Γράφει ο Μιχαήλ – Εμμανουήλ Δημάκας*

Η Απαρχή της Κατάρρευσης

Η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας, η οποία ξεκίνησε το 2018 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα χαρακτηρίζεται από τη διαρκή πτώση της τουρκικής λίρας, τον υψηλό πληθωρισμό και την αδυναμία της Τουρκίας να αποπληρώσει υπέρογκα δάνεια. Κύρια αιτία της κρίσης αποτέλεσε το αυξανόμενο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών σε συνδυασμό με τη μη λελογισμένη πολιτική του Τούρκου Προέδρου Recep Tayyip Erdoğan αναφορικά με τα επιτόκια. Εν έτει 2020, και με την πανδημία του κορωνοϊού[1] να πλήττει την Τουρκία, η Τουρκική Κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα πακέτο ύψους 15,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων προκειμένου να στηρίξει την οικονομία της χώρας, τη στιγμή που οι περιορισμοί στην κυκλοφορία και το «λουκέτο» σε καταστήματα και επιχειρήσεις από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο, αύξησαν κατά πολύ το δημόσιο χρέος και την ανεργία.

Η Τουρκία θέλοντας να δώσει ουσιαστικά μία παράταση ζωής στην οικονομία της, προσπαθεί να εξεύρει «φθηνό» δολάριο μέσω διά συναλλαγματικών ανταλλαγών και να σταθεροποιήσει την ισοτιμία του νομίσματός της. Το Κατάρ βοήθησε προσωρινά στο να αποφευχθεί μία συναλλαγματική κρίση, ωστόσο τα χρέη ύψους 140 δισεκατομμυρίων σε ξένο νόμισμα αποτελούν μία μόνιμη απειλή για την οικονομία της χώρας. Με το φάσμα μίας πλήρους οικονομικής κατάρρευσης να απειλεί την Τουρκία, η προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο[2] ενδεχομένως να αποτελεί τη μοναδική ρεαλιστική «λύση» για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.[3]

Η Τουρκική Οικονομία σε «Καραντίνα» (COVID-19)

Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, η τουρκική οικονομία «νοσούσε» και πριν από την εμφάνιση της πανδημίας του κορωνοϊού. Ήδη από τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους το ποσοστό της ανεργίας είχε «χτυπήσει κόκκινο», καθώς έτρεχε με ρυθμούς της τάξεως του 13,4%,[4] ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους νέους είχε αγγίξει το 25%.[5] Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού[6] είχε τις εξής άμεσες επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία: i) ραγδαία αρχικά επιβράδυνση στη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών η οποία προκάλεσε τεράστια προβλήματα στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές της χώρας. ii) πρόκληση «παγώματος» της αγοράς εξαιτίας του κλίματος αβεβαιότητας, ανασφάλειας και της αύξησης της ανεργίας. iii) αναμενόμενη έλλειψη ενδιαφέροντος από πλευράς χρηματοδοτών και επενδυτών να επενδύσουν κεφάλαια στην Τουρκία λόγω του αυξημένου επενδυτικού ρίσκου που υφίσταται σε παγκόσμια κλίμακα. Συγκεκριμένα και αναλυτικότερα οι τομείς της οικονομίας οι οποίοι επηρεάστηκαν άμεσα από την πανδημία ήταν οι εξής:

Α) Τουρισμός

Το περασμένο έτος ο τομέας του τουρισμού σημείωσε σημαντική άνοδο, καθώς περισσότεροι από 51 εκατομμύρια τουρίστες επισκέφθηκαν την Τουρκία, αποφέροντας έσοδα 34 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Κι ενώ αρχικά είχε φανεί ότι ο τομέας του τουρισμού είχε αρχίσει να ανακάμπτει μετά το σοκ που είχε προκαλέσει το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016,[7] το ξέσπασμα της πανδημίας ανάγκασε εκατομμύρια τουρίστες να αλλάξουν τα σχέδιά τους και να μην

επισκεφθούν την Τουρκία. Σημαντικό ρόλο στις απώλειες των εσόδων από τον τουρισμό αναμένεται να διαδραματίσει και η απόφαση του Τούρκου Προέδρου Recep Tayyip Erdoğan να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τζαμί.[8] Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το 2019 περισσότεροι από τρία εκατομμύρια τουρίστες επισκέφθηκαν την Αγία Σοφία, καταβάλλοντας αντίτιμο εισόδου το οποίο κοστίζει 100 τουρκικές λίρες, δηλαδή 15 δολάρια, με τα συνολικά έσοδα από τα εισιτήρια να ξεπερνούν τα 50 εκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Β) Αερομεταφορές

