Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Ρώσος ομόλογός του, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε χειραψία κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου στη Μόσχα, στις 5 Μαρτίου 2020. Φωτογραφία: Pavel Golovkin / Pool μέσω του Reuters.

Ο τουρκικός εθνικισμός είναι η πραγματική απειλή για τους λαούς της περιοχής και όχι μόνο

της Efrat Aviv

Τον Νοέμβριο του 2020, ο μητροπολιτικός δήμος της Κωνσταντινούπολης, με επικεφαλής το κύριο αντιπολιτευόμενο Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα της Τουρκίας (CHP), έδωσε σε ένα πάρκο στην Κωνσταντινούπολη το όνομα του Hüseyin Nihal Atsız. Ο Atsız (1905–1975) ήταν ένας ασυνείδητος αντισημίτης ρατσιστής, ο σημαντικότερος ναζιστής της Τουρκίας και μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες στην ιστορία της τουρκικής πολιτικής διανόησης. Το αίτημα υποβλήθηκε από μέλη ενός άλλου τουρκικού κόμματος αντιπολίτευσης, που ονομάζεται Καλό Κόμμα (İyi Parti). Το πάρκο βρίσκεται στην περιοχή Köyiçi της περιοχής Maltepe της Κωνσταντινούπολης, όπου ο Atsız πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

Ο Atsız αναγνωρίζεται επίσης ως παντουρκιστής (ο παν-τουρκισμός είναι ένα κίνημα που εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1880 μεταξύ των τουρκικών διανοουμένων του Αζερμπαϊτζάν και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με σκοπό την πολιτιστική και πολιτική ενοποίηση όλων των τουρκικών λαών) και παντουρανιστής (Κίνημα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, που είχε ως στόχο για να ενώσει πολιτικά και πολιτισμικά όλους τους Τούρκους, τους Τατάρους και τους Ουραλικούς λαούς που ζουν στην Τουρκία και σε ολόκληρη την Ευρασία).

Ο Atsız ήταν συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, ποιητής, φιλόσοφος και εκδότης αρκετών περιοδικών.

Σύμφωνα με τον Atsız, το τουρκικό έθνος αποτελείται από μέλη της τουρκικής φυλής. Επομένως, οι Εβραίοι δεν αποτελούν μέρος του τουρκικού έθνους, ανεξάρτητα από το πόσο καιρό θα έχουν ζήσει στην επικράτεια της Τουρκίας. Σύμφωνα με τον ίδιο, ένας Εβραίος της Κωνσταντινούπολης δεν μπορεί ποτέ να είναι Τούρκος, αλλά ένας μακρινός Κιργίζιος είναι Τούρκος εξ ορισμού, επειδή το τουρκικό αίμα ρέει μέσα από τις φλέβες του.

Ο Atsız έγραψε διάφορα άρθρα κατηγορώντας τους Εβραίους ότι είναι απεριόριστα άπληστοι και εθνικά ανέντιμοι και ότι ήταν ταυτόχρονα κομμουνιστές και κοσμοπολίτες. Ο ίδιος χαρακτήρισε τους δύο βασικούς εχθρούς της Τουρκίας τους Εβραίους και τους κομμουνιστές και ισχυρίστηκε σε ένα τεύχος του περιοδικού Orhun, που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 1933, ότι «η Γερμανία έχει γίνει η πρώτη χώρα που λύνει το εβραϊκό πρόβλημα». Το 1944, έγραψε ότι οι Εβραίοι είναι ο μυστικός εχθρός όλων των εθνών.

Υποκινούμενοι από τα γραπτά του Atsız και άλλων συγγραφέων που ήταν αντισημίτες, οι Τούρκοι στοχοποιούν τους Εβραίους της Ανατολικής Θράκης και τους καταδιώκουν με πογκρόμ από τις 21 Ιουνίου έως τις 4 Ιουλίου 1934, τα οποία πογκρόμ έμειναν γνωστά ως τα «Γεγονότα της Θράκης» (Trakya Olayları).

Τα πογκρόμ ξεκίνησαν με μποϊκοτάζ των εβραϊκών επιχειρήσεων και κατέληξαν σε φυσικές επιθέσεις σε εβραϊκά κτίρια, τα οποία λεηλατήθηκαν πρώτα και στη συνέχεια πυρπολήθηκαν. Εβραίοι άντρες ξυλοκοπήθηκαν και ορισμένες Εβραίες γυναίκες βιάστηκαν. Τρομοκρατημένοι από αυτές τις επιθέσεις, πολλοί Εβραίοι εγκατέλειψαν την περιοχή.

Η ονομασία δημόσιων χώρων με ονόματα υπερεθνικιστών και ρατσιστών δεν είναι κάτι νέο στην Τουρκία. Το 1998, το στάδιο Fenerbahçe, ένα γήπεδο ποδοσφαίρου που βρίσκεται στην περιοχή Kadıköy της Κωνσταντινούπολης, πήρε το όνομά του από τον θρυλικό πρόεδρο της ομάδας Fenerbahçe (1934-1950) και τον πέμπτο πρωθυπουργό της Τουρκίας, Şükrü Saracoğlu.

