Burak Tuygan

Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου, κατά την επιστροφή του από το Κατάρ, είπε ότι ξεκίνησε διπλωματικές επαφές με την Αίγυπτο. Σύμφωνα με τον Çavuşoğlu, και οι δύο πλευρές κάθισαν στο τραπέζι άνευ όρων.

Ανώτεροι Τούρκοι αξιωματούχοι, μέχρι και ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχουν ήδη δηλώσει ότι οι δύο χώρες έχουν πραγματοποιήσει συνομιλίες σε επίπεδο υπηρεσιών πληροφοριών.

Δεν υπήρξε απάντηση από την Αίγυπτο στη δήλωση του Çavuşoğlu. Επίσης, δεν υπήρχε καμία απάντηση του Καΐρου πιο πριν για το θέμα των συνομιλιών μεταξύ των υπηρεσιών πληροφοριών.

Στη δήλωσή του την περασμένη εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών Çavuşoğlu είχε δηλώσει ότι ήταν έτοιμοι να συναντηθούν και να συζητήσουν άνευ όρων με την Αίγυπτο. Η δήλωση αυτή του Cavusoglu έγινε μετά τη δημοσίευση του χάρτη, με το οικόπεδο ανατολικά του 28ου μεσημβρινού, που ήταν εφαπτόμενο με τα νότια σύνορα της τουρκικής υφαλοκρηπίδας όπως αυτή οριοθετήθηκε και δηλώθηκε στα Ηνωμένα Έθνη  από την Τουρκία το 2019.

Ο Çavuşoğlu υπενθύμισε ότι το Κάιρο έδειξε αυτή τη στάση (σ.τ.μ. σεβασμού των συνόρων της μονομερώς οριοθετηθείσας τουρκικής υφαλοκρηπίδας) κατά τη διάρκεια της συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών που υπέγραψε με την Ελλάδα πέρυσι.

Μιλώντας στο TRT, ο Çavuşoğlu είπε: “Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται στο πλαίσιο του οδικού χάρτη. Τις επόμενες μέρες, θα γίνουν επίσης συνομιλίες σε επίπεδο διπλωματών, πέρα από τις συνομιλίες που γίνονται σε επίπεδο υπηρεσιών πληροφοριών».

Οι σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου κυλούσαν σε χαμηλό επίπεδο μέχρι την υπογραφή της Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών το 2005. Αν και ο Πρόεδρος της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ είχε μεσολαβήσει το 1998 μεταξύ της Τουρκίας και της Συρίας, για να απομακρύνει η Συρία τον αρχηγό του ΡΚΚ Αμπντουλάχ Οτσαλάν από το έδαφός της, οι δύο περιφερειακές δυνάμεις κρατούσαν πάντα αποστάσεις η μια από την άλλη.

Η πολιτική «μηδενικών προβλημάτων» που είχε υιοθετήσει το ΑΚΡ με τους γείτονες της Τουρκίας και η στρατηγική της να χρησιμοποιεί την οικονομία ως ήπια δύναμη, οδήγησε σε σοβαρές εξελίξεις στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών και ειδικά οι οικονομικές σχέσεις άρχισαν να αυξάνονται ραγδαία.

Αν και ήταν ενεργός ανάμειξη της Τουρκίας στο Παλαιστινιακό είχε προκαλέσει ανησυχίες στην Αίγυπτο, η συχνότητα επισκέψεων υψηλού επιπέδου που πραγματοποιήθηκαν από την Τουρκία στο Κάιρο μέχρι το 2009, είχαν θετικό αντίκτυπο στην πρόοδο των σχέσεων των δύο χωρών.

Αλλά η Αραβική Άνοιξη που ξεκίνησε στην Τυνησία τον Δεκέμβριο του 2010, οδήγησε σε ριζική αλλαγή στην τουρκική πολιτική για τη Μέση Ανατολή, με αποτέλεσμα να αρχίσει μια από τις χειρότερες περιόδους στην ιστορία των σχέσεων με την Αίγυπτο.

Όταν το μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Μοχάμεντ Μόρσι, ανέλαβε την εξουσία για ένα χρόνο στην Αίγυπτο, η Τουρκία δεν ανακοίνωσε μόνο πακέτο βοήθειας ύψους δύο δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά έλαβε μέτρα για τη δημιουργία της σχεδιαζόμενης ζώνης ελεύθερων συναλλαγών και έκανε βήματα για συνεργασία σε πολλούς τομείς.