Παράλληλα με τον τουρισμό, σημαντικά αναμένεται να επηρεαστεί και ο τομέας των αερομεταφορών. Συγκεκριμένα οι δύο μεγαλύτερες τουρκικές αεροπορικές εταιρείες, η Turkish Airlines[9] και η Pegasus,[10] σημείωσαν πολύ σημαντικές απώλειες στα έσοδά τους εξαιτίας των συνεχών ακυρώσεων των πτήσεων. Το μόνο θετικό στην εν λόγω υπόθεση είναι η μείωση των τιμών στις συμβάσεις πετρελαίου. Δεδομένου ότι ο τομέας των αερομεταφορών έχει ιδιαίτερη σημασία για το τουρκικό κράτος, η Τουρκική Κυβέρνηση αναμένεται να στηρίξει οικονομικά τις δύο αυτές εταιρείες ούτως ώστε να αντισταθμίσουν τις απώλειες των εσόδων τους. Εκτιμάται μάλιστα ότι στο εγγύς μέλλον οι δύο εταιρείες θα ανακάμψουν οικονομικά. Ωστόσο, οι υπογραφείσες συμβάσεις της Turkish Airlines για διεύρυνση του στόλου της θα επιφέρουν σημαντικά προβλήματα χρηματοδότησης στην εταιρεία το 2020 και το 2021 αντίστοιχα.

Γ) Αθλητισμός

Άλλος ένας τομέας που αναμένεται να πληγεί σημαντικά από την πανδημία του κορωνοϊού είναι και εκείνος του αθλητισμού. Η αναβολή των αθλητικών διοργανώσεων και η συνεπαγόμενη απώλεια εσόδων από τα εισιτήρια, τις χορηγίες και τα τηλεοπτικά δικαιώματα, αναμένεται να έχει καταστροφικές συνέπειες για πολλούς τουρκικούς συλλόγους. Πολλοί τουρκικοί σύλλογοι αδυνατούν να καταβάλλουν μισθούς σε αλλοδαπούς παίκτες σε ξένο συνάλλαγμα, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα χρεών. Αυτό οδήγησε την κυβέρνηση στο να αναπροσαρμόσει το χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής των χρεών ορισμένων συλλόγων και να μεταφέρει τις μετοχές τους σε τουρκικές τράπεζες προκειμένου να τους σώσει από τη χρεωκοπία.

Δ) Κατασκευές-Αγορές Ακινήτων

Από την πανδημία του κορωνοϊού δεν θα μπορούσε να μην επηρεαστεί και ο τομέας των κατασκευών και των ακινήτων. Ο συγκεκριμένος τομέας είχε αρχίσει να πλήττεται ήδη από το 2015, ωστόσο κατάφερε να επιβιώσει χάρη στην οικονομική στήριξη που παρείχε η Τουρκική Κυβέρνηση σε εταιρείες που δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους σε ξένο συνάλλαγμα. Επίσης, τα τελευταία χρόνια μειωμένο είναι το ενδιαφέρον για αγορά ακινήτων, τόσο από πλευράς Τούρκων πολιτών όσο και από πλευράς πολιτών ξένων χωρών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκική Κυβέρνηση αποφάσισε να προσφέρει τουρκική υπηκοότητα σε πολίτες που αγοράζουν ακίνητα αξίας άνω των 250 χιλιάδων δολαρίων, ωστόσο μέχρι στιγμής αυτή η «στρατηγική» δεν έχει αποφέρει καρπούς.

Ε) Τράπεζες

Ο τομέας των τραπεζών, αλλά και των επικοινωνιών καθώς και των τεχνολογιών συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που έχουν πληγεί προσωρινά από την κρίση. Οι τράπεζες αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα πολύ πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας. Η Τουρκική Κυβέρνηση έχει αυξήσει τις πιέσεις της στις τράπεζες επιβάλλοντας οικονομικές κυρώσεις και αναγκάζοντάς τες να αγοράζουν τα ομόλογα που εκδίδει η Τουρκική Κυβέρνηση σε συνάλλαγμα και να προσφέρουν δάνεια χαμηλού επιτοκίου. Ωστόσο, παρόλες αυτές τις πιέσεις και το αυξανόμενο ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων,[11] ο υψηλός έντοκος δανεισμός από τις τράπεζες στα ταμεία της κυβέρνησης και τα κρατικά ομόλογα θα αποφέρει μελλοντικά οικονομικά οφέλη, αρκεί να υπάρξει σε κάθε περίπτωση έγκαιρη αποπληρωμή από την κυβέρνηση. Η Τουρκική Κυβέρνηση έπρεπε να δημιουργήσει κεφάλαια χρηματοδοτικής στήριξης για ορισμένους οικονομικούς τομείς λόγω της πανδημίας. Εξάλλου, λόγω του δημοσιονομικού ελλείμματος, η κυβέρνηση αναγκάζεται να δανειστεί από τοπικές τράπεζες περιστασιακά και υπό ειδικούς όρους, με στόχο τη στήριξη των κεφαλαίων αυτών.

