Απόφαση για αρχαιολογική επισκόπηση της περιοχής του Κάβο Γκρέκο εις αναζήτηση της Αφροδίτης «Ακραίας» του Στράβωνα.

Δρ Λάμπρος Γ. Καούλλας

Σύσκεψη μεταξύ Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών & Έργων, Τμήματος Αρχαιοτήτων και Δήμου Αγίας Νάπας. Ιστορικής σημασίας τα ευρήματα στο Εξωκκλήσι της Παναγιώτισσας στον Πρωταρά και στο Μοναστήρι της Παναγίας Νάπας. Στρατηγικός σχεδιασμός και πολιτισμική διπλωματία για την περιοχή Κοκκινοχωρίων.

Σημαντικές αποφάσεις πάρθηκαν σήμερα που θα αναβαθμίσουν τον αρχαιολογικό χάρτη της περιοχής των Κοκκινοχωριών και της επαρχίας Αμμοχώστου. Συγκεκριμένα, μετά από επίσκεψη του Υπουργού Μεταφορών, Επικοινωνιών & Έργων Γιάννη Καρούσου και της Διευθύντριας του Τμήματος Αρχαιοτήτων, Δρ Μαρίνας Σολομίδου-Ιερωνυμίδου σε Παραλίμνι και Αγία Νάπα αποφασίσθηκε όπως προχωρήσουν σε αρχαιολογική επισκόπηση της περιοχής του Ακρωτηρίου Κάβο Γκρέκο με βάση τις πηγές για ύπαρξη ιερού της Αφροδίτης.

Αναζητούν την Ακραία Αφροδίτη

Το θέμα συζητήθηκε σε δίωρη σχεδόν σύσκεψη στο Μουσείο «Θάλασσα» της Αγίας Νάπας στην οποία συμμετείχε ο ΥΜΕΕ, η Διευθύντρια και Λειτουργοί του Τμήματος Αρχαιοτήτων και ο Δήμαρχος Αγίας Νάπας. Στη σύσκεψη συζητήθηκε το θέμα της Αφροδίτης του Κάβο Γκρέκο και παρουσιάστηκαν τα δεδομένα που μαρτυρούν ύπαρξη ναού της αρχαίας θεάς στη περιοχή.

Για την ύπαρξη ναού της Αφροδίτης στο Κάβο Γκρέκο, ο Υπουργός επικαλέστηκε τον αρχαίο Γεωγράφο Στράβωνα: «Υπάρχουν τόσο γραπτές αναφορές και από ερευνητές και από τον Στράβωνα, τον 1ο αιώνα περίπου, και η απόφαση είναι ότι το Τμήμα Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία και με τον Δήμο της Αγίας Νάπας, θα προχωρήσουν και θα κάμουν μια αρχαιολογική επισκόπηση παρόλο το γεγονός ότι υπήρχαν και υπάρχουν αυτές οι γραπτές αναφορές δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα καμία αρχαιολογική επισκόπηση γι’ αυτό το σκοπό. Γι’ αυτό το επόμενο βήμα θα είναι να προχωρήσουμε με την υλοποίηση αυτής της απόφασης τις επόμενες εβδομάδες και θα αναμένουμε τα αποτελέσματα αυτής της επισκόπησης».

Όπως διευκρίνησε ο κ. Καρούσος, «πρώτα θα γίνει αρχαιολογική επισκόπηση και αναλόγως των αποτελεσμάτων της θα ληφθούν και οι ανάλογες αποφάσεις. Βήμα-βήμα θα ανοίξουμε το θέμα αυτό. Όπως έχω αναφέρει, υπάρχουν αναφορές τόσο από τον Στράβωνα όσο και από άλλους ερευνητές και αρχαιολόγους και υπάρχουν και δημοσιεύσεις για το θέμα αυτό όμως μέχρι σήμερα δεν είχε γίνει ποτέ μια αρχαιολογική επισκόπηση γι’ αυτό και θα προχωρήσουμε να την κάνουμε για να διαπιστώσουμε το τι υπάρχει σήμερα και που είναι και να πάρουμε και τις ανάλογες αποφάσεις. Πρόκειται για την Αφροδίτη την “Ακραία”, έτσι ονομάζεται, η οποία υπήρχε στις παραθαλάσσιες περιοχές της Κύπρου.»