Ωστόσο, το πραξικόπημα του Abdulfettah al-Sisi τον Ιούλιο του 2013 έφερε τις πολιτικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών στο σημείο της διακοπής. Τούρκοι αξιωματούχοι, ειδικά ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, χαρακτηρίζοντας τον Σίσι τύραννο και παράνομο, οδήγησαν την Αίγυπτο να απελάσει τον Τούρκο πρέσβη Χουσεΐν Άβνι Μπότσαλι και να αποσύρει τον πρέσβη της από την Άγκυρα.

Ο Ερντογάν δεν δίστασε να βάζει στο στόχαστρο συνεχώς την Αίγυπτο και το Σίσι σε όλες τις διπλωματικές επαφές και σε όλες τις προεκλογικές ομιλίες που έκανε στις πλατείες, λέγοντας ότι ο νόμιμος ηγέτης της Αιγύπτου γι’ αυτούς είναι ο Μόρσι και σηκώνοντας το χέρι με τα τέσσερα δάχτυλά, που είναι το σήμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, στράφηκε εναντίον του Σίσι.

Ο Ερντογάν, ο οποίος έφτασε στο σημείο να πει ότι το Ισραήλ ήταν πίσω από το αιγυπτιακό πραξικόπημα, ισχυρίστηκε ότι θα κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να διωχθεί ο Σίσι από διεθνή δικαστήρια.

Ο Ερντογάν, μιλώντας στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στις 25 Σεπτεμβρίου 2014, επέκρινε τον διεθνή οργανισμό λέγοντας: “Ενώ η κυβέρνηση που εκλέχθηκε με τις ψήφους του λαού ανατράπηκε με πραξικόπημα στην Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Έθνη νομιμοποίησαν το πρόσωπο που πραγματοποίησε το πραξικόπημα”.

Χρησιμοποιώντας την έκφραση μάρτυρα για τον Μόρσι, ο οποίος, αφού κρατήθηκε στη φυλακή για χρόνια, πέθανε μπροστά στον δικαστήριο κατά τη διάρκεια της δίκης του, ο Ερντογάν έκανε πολύ σκληρές δηλώσεις τον Ιούνιο του 2019:

“Αντιδρούμε στη σφαγή της δημοκρατίας στην Αίγυπτο, η οποία αποκαλύφθηκε για άλλη μια φορά με το θάνατο του Μόρσι τη Δευτέρα. Ο πρώτος Πρόεδρος που έρχεται με εκλογές σε μια χώρα ψυχομαχεί επί 20-25 λεπτά και δεν υπάρχει η παραμικρή παρέμβαση. Το άτομο που ονομάζεται Sisi είναι ένας τέτοιος κυβερνήτης στην Αίγυπτο και είναι τύραννος.

Δεν θα παραμείνουμε σιωπηλοί ως Τουρκία για τα γεγονότα αυτά. Θα αγωνιστούμε για την αποσαφήνιση του ζητήματος (ο θάνατος του Μόρσι) χρησιμοποιώντας  στο έπακρο τις ευκαιρίες που παρέχει το διεθνές δίκαιο. Πιστεύω ότι τα Ηνωμένα Έθνη θα εξετάσουν σίγουρα τον ύποπτο θάνατο του Μόρσι στην ημερήσια διάταξη και θα υποχρεώσουν τους υπευθύνους να λογοδοτήσουν.”

Το 2020 ήταν ένα από τα πιο κρίσιμα χρόνια στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Τα βήματα που έκανε η Τουρκία στη Λιβύη και η επίδειξη δύναμης στην Αν. Μεσόγειο, οδήγησε την Αίγυπτο  σε συμμαχία με άλλες χώρες της περιοχής. Η Αίγυπτος, που υπέγραψε συμφωνία οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών με την Ελλάδα τον Αύγουστο του 2020, ως αντίποινα στην αντίστοιχη συμφωνία που υπέγραψε η Τουρκία με τη Λιβύη τις 27 Νοεμβρίου 2019 στη Λιβύη, τον Ιανουάριο του 2019 συμφώνησε στη δημιουργία του Gaz Forum, στο οποίο συμμετέχουν  επίσης η Κύπρος, η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιορδανία, η Παλαιστίνη και η Ιταλία, με έδρα το Κάιρο. Η Τουρκία δεν προσκλήθηκε στο φόρουμ.