Το Κατάρ ως «Σωτήρας» της Τουρκικής Οικονομίας

Εδώ και περίπου μία δεκαετία, το Κατάρ αποτελεί έναν από τους στενότερους συμμάχους της Τουρκίας. Η κοινή τους στάση κατά τη διάρκεια της Αιγυπτιακής Κρίσης[12] και του συνεχιζόμενου μέχρι σήμερα εμφυλίου στη Συρία, αποτέλεσαν τα πρώτα βήματα για την αναβάθμιση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Καθοριστικής σημασίας κίνηση για τη θεμελίωση των φιλικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, αποτέλεσε η διπλωματική, οικονομική και επισιτιστική βοήθεια που παρείχε η Τουρκία στο Κατάρ κατά τη διάρκεια της επιβολής του οικονομικού αποκλεισμού[13] που επέβαλαν στο εμιράτο χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος. Επίσης, αποτελεί πλέον «κοινό μυστικό» ότι οι δύο χώρες υποθάλπουν τη διεθνή τρομοκρατία, καθώς αποτελούν τους βασικούς τροφοδότες των μαχητών του ISIS[14] που επιχειρούν στη Συρία.

Ιστορικά οι διμερείς σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Κατάρ ξεκίνησαν το 1972, αν και ανάγονται στον 19^ο αιώνα όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπαθούσε να ενσωματώσει στα εδάφη της τμήματα της Αραβικής Χερσονήσου. Το 1890 οι Οθωμανοί προσπάθησαν να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στο Κατάρ, επιβάλλοντας πολλές διοικητικές μεταρρυθμίσεις, αυξάνοντας τους φόρους και αναπτύσσοντας στρατεύματα σε όλη του την επικράτεια. Οι Καταριανοί, πρωτοστατούντος του Σεΐχη  Jassim bin Mohammed Al Thani,[15] επαναστάτησαν εναντίον των Οθωμανών και τελικά κέρδισαν την ανεξαρτησία τους αφού επικράτησαν στην καθοριστικής σημασίας μάχη του Al Wajbah το 1893.  Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Νεότουρκους,[16] οι Οθωμανοί απέσυραν τις όποιες διεκδικήσεις τους στη χερσόνησο του Κατάρ. Το 1916, με την έναρξη των αραβικών επαναστάσεων στη Μέση Ανατολή,[17] το Κατάρ μετατράπηκε σε βρετανικό προτεκτοράτο.[18]

Σε ό,τι αφορά στην υφιστάμενη οικονομική κρίση στην Τουρκία σε συνδυασμό με τη συνεχή κατάρρευση της τουρκικής λίρας, το Κατάρ από την πλευρά του έσπευσε να ανταποδώσει τη βοήθεια που του είχε προσφέρει η Τουρκία προ τριετίας. Το πλούσιο εμιράτο προχώρησε σε συμφωνία να αυξήσει κατά 10 δισεκατομμύρια δολάρια[19] το ανώτατο όριο στη συμφωνία ανταλλαγής[20] τουρκικής λίρας και καταριανού ριάλ, η οποία είχε συναφθεί προ διετίας, όταν δηλαδή το εθνικό νόμισμα της Τουρκίας είχε αρχίσει να καταρρέει. Αρχικά η Άγκυρα στράφηκε στις κεντρικές τράπεζες των χωρών του G-20,[21] χωρίς ωστόσο να καταφέρει να εξασφαλίσει κάποια ευνοϊκή για την ίδια συμφωνία και τελικά κατέφυγε στο Κατάρ.[22]