Ερωτηθείς για αρχαιότητες από την περιοχή που υπάρχουν σε μουσεία του εξωτερικού ή σε άλλες συλλογές, ο κ. Καρούσος ανέφερε ότι το «το Τμήμα Αρχαιοτήτων πάντα κάνει προσπάθειες να επαναπατρίσει τις οποιεσδήποτε αρχαιότητες που είναι στο εξωτερικό. Είναι μια συνεχής προσπάθεια και διεξάγουμε και τη γνωστή “πολιτιστική διπλωματία” όπου γνωρίζεται ότι ανά το παγκόσμιο παρακολουθούμε το τι γίνεται, το που υπάρχουν οι κυπριακές αρχαιότητες και κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για τις επαναπατρίσουμε».

Το θέμα της «Αφροδίτης των Άκρων» ανακίνησε η «Σημερινή» (31/01/2021) στα πλαίσια μεγάλης έρευνας γύρω από τις 7 μυστηριώδεις γαλλικές και αμερικανικές ραδιοφωνικές κεραίες στο Κάβο Γκρέκο.

Στα «Γεωγραφικά» του ο Στράβωνας γράφει για την περιοχή που ξεκινά από το σημείο όπου βρίσκεται σήμερα το σκλαβωμένο μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα (κοντά στο οποίο αναφέρει ναό «ἄδυτον γυναιξὶ καὶ ἀόρατον» της Αφροδίτης Ακραίας): «πρόκεινται δὲ πλησίον αἱ Κλεῖδες καὶ ἄλλαι δὲ πλείους, εἶθ᾽ αἱ Καρπασίαι νῆσοι, καὶ μετὰ ταῦτα ἡ Σαλαμίς, ὅθεν ἦν Ἄριστος ὁ συγγραφεύς: εἶτ᾽ Ἀρσινόη πόλις καὶ λιμήν: εἶτ᾽ ἄλλος λιμὴν Λεύκολλα: εἶτ᾽ ἄκρα Πηδάλιον, ἧς ὑπέρκειται λόφος τραχὺς ὑψηλὸς τραπεζοειδής, ἱερὸς Ἀφροδίτης, εἰς ὃν ἀπὸ Κλειδῶν στάδιοι ἑξακόσιοι ὀγδοήκοντα: εἶτα κολπώδης καὶ τραχὺς παράπλους ὁ πλείων εἰς Κίτιον … ἔχει δὲ λιμένα κλειστόν: ἐντεῦθέν ἐστι Ζήνων τε ὁ τῆς στωικῆς αἱρέσεως ἀρχηγέτης καὶ Ἀπολλώνιος ἰατρός».

Σε σχέση με την αποχώρηση των κεραιών, ο κ. Καρούσος ανέφερε πως η περιοχή όπου υπάρχουν τα γραπτά ότι υπήρχε η Αφροδίτη δεν φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την περιφραγμένη περιοχή των κεραιών αλλά ίσως αφού θα γίνει η αρχαιολογική επισκόπηση θα μπορούσε να γίνει και σε αυτό το σημείο «εάν και εφόσον υπάρχουν κάποια τεκμήρια, κάποιες αναφορές ότι μπορεί να υπάρχει και κάτι στο συγκεκριμένο σημείο.»

Για το κονδύλι που θα χρειαστεί ο Υπουργός είπε πως «δεν είναι μεγάλο το κονδύλι για το θέμα αυτό. Είναι στα πλαίσια του προϋπολογισμού του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Ο Δήμος Αγίας Νάπας έχει αναφέρει ότι θα συνεισφέρει με ό,τι μπορεί να διαθέσει και ο Δήμος. Επομένως το πρώτο βήμα θα είναι αυτή η αρχαιολογική επισκόπηση και μετά, αναλόγως των αποτελεσμάτων, θα αναληφθούν και οι ανάλογες αποφάσεις.»

Στήριξη Δήμου Αγίας Νάπας

Ο Δήμαρχος Αγίας Νάπας Χρίστος Ζαννέττου ευχαρίστησε τον Υπουργό για την πρωτοβούλια του και για την προώθηση του θέματος για αρχαιολογική επισκόπηση σχετικά με την θεά Αφροδίτη. Εξερχόμενος της σύσκεψης είπε πως «τα συμπεράσματα είναι ότι μαζί θα προχωρήσουμε στις οποιεσδήποτε εργασίες απαιτούνται για να μπορέσουμε να ανακαλύψουμε τι ταυτίζεται με αυτή την ιστορία η οποία είναι συνδεδεμένη με τον Δήμο Αγίας Νάπας.»