Ο Saracoğlu (1887-1953) ήταν ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών κατά τα πρώτα στάδια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Υπέγραψε με τους χιτλερικούς τη Γερμανική-Τουρκική Συνθήκη Φιλίας το 1941, η οποία θα εμπόδιζε την τουρκική συμμετοχή στον πόλεμο.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η τουρκική κυβέρνηση εμπνεύστηκε από τον αντισημιτισμό του ναζιστικού καθεστώτος για τη θέσπιση διαφόρων νόμων κατά των μειονοτήτων, ιδίως των Εβραίων. Το πιο διαβόητο ήταν το “Varlık Vergisi” του 1942 ή ο φόρος κεφαλαίου ή περιουσίας, ο οποίος είχε τον δηλωμένο στόχο να συγκεντρώσει κεφάλαια για την άμυνα της χώρας σε περίπτωση ενδεχόμενης εισόδου στον πόλεμο. Ορίστηκε ένα υψηλό ποσοστό φόρου για όλους τους Εβραίους, πολλοί από τους οποίους δεν μπορούσαν να το πληρώσουν. Ανακαλύφθηκε αργότερα ότι οι επιτροπές που διαχειρίζονταν τον φόρο έλαβαν εντολή να χρεώνουν τους Εβραίους πέντε φορές περισσότερο από εκείνο που χρέωναν τους Μουσουλμάνους Τούρκους.

Η Atsız έχει ακόμα μέχρι σήμερα πολλούς θαυμαστές στην Τουρκία. Η αναμνηστική τελετή προς τιμήν του, την οποία διοργανώνουν νέοι από το İyi Parti, πραγματοποιείται στην Κωνσταντινούπολη, μια εκδήλωση που προσελκύει μέλη όλων των άλλων κομμάτων.

Καθώς ο σύγχρονος τουρκικός εθνικισμός έχει επηρεαστεί περισσότερο από το Ισλάμ και τον νεο-οθωμανισμό, ο «καθαρός εθνικισμός» του Ατσίζ – ή ο «εθνικισμός», όπως το έθεσαν ορισμένοι από τους οπαδούς του – προσελκύει πολλούς Τούρκους. Αλλά η νεολαία του İyi Parti αγκαλιάζει επίσης τον Atsız ως σύμβολο της κοσμικής-εθνικιστικής αντιπολίτευσης στον Ερντογάν και σε άλλους εθνικιστές ισλαμιστές πολιτικούς, ειδικά από το κόμμα MHP (Εθνικιστικό Κίνημα).

Μια ματιά στην εξέλιξη της θρησκείας και της θρησκευτικής ζωής στην Τουρκία κάνει ένα πράγμα πολύ σαφές για τη χώρα αυτή. Όπως δείχνουν πρόσφατες μελέτες, το 73% των αποφοίτων των σχολείων İmam Hatip (επαγγελματικά σχολεία για την εκπαίδευση ιμάμηδων που διοικούνται από το δημόσιο) δεν θα τα επέλεγαν ξανά εάν τους είχε δοθεί άλλη επιλογή. Μόνο το 38% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι επέλεξαν να παρακολουθήσουν τα σχολεία İmam Hatip με δική τους βούληση, ενώ το 51% είπε ότι έκαναν την επιλογή κατόπιν αιτήματος των οικογενειών τους. Οι άνθρωποι ηλικίας 15-29 ετών χαρακτήρισαν τους εαυτούς τους λιγότερο «θρησκευτικά συντηρητικούς» από τις παλαιότερες γενιές και λιγότερο θρησκευόμενους από την ίδια ηλικιακή ομάδα μια δεκαετία νωρίτερα.

Παρά την περισσότερο από μια δεκαετία προσπάθεια από το κυβερνών AKP του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) να διαμορφώσει μια γενιά ευσεβών Τούρκων, οι νέοι της χώρας φαίνεται να απομακρύνονται από τη θρησκεία. Σε μια χώρα όπου περίπου το ήμισυ των 82 εκατομμυρίων κατοίκων είναι κάτω των 30 ετών, ακόμη και μικρές αλλαγές στη συμπεριφορά μπορούν να έχουν δραματική επίδραση στην τουρκική πολιτική και την κοινωνία στο μέλλον.

Ο πραγματικός κίνδυνος που αντιμετωπίζει η σύγχρονη Τουρκία δεν είναι θρησκεία, όπως θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς, αλλά εθνικισμός ή υπερεθνικισμός.

Είτε αυτό το μήνυμα μεταδίδεται μέσω θρησκείας (MHP) είτε με κοσμικές φωνές (Atsız), οι υπερ-εθνικιστικές και ρατσιστικές τάσεις είναι πολύ δημοφιλείς στη σύγχρονη Τουρκία. Ενώ άλλες χώρες καταστρέφουν τα αγάλματα ρατσιστών τους, η Τουρκία συνεχίζει να τους απονέμει τιμές.

Η Δρ. Efrat Aviv είναι ανώτερος λέκτορας στο Τμήμα Σπουδών Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan και ερευνητικός συνεργάτης στο Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών Begin-Sadat. Είναι η συγγραφέας του βιβλίου Αντισημιτισμό και του Αντι-Σιωνισμός στην Τουρκία: Από τον Οθωμανικό κανόνα στο AKP (Routledge 2017).

Μια έκδοση αυτού του άρθρου δημοσιεύθηκε αρχικά από το Κέντρο BESA.