Η επέκταση της συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών αναμένεται να αποτελέσει μία ισχυρή τονωτική ένεση για τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Τουρκίας, τα οποία θα ενισχυθούν κατά 10 δισεκατομμύρια δολάρια και θα δοθεί έτσι μία παράταση ζωής στη διαρκώς χειμαζόμενη τουρκική οικονομία. Μάλιστα στελέχη της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας ανέφεραν ότι η τροποποίηση στη διασυναλλαγματική συμφωνία των δύο χωρών, θα προσφέρει μεγάλες διευκολύνσεις στο διμερές εμπόριο σε επίπεδο εγχώριων νομισμάτων και θα στηρίξει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα των δύο χωρών. Βάσει της υπογραφείσας συμφωνίας, η Κεντρική Τράπεζα του Κατάρ, η οποία εδρεύει στη Doha,[23] θα λαμβάνει τουρκικές λίρες έναντι των καταριανών ριάλ.[24]

Οι Τεταμένες Σχέσεις με τις Η.Π.Α.

Το τελευταίο διάστημα η τουρκική οικονομία βρίσκεται στα πρόθυρα μιας σφοδρής χρηματοπιστωτικής κρίσης, ενώ η ισοτιμία της τουρκικής λίρας σε σχέση με το ευρώ και το αμερικανικό δολάριο «βουλιάζει» συνεχώς. Η συνεχής κατάρρευση της τουρκικής λίρας την τελευταία διετία βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με το μεγαλοϊδεατισμό του Τούρκου Προέδρου, ο οποίος προσπαθεί να μετατρέψει τη χώρα του σε μία περιφερειακή υπερδύναμη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Τα γεωπολιτικά παιχνίδια του Erdoğan, η επαναπροσέγγιση με την Ρωσία και το Ιράν, οι κινήσεις εντυπωσιασμού για εσωτερική κατανάλωση μέσω εξαγγελιών για εξορύξεις πετρελαίου στη Μαύρη Θάλασσα και η σταθερά επιθετική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας απέναντι σε γειτονικά της κράτη, δεν θα μπορούσαν να μην προκαλέσουν τη δυσαρέσκεια της παγκόσμιας υπερδύναμης, δηλαδή των Η.Π.Α., οι οποίες αρνούνται πεισματικά να παράσχουν την οποιαδήποτε οικονομική βοήθεια προς αυτή.

Αφορμή για την «καταιγίδα» στις σχέσεις των δύο χωρών, αποτέλεσε η αγορά των ρωσικών πυραύλων S-400 από την Τουρκία το καλοκαίρι του 2019. Μάλιστα, πληροφορίες αναφέρουν ότι η Τουρκία έχει έρθει σε συμφωνία με την Ρωσία για την αγορά ακόμα μίας παρτίδας S-400 και η παράδοσή τους αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός του 2021. Σε απάντηση της αγοράς των S-400 από πλευράς της Άγκυρας, οι Η.Π.Α. απήντησαν με «πάγωμα» στις πωλήσεις των μαχητικών αεροσκαφών F-35. H κίνηση αυτή αναμένεται να αποτελέσει σοβαρό πλήγμα για τα εξοπλιστικά της γείτονος, αν αναλογιστούμε ότι η Τουρκία παραδοσιακά αποτελούσε τον «καλύτερο πελάτη» των Η.Π.Α. σε αγορές εξοπλισμών.[25]

Το «πάγωμα» των πωλήσεων των  F-35 αποτέλεσε την τελευταία από μία σειρά κυρώσεων που έχουν επιβάλει οι Η.Π.Α. στην Τουρκία την τελευταία διετία. Συγκεκριμένα τον Μάρτιο του 2018 οι Η.Π.Α. επέβαλαν δασμούς της τάξης του 25% στον τουρκικό χάλυβα και 10% στο τουρκικό αλουμίνιο, ενώ αργότερα προχώρησαν σε παύση των διμερών εμπορικών συμφωνιών και σε επιβολή κυρώσεων προς τους υπουργούς Άμυνας, Εσωτερικών και Ενέργειας.[26] Από την πλευρά της η Τουρκία είχε απαντήσει τότε με επιβολή δασμών σε εισαγωγές αμερικανικών προϊόντων των οποίων η αξία ανέρχονταν σε 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια.