Υπάρχει αμοιβαία θέληση, τόνισε ο Δήμαρχος, για να προχωρήσουν σε όλες τις διεργασίες και επισκοπήσεις που απαιτούνται «ώστε να αποτελέσει και αυτό ένα σημείο αναφοράς το οποίο αφορά το Δήμο Αγίας Νάπας, ο οποίος σίγουρα, όλοι γνωρίζουμε, υπάρχουν αρκετά αρχαία μνημεία, κάποια από τα οποία έχουμε αναδείξει και όσα έρχονται εις γνώση μας θα προσπαθήσουμε να γίνει σωστή αξιοποίηση και για τα υπόλοιπα».

Εξωκκλήσι Παναγιώτισσας & Μοναστήρι Παναγίας Νάπας

Για πολύ σημαντική ανακάλυψη έκανε λόγο η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, Δρ Μαρίνα Σολομίδου-Ιερωνυμίδου, αναφερόμενη και στα ευρήματα κατά την ανακαίνιση του εξωκκλησιού της Παναγίας Παναγιώτισσας στον Πρωταρά.

Στα πλαίσια της σημερινής περιοδείας του ΥΜΕΕ Γιάννη Καρούσου στην ελεύθερη Αμμόχωστο, η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων επισκέφθηκε μαζί του το εξωκκλήσι για επιθεώρηση των εργασιών και πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τον Μητροπολίτη Κωνσταντίας-Αμμοχώστου Βασίλειο και τον Δήμαρχο Παραλιμνίου Θεόδωρο Πυρίλλη.

Όπως ανέφερε η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων στο «Famagusta.News», η σημαντική αυτή ανακάλυψη στο Παραλίμνι αφορά σε μία επιγραφή που αναφέρεται στην οικογένεια του τελευταίου βασιλιά της Σαλαμίνας Νικοκρέοντα καθώς και στην Αφροδίτη «Ακραία», όπως ονομάζεται.

Το Τμήμα Αρχαιοτήτων ειδοποίηθηκε μετά που ξεκίνησαν τα έργα για ανακαίνιση του εξωκκλησιού. Στην πορεία, ανέφερε, εξελίχθηκε σε μία ανασκαφή η οποία απέδωσε πολύ σημαντικά ευρήματα τα οποία καταδεικνύουν ότι πρόκειται για Παλαιοχριστιανική Βασιλική του 6ου-7ου αιώνα της εποχής του Αυτοκράτορα Ηράκλειου. Δυστυχώς, όπως ανέφερε, έχει βρεθεί μόνο το νόρειο και το κεντρικό κλείτος του ναού, διότι το νότιο φαίνεται ότι καταστράφηκε. Τα ευρήματα, όπως είπε, είναι επίσης πολύ σημαντικά και από τον πλούτο των ευρημάτων, φαίνεται ότι θα ήταν μία πολύ αξιόλογη παλαιοχριστιανική βασιλική την οποία αυτή την στιγμή έχει καταχώσει το Τμήμα Αρχαιοτήτων για λόγους προστασίας από τα έργα του εξωκκλησιού και θα ξαναέρθει στην επιφάνεια μόλις τελειώσουν τα έργα και θα αναβαθμισθεί, θα αξιολογηθούν όλα τα ευρήματα και σκοπός του Τμήματος Αρχαιοτήτων είναι να κατασκευαστεί ένα προστατευτικό στέγαστρο ούτως ώστε να συνυπάρχει η παλαιοχριστιανική βασιλική με την νέα εκκλησία που ανεγείρεται τώρα.

Όπως είπε, υπάρχουν σημαντικά ευρήματα νεολιθικής και παλαιολιθικής εποχής στην περιοχή τα οποία ήρθε η ώρα να αναδειχθούν με ανασκαφές και στρατηγικό σχεδιασμό τα οποία θα συνδέσουν τις περιοχές μεταξύ τους. Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στην περιοχή Νησσιά του Παραλιμνιού και τα ευρήματα των μικρών ιπποπόταμων και ελεφάντων στην Αγία Νάπα. «Έχει πλούτο η περιοχή που δυστυχώς για χρόνια πολύ λίγα έχουν αναδειχθεί, τα γνωρίζαμε αλλά πολύ λίγα είχαμε αναδείξει και τώρα ήρθε ο καιρός», δήλωσε.

