Νίκος Χριστοδουλίδης 

Κατά καιρούς διαπιστώνεται τάση υποτίμησης της απόφασης, που επιτεύχθηκε ομόφωνα σε επίπεδο ΕΕ, για υιοθέτηση περιοριστικών μέτρων ενάντια σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, που εμπλέκονται στις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, και κατ’ επέκταση για τις εν εξελίξει συζητήσεις, σε συνέχεια και της πρόσφατης απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, για ενίσχυση του αριθμού των εν λόγω προσώπων στη σχετική λίστα καταχωρίσεων της ΕΕ.

Μια ολοκληρωμένη και αντικειμενική αποτίμηση της πολιτικής και νομικής σημασίας του καθεστώτος κυρώσεων δεν μπορεί παρά να συμπεριλάβει όλα τα επιμέρους στοιχεία του σημαντικού αυτού εργαλείου, που έχουμε στη διάθεσή μας, μακριά από τις όποιες ωραιοποιήσεις, αλλά και από την όποια απαξιωτική προσέγγιση.

 Όταν το καλοκαίρι του 2019, ένα μόλις μήνα μετά την πρώτη παράνομη γεώτρηση της Τουρκίας στην Κυπριακή ΑΟΖ, πρωτοξεκινούσε η προσπάθεια υιοθέτησης ενός καθεστώτος κυρώσεων για φυσικά και νομικά πρόσωπα που εμπλέκονται στις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Κύπρου,  αυτό φάνταζε ως κάτι εξαιρετικά φιλόδοξο, εάν όχι εντελώς απίθανο να υλοποιηθεί. Τόσο λόγω των ιδιαίτερων, πολιτικών και οικονομικών, σχέσεων της Τουρκίας με σημαντικό αριθμό Κρατών Μελών της ΕΕ όσο και του τρόπου με τον οποίο η τουρκική κυβέρνηση εργαλειοποιούσε τον ανθρώπινο πόνο μέσω του ρόλου της στο Μεταναστευτικό.

 Είχε προηγηθεί της απόφασης η υιοθέτηση μιας πρώτης δέσμης διπλωματικών/πολιτικών/ οικονομικών μέτρων εναντίον της Τουρκίας, πέραν από τα οποία κάποιοι εταίροι μας δεν ήταν διατεθειμένοι να επεκταθούν, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Η προσπάθεια ήταν ακόμα πιο δύσκολη λόγω του ότι δεν υπήρξε  προηγούμενο στα χρονικά της ΕΕ λήψης μιας τέτοιας απόφασης εναντίον ενός κράτους μέλους του ΝΑΤΟ και μάλιστα υποψήφιας προς ένταξη στην ΕΕ χώρας. Πόσο δε μάλλον, όταν υπήρχε  ενώπιον μας και σχετική νομική γνωμάτευση, η οποία  υποστήριζε ότι δεν είναι δυνατό να επιβληθούν περιοριστικά μέτρα σε υποψήφια για ένταξη χώρα στην ΕΕ. Ο στόχος ήταν υπερβολικά φιλόδοξος και η Τουρκία θα τον πολεμούσε αξιοποιώντας κάθε σχέση της.

 Μέσα σε αυτό το πολιτικό περιβάλλον, αρχικός και υψηλός στόχος ήταν η υιοθέτηση ενός καθεστώτος Κυρώσεων, έστω και με κενό Παράρτημα (Empty Annex), δηλαδή χωρίς την προσθήκη φυσικών ή/και νομικών προσώπων. Η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία. Βασική επιδίωξη και το κρίσιμο ζητούμενο εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας μέσω του εν λόγω καθεστώτος, ελλείψει άλλων μέσων όπως για παράδειγμα η αποτρεπτική ισχύς, ήταν η «πολιτική και νομική καταδίκη» των παράνομων τουρκικών ενεργειών στην Κυπριακή ΑΟΖ κατά τρόπο συλλογικό και αδιαμφισβήτητο. Ο συγκεκριμένος στόχος ήταν επίσης απόρροια της πρωτοφανούς προπαγανδιστικής εκστρατείας της Τουρκίας σε διεθνές επίπεδο για αμφισβήτηση των ορίων της Κυπριακής ΑΟΖ, ακόμα και των οριοθετημένων θαλασσίων ζωνών με τρεις (3) γειτονικές μας χώρες,  μέσω της οποίας η Άγκυρα προσπαθεί να  εμπεδώσει διεθνώς την τουρκική θέση περί «εκλιπούσας» Κυπριακής Δημοκρατίας.