Στις 11 Φεβρουαρίου 2021, ιδρύθηκε ένα Φόρουμ Φιλίας στην Αθήνα και στο φόρουμ συμμετείχαν Κύπρος, Μπαχρέιν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Γαλλία, Σαουδική Αραβία και Ιορδανία, καθώς και η Αίγυπτος και η Ελλάδα.

Η πολιτική της Τουρκίας στην Αν. Μεσόγειο επίσης έχει οδηγήσει στην ενίσχυση της αιγυπτιακής πολεμικής αεροπορίας και του πολεμικού ναυτικού.

Παρ’ όλες τις εντάσεις που δημιουργήθηκαν, ήταν προσεκτικοί για να μην έρθουν στα πρόθυρα μιας αντιπαράθεσης η Τουρκία με την Αίγυπτο. Η άρνηση της Αιγύπτου να προκηρύξει διαγωνισμό για τις επίμαχες θαλάσσιες περιοχές με την Τουρκία, θεωρείται μέρος αυτής της στρατηγικής της μη σύγκρουσης. Παρόλο που η Αίγυπτος έχει τεταμένες σχέσεις με την Τουρκία, προσπαθεί να μην αναμειχθεί σε ζητήματα που αποτελούν αντικείμενο διαφωνίας μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.

Η παθητική εξωτερική πολιτική που ακολουθεί η Αίγυπτος απέναντι στην Τουρκία, οφείλεται και στο γεγονός ότι ο Σίσι φοβάται μήπως μια κρίση με την Τουρκία αποδυναμώσει τον ίδιον. Επίσης, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο η συμπάθεια που νοιώθει η αιγυπτιακή κοινωνία απέναντι στην τουρκική κοινωνία, παρά τις εντάσεις μεταξύ των κυβερνήσεων των δύο χωρών, που οφείλεται στους ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς μεταξύ των δύο χωρών.

Δεν υπάρχουν σοβαρά ζητήματα που να οδηγούν σε σύγκρουση ή ανταγωνισμό μεταξύ των δύο χωρών. Αλλά αναπόφευκτα οι ισλαμιστικές-εθνικιστικές πολιτικές που εφαρμόζει η Τουρκία στην Αίγυπτο προκαλούν κυρίως βαθιά ανησυχία σε όλες τις περιοχές της χώρας.

Η μεγαλύτερη ανησυχία της Αιγύπτου όσον αφορά την Τουρκία, είναι αναμφίβολα η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αυτό το κίνημα, το οποίο έχει ισχυρούς δεσμούς σε όλες τις αραβικές χώρες αλλά και πολλές ισλαμικές χώρες, υπέστη σημαντική απώλεια εξουσίας μετά την πτώση του Μόρσι. Ωστόσο, η κυβέρνηση Ερντογάν προσπάθησε να είναι ασκήσει επιρροή στην αραβική και ισλαμική γεωγραφία χρησιμοποιώντας το δίκτυο σχέσεων που είχε το κίνημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Για το σκοπό αυτό, η κυβέρνηση Ερντογάν, η οποία προστάτευε το κίνημα, όχι μόνο παραχώρησε υπηκοότητα σε ορισμένα υψηλού επιπέδου μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αλλά και ανέθεσε αποστολή στις υπηρεσίες πληροφοριών για την προστασία των μέσων μαζικής ενημέρωσης του κινήματος και τη χρηματοδότησε υπογείως. Ακόμα και σήμερα μεγάλος αριθμός τηλεοράσεων, εφημερίδων και ιστοσελίδων εκπέμπουν από την Τουρκία και αυτές οι εκπομπές και δημοσιεύσεις συγκαταλέγονται μεταξύ των εκπομπών με τις περισσότερες προβολές σε ολόκληρη την αραβική περιοχή.

Από την άλλη πλευρά, ένας περιορισμένος αριθμός ραδιοτηλεοπτικών φορέων από τον αραβικό κόσμο λειτουργούν για να επηρεάσουν την τουρκική κοινή γνώμη.