Με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα οι Η.Π.Α. δεν φαίνεται να προσπαθούν να μετριάσουν τη σκληρή τους στάση απέναντι στην Τουρκία, ενώ δεν είναι λίγοι οι Αμερικανοί αξιωματούχοι που διαμηνύουν ότι στο μέλλον θα πρέπει να επιβληθούν κυρώσεις CAATSA[27] προς την Άγκυρα, εάν η τελευταία συνεχίσει να παραβιάζει τους νατοϊκούς κανόνες και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου. Σε κάθε περίπτωση οι Η.Π.Α. έχουν ως κύριο στόχο να περιορίσουν την επιρροή της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία θεωρούν ότι υπονομεύει τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή, και να ενισχύσουν την περιφερειακή συνεργασία μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ που αποτελεί ένα «τόξο ασφαλείας» για την εν λόγω περιοχή.

Αμυντικές Δαπάνες και Στρατιωτικές Επεμβάσεις Απειλούν την Τουρκική Οικονομία

Έχοντας τρία ενεργά πολεμικά μέτωπα σε βόρειο Ιράκ, Συρία και Λιβύη, η Τουρκία αναγκάζεται να δαπανά τεράστια χρηματικά ποσά για να ενισχύσει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις. Η Τουρκία όπως και η Ελλάδα, συμπεριλαμβάνονται στη λίστα των χωρών του ΝΑΤΟ[28] που δαπανούν πάνω από το 2% του Α.Ε.Π. τους για εξοπλισμούς. Σύμφωνα με ετήσια έκθεση που δημοσιεύθηκε από το Διεθνές Ινστιτούτο Μελετών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης,[29] η Τουρκία το 2019 δαπάνησε 20,4 δισεκατομμύρια δολάρια για στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Μάλιστα οι αμυντικές δαπάνες της Τουρκίας για το 2019 αυξήθηκαν κατά 5,8% σε σχέση με το 2018, και πλέον κατατάσσεται στη 16^η θέση των χωρών με τις μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες παγκοσμίως.[30] Βέβαια αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν έχει καταστεί σαφής ο προσδιορισμός των αμυντικών δαπανών της Τουρκίας, καθώς ο προϋπολογισμός για την άμυνα και την ασφάλεια δεν υπόκειται σε έλεγχο από το Τουρκικό Κοινοβούλιο ή το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Η Τουρκία, σε μία περίοδο όπου το χρέος της τείνει να οδηγήσει την οικονομία της σε πλήρη κατάρρευση, εξακολουθεί να «θυσιάζει» έμψυχο δυναμικό και τεράστια χρηματικά ποσά στα πεδία των μαχών και να συνεχίζει να εμμένει προκλήσεις και στην επιθετική ρητορική απέναντι σε χώρες, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος. Η τακτική της αυτή, κάθε άλλο παρά επωφελής είναι για την ίδια, καθώς έτσι επισπεύδει την οικονομική της καταστροφή.

[1]. Η Τουρκία από τις αρχές της εμφάνισης της πανδημίας του κορωνοϊού στην επικράτειά της, τον Μάρτιο του 2020, μετράει επισήμως μέχρι στιγμής 7,315 θανάτους και 298,039 επιβεβαιωμένα κρούσματα. Βλ. World Countries Turkey, διαθέσιμο στο: www.worldometers.info.

[2]. Διεθνής οικονομικός οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε το 1945 από τον Ο.Η.Ε. και είναι επιφορτισμένος με την επίβλεψη των συναλλαγματικών ισοτιμιών και την προώθηση του διεθνούς εμπορίου. Βλ. Reader’s Digest Universal Dictionary, (The Reader’s Digest Association Limited, London, 1987), σελ.808.

[3]. Βλ. Ανδρέας Βελισσάριος, Τουρκική οικονομία: Ο γίγαντας με τα πήλινα πόδια, διαθέσιμο στο: www.insider.gr.

[4]. Τον Ιανουάριο του περασμένου έτους το ποσοστό της ανεργίας ήταν περίπου 13%. Βλ. Turkey Unemployment Rate, διαθέσιμο στο: www.tradingeconomics.com.

[5]. Στο ίδιο.

[6]. Ο COVID-19 (προέρχεται από τη σύντμηση των λέξεων Coronavirus disease 2019), είναι μία μολυσματική ασθένεια που προκαλείται από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2 (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus-2). Τα πρώτα κρούσματα από τον COVID-19 εντοπίστηκαν στην πόλη Wuhan, πρωτεύουσα της επαρχίας Hubei που βρίσκεται στην κεντρική Κίνα. Για περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τον COVID-19 βλέπε: www.eody.gov.gr.