Υπενθυμίζεται ότι στην Παναγιώτισσα εντοπίστηκαν και τα οστά του Πατήρ-Ζαχαρία που αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους τον 17ο αιώνα.

Αναφερόμενη στο μοναστήρι της Αγίας Νάπας, η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων ανέφερε ότι σημαντικά ευρήματα εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών αναβάθμισης του μοναστηριού, το οποίο θα εξελιχθεί σε Μουσείο. Το μοναστήρι, ανέφερε, ήταν γνωστό από την εποχή της Αναγέννησης και έρχονται συνέχεια στο φως και παλαιότερες φάσεις του μοναστηριού με σημαντικές ταφές και κινητά και ακίνητα ευρήματα. «Είναι ένα ακόμα βοτσαλάκι στην πολυκύμαντη ιστορία του τόπου μας», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Οριοθετώντας τον αρχαιολογικό χάρτη της ελεύθερης Αμμοχώστου

Ερωτηθείσα η Δρ. Σολομίδου-Ιερωνυμίδου για το πως τοποθείταi στον αρχαιολογικό χάρτης της Κύπρου η ελεύθερη περιοχή Αμμοχώστου απάντησε πως «η περιοχή της Αμμοχώστου είναι πολύ πλούσια σε αρχαιολογικά ευρήματα». Για την προκειμένη περίπτωση ανέφερε ότι «έχουμε γραπτές μαρτυρίες όπως τόνισαν και ο Υπουργός και ο Δήμαρχος οι οποίες βέβαια πρέπει να επαληθευθούν με αρχαιολογική έρευνα. Αυτή η αρχαιολογική έρευνα πρέπει να προχωρήσει σταδιακά. Δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην άμεση ανασκαφή, πρέπει να προηγηθεί μια αρχαιολογική επισκόπιση. Αυτή είναι η ορθή διαδικασία για να δούμε τι υπάρχει και ανάλογα να προχωρήσουμε, αν θα προχωρήσουμε σε αρχαιολογική έρευνα.»

Συγκεκριμένα ανέφερε:

«Η πρώτη αναφορά έγινε από τον Στράβωνα, αρχαίο Έλληνα Γεωγράφο του τέλους του 1ου αιώνα πΧ με αρχές του 1ου αιώνα μΧ που αναφέρεται στο συγκεκριμένο Ακρωτήριο Πηδάλιον και σε αυτό το Ιερό της Αφροδίτης Ακραίας. Μετά έχουμε τον Cesnola, ο οποίος είχε έρθει τέλος του 19ου αιώνα και ανέσκαψε, όπως ανέσκαπτε, δεν ήταν αρχαιολόγος θέλω να πω, το 1877 και αναφέρεται στο συγκεκριμένο θέμα και μάλιστα σε κάποια κεφαλή αγάλματος, σε θεά Κυβέλη. Αυτή η κεφαλή βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε μουσείο στο Βερολίνο. Μετά έχουμε τον Max Ohnefalsch-Richter που επίσης πέρασε από το νησί μας ο οποίος έρχεται λίγο να αμφισβητήσει τον Cesnola, που ανέφερε ότι προέρχεται από την περιοχή της αρχαίας Σαλαμίνας. Αλλά ο Ohnefalsch-Richter τον διαψεύδει και λέει ότι είναι από την περιοχή της αρχαίας Λεύκολλας που είναι περιοχή εδώ. Οπότε, γραπτές μαρτυρίες υπάρχουν, είναι πλούσιο το υλικό σε γραπτές πηγές. Όμως, επαναλαμβάνω, πρέπει να γίνει επαλήθευση. Δεν ξέρουμε τι έχει διασωθεί διότι επέρασαν τόσα χρόνια, έχουμε κάποιες μαρτυρίες γύρω στη δεκαετία του 1960, ότι κάτι υπήρχε στην περιοχή σε αρχαία αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και θα προσπαθήσουμε τώρα, εντός των επόμενων εβδομάδων, πολύ σύντομα να γίνει αυτή η αρχαιολογική επισκόπηση για να δούμε πώς θα προχωρήσουμε ακριβώς και θα πάμε με ένα σωστό σωστό, σταδιακό, στρατηγικό σχεδιασμό.»