 Στην πορεία και εν αντιθέσει με τις απαισιόδοξες εκτιμήσεις κάποιων και τα εμπόδια που εμφανίζονταν συνεχώς μπροστά μας, βάσει της ολοκληρωμένης στρατηγικής που ακολουθήθηκε, επιτεύχθηκε τελικά η υιοθέτηση ενός νομικού  πλαισίου Κυρώσεων για τις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Κύπρου, που κάλυψε πλήρως τις πολιτικές και νομικές μας θέσεις. Το γεωγραφικό πεδίο των Νομικών Πράξεων (Απόφαση και Κανονισμός) ταυτίζεται απόλυτα με τις θαλάσσιες ζώνες της Κυπριακής Δημοκρατίας (χωρική θάλασσα, ΑΟΖ/ Υφαλοκρηπίδα), ακόμα και για τις μη οριοθετημένες περιοχές, με διατυπώσεις που παραπέμπουν ευθέως στην Σύμβαση των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, με αποτέλεσμα να υπάρχει πλήρης ευθυγράμμιση με το διεθνές δίκαιο. 

 Μπορεί για κάποιους να θεωρείται ως δεδομένο και αυτονόητο το γεγονός ότι οι νομικές πράξεις της ΕΕ που θεσπίζουν το καθεστώς Κυρώσεων περιγράφουν το γεωγραφικό πεδίο των παράνομων ενεργειών της Τουρκίας, ταυτίζοντας το με τις θαλάσσιες ζώνες της ΚΔ. Προφανώς ούτε αυτονόητη είναι, ούτε και μπορεί να υποτιμηθεί η τεράστια πολιτική και νομική σημασία τους και αυτό το αντιλαμβάνονται πλήρως οι πρακτικοί της εξωτερικής πολιτικής. 

Το κείμενο των νομικών πράξεων δεν είναι απλώς πολιτικής σημασίας διακηρύξεις όπως αυτές που διαλαμβάνουν επανειλημμένα Συμπεράσματα του Συμβουλίου της ΕΕ. Είναι η πρώτη φορά που έχει περιληφθεί σε Νομική Πράξη της ΕΕ περιγραφή και συγκεκριμένη αναφορά στην ΑΟΖ της Κύπρου με τα συγκεκριμένα όρια που αυτή έχει, δημιουργώντας, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ένα εξαιρετικής σημασίας κεκτημένο. Ακόμα περισσότερο όταν μέσω του σχετικού Κανονισμού, ο οποίος είναι απευθείας εφαρμοστέος στα κράτη μέλη, τα εν λόγω στοιχεία ενσωματώνονται στις εθνικές έννομες τάξεις των 27 κράτη μέλη αλλά και τρίτων χωρών που καλούνται να ευθυγραμμιστούν με τις θέσεις της ΕΕ, όπως έγινε πρόσφατα και με το Ηνωμένο Βασίλειο. Όλα αυτά πρέπει να συνεκτιμηθούν, πέραν των προαναφερθέντων, και υπό το φως της συστηματικής προσπάθειας της Άγκυρας να αμφισβητήσει την Κυπριακή ΑΟΖ, είτε με δήθεν επίκληση των δικαιωμάτων των τουρκοκυπρίων είτε «προσφέροντας» περισσότερη έκταση ΑΟΖ στην Αίγυπτο και το Ισραήλ.

 Την ίδια στιγμή, το αποτέλεσμα της προσπάθειας στην ΕΕ και η εγκαθίδρυση νομικού πλαισίου για παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Κύπρου, μπορούν να αποτελέσουν σημείο αναφοράς και στο πλαίσιο των συνομιλιών για επίλυση του Κυπριακού, ως μία ακόμη επιβεβαίωση των νομικών μας θέσεων για την ΑΟΖ της Κύπρου.