[7]. Αναφερόμαστε στην απόπειρα πραξικοπήματος της 15^ης και 16^ης Ιουλίου, από ομάδα αξιωματικών των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων που πραγματοποιήθηκαν σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα, η Μαρμαρίδα και η Μαλάτεια, εκτιμάται ότι περισσότεροι από 300 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος ακολούθησαν συλλήψεις χιλιάδων στρατιωτικών και διώξεις σε βάρος αξιωματούχων και κρατικών λειτουργών.

[8]. Η δεύτερη μετατροπή της σε μουσουλμανικό τέμενος (η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 1453) ανακοινώθηκε επισήμως διά στόματος Recep Tayyip Erdoğan στις 10 Ιουλίου 2020, ενώ στις 24 Ιουλίου τελέστηκε η πρώτη μουσουλμανική προσευχή.

[9]. Τουρκική αεροπορική εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε τον Μάιο του 1933 και αποτελεί τον εθνικό αερομεταφορέα της Τουρκίας. Από το 2019 πραγματοποιεί 315 τακτικές υπηρεσίες σε Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Αμερική, αποτελώντας την τέταρτη μεγαλύτερη αεροπορική εταιρεία στον κόσμο βάσει αριθμού προορισμών. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Turkish Airlines, βλέπε: www.turkishairlines.com.

[10]. Τουρκική αεροπορική εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε το 1989 και εδρεύει στο Αεροδρόμιο Atatürk της Κωνσταντινούπολης. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Pegasus Airlines, βλέπε:  www.flypgs.com.

[11]. Non–performing loans: Μη εξυπηρετούμενα δάνεια, δάνεια σε καθυστέρηση. Δάνεια τα οποία δεν εξελίσσονται ομαλώς ή δεν εξυπηρετούνται κανονικά, δηλαδή οι οφειλέτες δεν καταβάλλουν τις συμβατικώς καθορισμένες δόσεις και τους σχετικούς τόκους. Στις Η.Π.Α. ο χαρακτηρισμός αυτός αφορά στις καθυστερήσεις που υπερβαίνουν τις 90 ημέρες. Συνήθως, οι τράπεζες μπορούν να απαλλαγούν πουλώντας τις σχετικές απαιτήσεις τους με σημαντική έκπτωση. Βλ. Ιωάννης Χρυσοβιτσιώτης-Ιωάννης Σταυρακόπουλος, Λεξικό Αγγλοελληνικό και Ελληνοαγγλικό Εμπορικών-Τραπεζικών και Χρηματοοικονομικών Όρων, (Παπαζήσης, Αθήνα, 2006), σελ.776.

[12]. Αναφερόμαστε στις διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε πολλές πόλεις της Αιγύπτου με κύριο αίτημα την παραίτηση του προέδρου Hosni Mubarak. Ακολούθησε μία παρατεταμένη πολιτική κρίση, με το Ανώτατο Συμβούλιο των Ενόπλων Δυνάμεων να αναλαμβάνει τον έλεγχο της χώρας έως ότου μία σειρά από λαϊκές εκλογές, έφεραν την Μουσουλμανική Αδελφότητα στην εξουσία. Ωστόσο, οι διαμάχες μεταξύ του εκλεγμένου ισλαμιστή προέδρου Mohamed Morsi και των κοσμικών συνεχίστηκαν μέχρι τις αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες του Ιουνίου του 2013 που οδήγησαν στην ανατροπή του Morsi και στην ανάληψη της εξουσίας από τον Abdel Fattah el-Sisi.

[13]. Αναφερόμαστε στη διπλωματική κρίση του Κατάρ, η οποία ξεκίνησε το 2017 και εξακολουθεί να συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Αφορμή για την έναρξη της κρίσης αποτέλεσε η παραβίαση από πλευράς Κατάρ, μίας συμφωνίας που είχε συναφθεί από τα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου. Σε απάντηση της παραβίασης αυτής, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Κατάρ, απαγόρευσαν σε καταριανά αεροσκάφη να πραγματοποιούν πτήσεις στον εθνικό τους εναέριο χώρο, ενώ επέβαλαν σε αυτό ναυτικό αποκλεισμό. Ανάλογη στάση απέναντι στο Κατάρ τήρησαν και άλλα μουσουλμανικά κράτη όπως, η Ιορδανία, οι Μαλδίβες, οι Κομόρες, η Μαυριτανία, η Σενεγάλη, το Τζιμπουτί, η Υεμένη, όπως επίσης και η Λιβυκή Κυβέρνηση που εδρεύει στο Tobruk. Βλ. Analysis: The implications of the Qatar-Turkey alliance, διαθέσιμο στο: www.aljazeera.com.

