Λίγα λόγια για το 1821 και την επιστημονική εφηβεία

Ο π. Δημήτριος Τσουρούς

Προσεγγίζοντας το μυστήριο της ιστορικής επιστήμης, όσοι επιθυμούν με αυξημένες πιθανότητες να βρεθούν εντός του πεδίου της ιστορικής αλήθειας, καλούνται να “προετοιμάσουν την ψυχή τους για πειρασμό” (Σοφία Σειράχ 2.1).

Πράγματι, είναι επίμονο, απαιτητικό και ευόλισθο το άθλημα της ιστορικής έρευνας. Αφενός ο ιστορικός καλείται να ξεσκονίσει ό λ ε ς ανεξαιρέτως τις πηγές και να τις συσχετίσει δυναμικά και όχι μόνο χρονολογικά. Αφετέρου να ερμηνεύσει τα γεγονότα, όχι μόνο μέσα από τους θεσμούς της εποχής (ερμηνευτική κίνηση από «πάνω προς τα κάτω»), αλλά πρωτίστως μέσω της συμπόρευσής του με τους δρώντες και τους πρωταγωνιστές.

Εκτός από όμως από δεξιότητες, απαιτούνται και αρετές. Κορυφαία όλων, η ενσυναίσθηση ότι προσεγγίζουμε μυστήριο. Και τα μυστήρια ζυγώνονται πρωτίστως με ταπεινότητα και επίγνωση της ανεπάρκειάς μας.

Την ίδια ώρα, ο ιστορικός καλείται να προφυλάξει τον επιστημοσύνη του από δύο μεγάλους πειρασμούς:

1. Την παρορμητικότητα της επιστημονικής εφηβείας. Στα πρώτα ενθουσιώδη βήματά του, ο νέος ερευνητής εντοπίζει νέα δεδομένα, άγνωστα στην έως τότε έρευνα. Το σημείο αυτό είναι κρίσιμο. Ο ενθουσιασμός υποδαυλίζει τον επιστημονικό ναρκισσισμό και ο νέος ερευνητής μπαίνει στον πειρασμό να χτίσει ένα νέο αφήγημα, α ν α θ ε ω ρ ώ ν τ α ς συλλήβδην κάθε προγενέστερη κυριαρχούσα άποψη, πιστεύοντας ότι αυτός μόνος, και κανένας άλλος, κατέχει την ορθή ερμηνεία για τα γεγονότα.

2. Τις σειρήνες της επιστημονικής ακαδημαϊκής ανέλιξης, που μπορούν να επιτάσσουν (έστω και υποσυνειδήτως) συσχηματισμό με ιδεοληπτικές προσεγγίσεις της ιστορίας.

Το όποιο επιχρύσωμα του ’21 (ανεκτό έως και θεμιτό για ένα νεόκοπο κράτος που αγωνιούσε να σταθεί στα πόδια του οριοθετώντας μια συντεταγμένη ιστορική ταυτότητα) έμελλε να δώσει τη σκυτάλη σε μια πλημμυρίδα παρορμητικών ιστορικών προσεγγίσεων, που είχαν ως κέντρο, όχι το ιστορικό γεγονός αυτό καθαυτό, αλλά, την ιδεολογία, την προσωπική προβολή και άλλες σκοπιμότητες εκ του πονηρού.

Ας ευχηθούμε τα 200 χρόνια από το ’21 να οξύνουν την ιστορική μας ενσυναίσθηση και να ανοίξουν δρόμους για καταλλαγή και συμπόρευση των διαφορετικών ρευμάτων της κοινωνία μας. Το να περιορίζουμε την Εκκλησία σε εξάρτημα του οθωμανικού κρατικού μηχανισμού, το να ξαναγράφουμε «ιστορία» με αφορμή τον εικονικό αφορισμό της επανάστασης (αναγκαίου και σωτήριου για τον ελληνικό πληθυσμό της Πόλης), το να θεωρούμε το παιδομάζωμα περίπου σαν ευλογία ή το να παρουσιάζουμε (με νόημα) τους Σουλιώτες ως Αλβανούς και αλλότριους του γένους μας (αγνοώντας το κεφάλαιο του αυτοπροσδιορισμού τους), δείχνει ότι βρισκόμαστε ακόμη σε μια περίοδο επιστημονικής εφηβείας. Και η εφηβεία είναι μεν απαραίτητη ως προσωρινό και προγενέστερο στάδιο μιας διαδικασίας που οδηγεί στην ωρίμανση, αν αποτελεί όμως παγιωμένη κατάσταση, τότε χρήζει άμεσης και επείγουσας θεραπείας.

*Ο π. Δημήτριος Τσουρούς είναι προϊστάμενος του Ι. Ναού Αγίων Αναργύρων Νέας Σμύρνης, θεολόγος, οικονομολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στη διοίκηση των επιχειρήσεων και στην εκκλησιαστική ιστορία