμπν αλ-Τικτάκα (Ibn al–Tiqtaqä, 1262-1310), ο οποίος υπήρξε χαμηλόβαθμος κυβερνητικός αξιωματούχος στη Μοσούλη. Στο έργο του «Αλ-Φαχρί» (Al–Fakbri, Περί των συστημάτων διακυβέρνησης και των μουσουλμανικών δυναστειών), εξηγεί ότι η πολιτική νομιμότητα ενός ηγέτη εξαρτάται από «την επιλογή των κατάλληλων ατόμων» για τα κυβερνητικά αξιώματα. Μας παραθέτει ότι στο δεσποτικό πολιτικό σύστημα των Αββασιδών, ο χαλίφης Αλ-Νασίρ (Al–Nasir, 1158-1225) ο οποίος βασίλευσε από το 1180 έως το 1225, επέδειξε μια ιδιαίτερη ευαισθησία και ικανότητα στην επιλογή των κυβερνητικών αξιωματούχων του, χρησιμοποιώντας μια πρωτότυπη μέθοδο σφυγμομέτρησης της κοινής γνώμης. Δηλαδή, όταν ήθελε να διορίσει κάποιον αξιωματούχο στην κυβέρνησή του, ανακοίνωνε την πρόθεσή του και με έντεχνο τρόπο διέρρεε τα στοιχεία του προσώπου στους υπηκόους του, πριν ακόμη λάβει την τελική του απόφαση.

Στη συνέχεια ανέθετε σε πληροφοριοδότες και κατασκόπους την αποστολή της συλλογής πληροφοριών, σχετικών με τις αντιδράσεις των υπηκόων του για το συγκεκριμένο πρόσωπο. Όπως ήταν αναμενόμενο έφταναν στον χαλίφη οι σχετικές πληροφορίες με τα θετικά και τα αρνητικά σχόλια του λαού του για τον υπό διορισμό αξιωματούχο. Με αυτό τον τρόπο βολιδοσκοπούσε τη κοινή γνώμη κάνοντας στην ουσία μια προσομοίωση δημοσκόπησης, την οποία και χρησιμοποιούσε για να λάβει τη σωστή απόφαση για τον διορισμό του συγκεκριμένου προσώπου σε κυβερνητική θέση, με προφανή σκοπό τη διατήρηση της νομιμοποίησης της εξουσίας του. Δηλαδή διαπιστώνουμε ότι όταν υπάρχει το πολιτικό πρόταγμα, θα βρεθεί ο τρόπος υλοποίησής του.

Εν κατακλείδι, αναρωτιέμαι ως πότε θα πρέπει οι πολιτικοί μας ταγοί να αποφασίζουν ανεξέλεγκτα σαν «Λουδοβίκοι», εξυπηρετώντας πρωτίστως το συμφέρον των εγχώριων ολιγαρχών, αλλά και της διεθνούς των αγορών; Δεν θα πρέπει κάποτε να συμμετάσχει ουσιαστικά και η κοινωνία στα κοινά, ξεκινώντας από τη διαδικασία επιλογής των προσώπων;

Εκτιμώ ότι αποτελεί αδήριτη ανάγκη οι κοινωνίες όλων των κρατών και όχι μόνο η ελληνική, να μεταβούν στο μέλλον, εκεί που ήδη βρίσκονται οι αγορές με τη βοήθεια της τεχνολογίας της επικοινωνίας. Το μέλλον βρίσκεται στην οικοδόμηση του πολιτικού συστήματος στη βάση της «τεχνοδικτυακής επικοινωνίας». Εκεί θα συναντιούνται οι πολίτες, εκεί θα είναι η Πνύκα των μεγάλων πληθυσμιακά κοινωνιών. Γι΄αυτό και πρέπει «οι κοινωνίες να ξαναμπούν στον χάρτη του σκοπού της πολιτικής» με τον μετασχηματισμό του πολιτικού συστήματος σε αντιπροσωπευτικό.

Δημήτριος Καρατζίδης

ΠΗΓΕΣ

Γεώργιος Κοντογιώργης. Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Δημοκρατία και αντιπροσώπευση. Εκδόσεις Πατάκη. Αθήνα 2019.

Βασίλειος Σύρος. Μεσαιωνική Ισλαμική Πολιτική Σκέψη και Σύγχρονη Ηγεσία. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα 2020.

Γεώργιος Κοντογιώργης. Από τα κοινά στο απολυταρχικό κράτος και στην κομματοκρατία. (https://slpress.gr/idees/apo-ta-koina-sto-apolytarchiko-kratos-kai-stin-kommatokratia/)

Γεώργιος Κοντογιώργης. Ο «δημοσκοπικός δήμος» – Η επιστροφή της κοινωνίας στη πολιτική. (https://slpress.gr/idees/o-quot-dimoskopikos-dimos-quot-i-epistrofi-tis-koinonias-stin-politiki/).

Ακαδημία Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας (https://cosmosystem-democracy.com/)

«Ελλάδα 2021» (https://www.greece2021.gr/epitropi-ellada-2021/skopos.html)