[14]. Το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στη Συρία, γνωστό επίσης και ως Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε και ως Ισλαμικό Κράτος, είναι σαλαφιστική τζιχαντιστική τρομοκρατική οργάνωση, η οποία δημιουργήθηκε επισήμως το 2013, και θεωρείται παράγωγο προϊόν της τρομοκρατικής οργάνωσης Al-Qaeda. Ιδρυτής της ήταν ο Ιορδανός τζιχαντιστής Abu Musab al-Zarqawi. Για περαιτέρω πληροφορίες βλέπε Loretta Napoleoni, Ο Ισλαμιστικός Φοίνικας Το Ισλαμικό Κράτος και οι Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή, μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, (Πατάκης, Αθήνα, 2014), σελ.176-177.

[15]. Ιδρυτής του Εμιράτου του Κατάρ.

[16]. Ομάδα Οθωμανών διανοουμένων και αξιωματικών με φιλελεύθερες και μεταρρυθμιστικές αντιλήψεις, η οποία ξεσηκώθηκε απαιτώντας την επαναφορά του Συντάγματος του 1876, και έχοντας ως κύριο σύνθημα το: «Ελευθερία (Hürriyet), Ισότητα (Müsavat), Δικαιοσύνη (Adalet), Αδελφότητα (Uhuvvet)». Το 1908 ανάγκασαν τον Σουλτάνο Abdul Hamid II να επαναφέρει το Σύνταγμα του 1876 και μετέπειτα, το 1909, να παραιτηθεί. Βλ. Πάπυρος Larousse, Το Παπυράκι, (Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα, 2003), σελ.1212.

[17]. Αναφερόμαστε στην Αραβική Εξέγερση του 1916, υπό τον Hussein bin Ali Al-Hashimi, εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των αραβικών πληθυσμών που διαβιούσαν στην οθωμανική επικράτεια και στη δημιουργία ενός μεγάλου και ενιαίου αραβικού κράτους, το οποίο θα εκτεινόταν από το Aleppo μέχρι το Aden. Τα αραβικά στρατεύματα υποστηριζόμενα από τους Βρετανούς και τους Γάλλους, κατάφεραν καίρια πλήγματα σε βάρος των Οθωμανών, με αποκορύφωμα την καταστροφή της σιδηροδρομικής γραμμής της Hejaz, και άνοιξαν το δρόμο για την επικράτηση της Entente στη Μέση Ανατολή. Η δημιουργία ενός παναραβικού κράτους δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, καθώς Άγγλοι και Γάλλοι με την περίφημη Συμφωνία Sykes-Picot (1916), αποφάσισαν το διαμοιρασμό των αραβικών εδαφών σε βρετανικά και γαλλικά προτεκτοράτα αντίστοιχα, ενώ η Διακήρυξη του Balfour (1917), η οποία προέβλεπε τη δημιουργία εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη, θεωρήθηκε από τους Άραβες ως μία «προδοτική ενέργεια». Βλ. Chambers Dictionary of World History, (Chambers Harrap Publishers Ltd, Edinburgh, 2005), σελ. 44-45.

[18]. Ekrem Buğra Ekinci, Qatar’s journey from past to present, διαθέσιμο στο: www.dailysabah.com.

[19]. Συγκεκριμένα αυξήθηκε από τα 5 δισεκατομμύρια δολάρια στα 15 δισεκατομμύρια δολάρια.

[20]. Διασυναλλαγματική, διανομισματική ανταλλαγή. Καλύπτει διαφορετικά νομίσματα και υποχρεώσεις, και αποσκοπεί στην προστασία από συναλλαγματικές  διακυμάνσεις. Βλ. Ιωάννης Χρυσοβιτσιώτης-Ιωάννης Σταυρακόπουλος, Λεξικό Αγγλοελληνικό και Ελληνοαγγλικό Εμπορικών-Τραπεζικών και Χρηματοοικονομικών Όρων, ό.π., σελ.288.

[21]. Group of Twenty. Είναι ένα διεθνές φόρουμ αποτελούμενο από τους υπουργούς οικονομικών και τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών των 19 ισχυρότερων οικονομικά χωρών του κόσμου και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στόχοι του εν λόγω φόρουμ είναι η προώθηση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και του διεθνούς εμπορίου, καθώς και η ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το G-20 βλέπε Group of 20 (G-20), διαθέσιμο στο: www.investopedia.com.

[22]. Βλ. Qatar Offers Turkey $10Bn to Curb Lira’s Collapse, διαθέσιμο στο: www.english.aawsat.com.