 Ταυτόχρονα, τα ανωτέρω στοιχεία των Νομικών Πράξεων, αλλά και η ίδια η Απόφαση/Κανονισμός, ως νομικά κείμενα της ΕΕ δύναται να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή σε ενδεχόμενη διμερή διαπραγμάτευση ανάμεσα στην Κύπρο και την Τουρκία. 

 Είναι τέτοιας ισχύος η προπαγανδιστική μηχανή της Άγκυρας, η οποία βέβαια συνοδεύεται από την ισχύ των όπλων για να γίνει «πειστική», που κάθε μικρό ή μεγάλο επιχείρημα νομικής και πολιτικής σημασίας, πρέπει να τυγχάνει αξιοποίησης από πλευράς μας. Εξάλλου η νομική θωράκιση των θαλασσίων ζωνών της Κύπρου, είναι άμεσα σχετιζόμενη και με τη θωράκιση της ίδιας της κρατικής υπόστασης της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Πέραν των προαναφερθέντων που αποδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας την σπουδαιότητα και σημασία της υιοθέτησης του καθεστώτος κυρώσεων, η εν λόγω απόφαση οδήγησε αριθμό εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Ενέργειας να μην αποδεχθούν να συνεργαστούν με την Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου σε παράνομες δραστηριότητες της εντός της ΑΟΖ της Κύπρου. 

Η εγκαθίδρυση του νομικού πλαισίου εναντίον φυσικών και νομικών προσώπων που εμπλέκονται σε παράνομες ενέργειες στην ΑΟΖ της Κύπρου, και η ενίσχυση του, δεν δύνανται να οδηγήσουν στο τερματισμό των παράνομων τουρκικών ενεργειών όπως δεν παρεμπόδισαν, ούτε ανέτρεψαν, τα τετελεσμένα στην Κριμαία και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις. Είναι ξεκάθαρο όμως, και στην περίπτωση της Κύπρου ελλείψει αποτρεπτικής ισχύος, ότι διασφαλίζουν τα συμφέροντα της Κυπριακής Δημοκρατίας και ενισχύουν την διαπραγματευτική της ισχύ, τόσο στο τραπέζι των συνομιλιών για επίλυση του Κυπριακού όσο και σε ενδεχόμενη δικαστική διευθέτηση του θέματος με την Τουρκία. Ήταν εξάλλου για αυτό το λόγο που από την αρχή είχαμε δημόσια δηλώσει ότι ως αντίδραση στις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας θα αξιοποιήσουμε όλα τα διαθέσιμα μέσα που συνοψίζονται σε ενέργειες στο πολιτικό, διπλωματικό και νομικό επίπεδο, και το επιχειρήσαμε βάσει ολοκληρωμένης στρατηγικής και προσπαθειών μηνών έστω και αν γνωρίζαμε ότι τυχόν αποτυχία θα επέφερε πολιτικό κόστος.

Την ίδια στιγμή ουδείς προσεγγίζει την προσπάθεια που γίνεται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ως αντίβαρο στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Ούτε και κανείς μπορεί να υποστηρίξει ότι η μη επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό μέχρι σήμερα οφείλεται στην εν λόγω προσπάθεια. Αντίθετα, η προσπάθεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με συλλογικές πλέον αποφάσεις της ΕΕ εναντίον της Τουρκικής παραβατικότητας, όχι μόνο ενισχύει τις θέσεις μας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αλλά στην ουσία αποτελεί και το βασικό επιχείρημα μας για την αντιμετώπιση των τουρκικών προκλήσεων. Στην απουσία αποτρεπτικής ισχύος, η προσήλωση στο διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο με την αξιοποίηση όλων των μέσων που έχουμε στην διάθεση μας, είναι η δική μας γραμμή άμυνας για να πετύχουμε και τον στόχο της επίλυσης του Κυπριακού στην βάσει του συμφωνημένου πλαισίου λύσης, της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Και στην παρούσα συγκυρία, ενδεχομένως όσο ποτέ άλλοτε, ο ρόλος και τα μέσα στην εργαλειοθήκη της ΕΕ παραμένουν καθοριστικής σημασίας τόσο για την επανέναρξη ουσιαστικών συνομιλιών όσο και για το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.  

·    Υπουργός Εξωτερικών.