Το δεύτερο ζήτημα που δηλητηριάζει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι η Λιβύη. Όπως η Τουρκία βλέπει τη Συρία ως τον δικό της ακάλυπτο χώρο, έτσι και η Αίγυπτος βλέπει τη Λιβύη ως το δικό της ακάλυπτο χώρο. Κατά την περίοδο του Καντάφι, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Αιγύπτιοι εργάτες εργάζονταν στη χώρα των πέντε εκατομμυρίων, και αυτό ήταν μια σοβαρή πηγή εισοδήματος για την αιγυπτιακή οικονομία. Ωστόσο, το πραγματικό πρόβλημα είναι η απειλή που θα δημιουργήσει για την Αίγυπτο η αστάθεια και το έλλειμμα ασφάλειας στη Λιβύη. Η Αίγυπτος επιδιώκει να εκλεγεί μία κυβέρνηση κοντά στο Κάιρο, που θα διοικεί τη Λιβύη και γι’ αυτό αντιτίθεται απολύτως σε ορισμένες χώρες θέλουν να δραστηριοποιηθούν σε αυτήν τη χώρα, ειδικά στην Τουρκία.

Σύμφωνα με την Αίγυπτο, η παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη, σημαίνει αύξηση της επιρροής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Εκτός αυτού, η Αίγυπτος ανησυχεί επίσης για τον περιορισμό της ζώνης επιρροής της και για την νεκρανάσταση του οθωμανικού ονείρου της Τουρκίας.

Επιπλέον, το Κάιρο παρακολουθεί με μεγάλη ανησυχία τις προσπάθειες για βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με την Αιθιοπία, που έχουν ως στόχο να πιέσουν την Αίγυπτο στο θέμα των νερών του Νείλου.  Η Αιθιοπία έκανε ένα ιστορικό βήμα στον ποταμό Νείλο, που θεωρείται ως ζήτημα ζωής και θανάτου για την Αίγυπτο, τα τελευταία χρόνια, και έχτισε το φράγμα της Αναγέννησης, το οποίο άρχισε να συλλέγει νερό πριν από μερικούς μήνες.

Η Αίγυπτος ανησυχεί ότι η μείωση στα νερά του Νείλου θα επηρεάσει βαθιά τη ζωή στην Αίγυπτο, ιδίως το πόσιμο νερό και τη γεωργία. Η Αιθιοπία ισχυρίζεται ότι οι συμφωνίες για την κατανομή των υδάτων του Νείλου κατά τα χρόνια που οι Βρετανοί κρατούσαν την Αίγυπτο υπό τον έλεγχό τους, δεν είναι πλέον έγκυρες. Σύμφωνα με αυτές τις συμφωνίες, το 75% των υδάτων του Νείλου χρησιμοποιούνται από την Αίγυπτο και το 25% από το Σουδάν. Αν και η πηγή του 85 τοις εκατό των υδάτων του Νείλου είναι η Αιθιοπία, η χώρα αυτή δεν μπορεί να επωφεληθεί από αυτά τα ύδατα.

Μια άλλη πρωτοβουλία της Τουρκίας είναι το Σουδάν. Πριν την ανατροπή του Umar Hasan al-Bashir, η Τουρκία ήθελε να χτίσει μια ναυτική βάση στο νησί Savaki, αλλά αυτό το έργο παρέμεινε στα χαρτιά με την ανατροπή Bashir. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση θεωρεί ότι η ανάπτυξη των σχέσεων της Τουρκίας με το Σουδάν είναι επικίνδυνη όσον αφορά την ασφάλεια της Αιγύπτου. Με παρόμοιο τρόπο η στρατιωτική βάση που ίδρυσε η Τουρκία στη Σομαλία, θεωρείται ως απαράδεκτη τόσο από την Αίγυπτο όσο και από άλλες αραβικές χώρες.

Για όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, η νέα περίοδος που επιδιώκει να εγκαινιάσει η Τουρκία στις σχέσεις της με την Αίγυπτο, δεν μπορεί να είναι και τόσο εύκολη. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση σε κάθε έκκληση της Τουρκίας, απαντά ως εξής: “Εμείς βλέπουμε πιο πολύ τα έργα και όχι τα λόγια”.

Πηγή: ahvalnews.com