[23]. Πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη του Κατάρ, ευρισκόμενη στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου του Κατάρ και του Περσικού Κόλπου. Έχει πληθυσμό περίπου ένα εκατομμύριο κατοίκους.

[24]. Βλ. Will Qatar’s billions save the Turkish lira from collapsing?, διαθέσιμο: www.english.alarabiya.net.

[25]. Βλ. Valerie Insinna, Joe Gould & Aaron Mehta, Congress has secretly blocked US arms sales to Turkey for nearly two years, διαθέσιμο στο: www.defensenews.com.

[26]. Βλ. Νατάσα Στασινού, Πόσο πραγματικά «πονάνε» τον Ερντογάν οι οικονομικές κυρώσεις του Τραμπ;, διαθέσιμο στο: www.m.naftemporiki.gr.

[27]. Ακρωνύμιο των λέξεων Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act. Αποτελεί ομοσπονδιακό νόμο των Η.Π.Α. που προβλέπει την επιβολή κυρώσεων σε χώρες που παραβιάζουν τους νατοϊκούς κανόνες.

[28]. Ακρωνύμιο των λέξεων North Atlantic Treaty Organization. Συμμαχικό σύμφωνο στο οποίο συμμετέχουν κράτη από όλο τον κόσμο προκειμένου να διασφαλίσουν την αμοιβαία και συλλογική τους ασφάλεια. Βλ. Πάπυρος Larousse, Το Παπυράκι, ό.π., σελ.1200.

[29]. Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI).

[30]. Βλ. Turkey spent $20.4 billion on its military in 2019: report, διαθέσιμο στο: www.nordicmonitor.com.

Πηγές

1. Analysis: The implications of the Qatar-Turkey alliance, διαθέσιμο στο: aljazeera.com.

2. Chambers Dictionary of World History, Chambers Harrap Publishers Ltd, Edinburgh, 2005.

3. Ekrem Buğra Ekinci, Qatar’s journey from past to present, διαθέσιμο στο: dailysabah.com.

4. Group of 20 (G-20), διαθέσιμο στο: www.investopedia.com.

5. Loretta Napoleoni, Ο Ισλαμιστικός Φοίνικας Το Ισλαμικό Κράτος και οι Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή, μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, Πατάκης, Αθήνα, 2014.

6. Qatar Offers Turkey $10Bn to Curb Lira’s Collapse, διαθέσιμο στο: english.aawsat.com.

7. Turkey spent $20.4 billion on its military in 2019: report, διαθέσιμο στο: nordicmonitor.com.
8. Turkey Unemployment Rate, διαθέσιμο στο: tradingeconomics.com.

9. Valerie Insinna, Joe Gould & Aaron Mehta, Congress has secretly blocked US arms sales to Turkey for nearly two years, διαθέσιμο στο: defensenews.com.

10. Will Qatar’s billions save the Turkish lira from collapsing?, διαθέσιμο: english.alarabiya.net.

11. Ανδρέας Βελισσάριος, Τουρκική οικονομία: Ο γίγαντας με τα πήλινα πόδια, διαθέσιμο στο: insider.gr.

12. Ιωάννης Χρυσοβιτσιώτης-Ιωάννης Σταυρακόπουλος, Λεξικό Αγγλοελληνικό και Ελληνοαγγλικό Εμπορικών-Τραπεζικών και Χρηματοοικονομικών Όρων, Παπαζήσης, Αθήνα, 2006.

13. Νατάσα Στασινού, Πόσο πραγματικά «πονάνε» τον Ερντογάν οι οικονομικές κυρώσεις του Τραμπ;, διαθέσιμο στο: www.m.naftemporiki.gr.

14. Πάπυρος Larousse, Το Παπυράκι, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα, 2003.

15. Reader’s Digest Universal Dictionary, The Reader’s Digest Association Limited, London, 1987.

16. World Countries Turkey, διαθέσιμο στο: worldometers.info.

Διαδικτυακοί Τόποι

1. ecb.europa.eu.

2. www.eody.gov.gr.

3. tradingeconomics.com.

4. worldometers.info.

5. flypgs.com.

6. turkishairlines.com.

*Ο Μιχαήλ – Εμμανουήλ Δημάκας είναι Υποψήφιος Διδάκτορας στο Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Δόκιμος Ερευνητής Ευρωπαϊκού Κέντρου Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης (Ε.Κε.Π.Ε.Κ.).

ΠΗΓΗ: greenapple.gr