Ποιο ρόλο καλείται να παίξει η Ελλάδα, στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στον Περσικό Κόλπο και την Αν. Μεσόγειο

İlhan Uzgel

Το τέλος της διαμάχης μεταξύ του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) και του Μπαχρέιν στην περιοχή του Κόλπου στις αρχές Ιανουαρίου σηματοδοτεί κάτι περισσότερο από μια επίλυση του προβλήματος μεταξύ των δύο χωρών.

Είναι ενδιαφέρον ότι η πόλωση της πολιτικής μεταξύ των χωρών τόσο στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και στον Κόλπο, των οποίων η Τουρκία αποτελεί κομμάτι, έχει οδηγήσει όλο και περισσότερο στην ενίσχυση της στρατιωτικής, πολιτικής και ενεργειακής συνεργασίας μεταξύ αυτών των δύο περιοχών.

Φαίνεται ότι ως υποπροϊόν αυτής της πόλωσης στην οποία η Τουρκία και το Κατάρ βρίσκονται αντιμέτωπες με την Ελλάδα, την Κυπριακή Δημοκρατία (RoC), την Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ διαμορφώνεται μια νέα γεωπολιτική της περιοχής. Από γεωπολιτική άποψη, ο Κόλπος και η Ανατολική Μεσόγειος καθίστανται ολοένα και πιο ολοκληρωμένη περιοχή, παρόλο που αυτές οι διαμάχες που ξεκινούν μεταξύ των συμμάχων των ΗΠΑ δημιουργούν ορισμένα προβλήματα. Ωστόσο, συμβάλλουν στην ενίσχυση των στρατιωτικών, ενεργειακών και διπλωματικών δεσμών σε αυτές τις δύο περιοχές, εξυπηρετώντας τελικά τη στρατηγική των ΗΠΑ.

Ο μετασχηματισμός στη στρατηγική των ΗΠΑ

Όπως είναι γνωστό, οι ΗΠΑ προσπαθούν επίπονα να εφαρμόσουν τη βασική στρατηγική τους για την Ασία και να στρέψουν τη στρατηγική τους προσοχή στην περιοχή του Ειρηνικού εδώ και μία δεκαετία. Σε αυτό το σημείο, η περιοχή της Μέσης Ανατολής ξεχωρίζει. Οι ΗΠΑ έχουν σημαντική στρατιωτική παρουσία και συχνά συμμετέχουν σε στρατιωτικές επεμβάσεις / επιχειρήσεις, πληροφορίες, πόλεμο μεσολάβησης, ένοπλες συγκρούσεις μέσω drone και δολοφονίες υψηλού προφίλ. Όπως ειπώθηκε στην τελευταία έκθεση της Rand Corporation με τίτλο «Implementing Restraint», οι κύκλοι λήψης αποφάσεων των ΗΠΑ επανεξετάζουν σοβαρά μια στρατηγική συγκράτησης στην οποία «οι Ηνωμένες Πολιτείες … θα μειώσουν το μέγεθος της στρατιωτικής παρουσίας τους, και θα τερματίσουν ή θα επαναδιαπραγματευτούν ορισμένες από τις δεσμεύσεις ασφαλείας. “

Σε αυτό το πλαίσιο, η βαριά στρατιωτική παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και την περιοχή του Κόλπου, όπου παρενέβη περισσότερο και συμμετείχε σε στρατιωτικές δεσμεύσεις, γίνεται πιο συζητήσιμη. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η πολιτική της αποφυγής της χρήσης στρατιωτικής δύναμης και της μείωσης της στρατιωτικής παρουσίας σε προβληματικές περιοχές ξεκίνησε κατά την εποχή του Ομπάμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν πραγματοποιήσει εκτεταμένη στρατιωτική επέμβαση από τότε που ο ΟΗΕ επέβαλε κυρώσεις στη Λιβύη. Ο Ομπάμα αποφάσισε να αποσύρει στρατεύματα από το Ιράκ και το Αφγανιστάν και απέφυγε την παρέμβαση στη Συρία παρά τους ισχυρισμούς για χρήση χημικών όπλων.

Αντ ‘αυτού, υιοθέτησε μια πολιτική «μας οδηγεί προς τα πίσω», η οποία επικρίθηκε έντονα από εγχώριους παρεμβατικούς. Όταν ανέλαβε ο Τραμπ, έδειξε δύναμη και ξεκίνησε μια πυραυλική επίθεση στη Συρία, αλλά δεν υπήρχε άλλη παρέμβαση. Υπερηφανεύτηκε ακόμη και για αυτό καθώς έφευγε από το γραφείο. Για αρκετό καιρό τώρα, μια ζωντανή συζήτηση συνεχίζεται για την απόσυρση από τη Μέση Ανατολή στους κύκλους λήψης αποφάσεων των ΗΠΑ. Ωστόσο, η απόσυρση, που σημαίνει μείωση της στρατιωτικής παρουσίας και αποφυγή παρέμβασης, φέρνει άλλα συνοδευτικά προβλήματα για τις ΗΠΑ.

Μεταξύ αυτών είναι η αυξημένη επιρροή φορέων όπως η Κίνα και η Ρωσία στην περιοχή, η δυσκολία να πιέσουν το Ιράν και να διατηρήσουν την ασφάλεια του Ισραήλ. Για το λόγο αυτό, η απόσυρση δεν βρίσκεται επί του παρόντος στην ημερήσια διάταξη, αλλά ένα συγκεκριμένο σημείο είναι ότι οι ΗΠΑ θέλουν οι σύμμαχοί τους στην περιοχή να αναλάβουν περισσότερη ευθύνη. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να επιλυθούν ζητήματα μεταξύ των χωρών της περιοχής.

Διαστάσεις μετασχηματισμού

Υπάρχουν αρκετές διαστάσεις στον μετασχηματισμό που βιώνουμε στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, οι οποίες αλληλοσυμπληρώνονται. Η πρώτη από αυτές είναι ότι ορισμένες από τις χώρες της περιοχής εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Το γεγονός ότι τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο καθιέρωσαν διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, επισημοποιώντας τις ανεπίσημες σχέσεις τους, επέτρεψε στο Ισραήλ κάποια ψυχολογική υπεροχή. Ορισμένες άλλες χώρες μπορεί να ακολουθήσουν. Η εξομάλυνση των σχέσεων της Σ. Αραβίας με το Κατάρ συμφωνώντας να τερματίσουν τον αποκλεισμό μεταξύ τους, έχει γίνει το δεύτερο βήμα σε αυτόν τον μετασχηματισμό.

Μετά από τριάμισι χρόνια αποκλεισμού, το Κατάρ δεν υποχώρησε και το εμπάργκο άρθηκε. Αυτή η εξέλιξη ορίστηκε από ορισμένους σχολιαστές ως προετοιμασία της Σαουδικής Αραβίας για την έλευση Μπάιντεν. Πρώτα απ ‘όλα, πρέπει να αναφερθεί ότι ο γαμπρός του Τραμπ, Jared Kushner και η ομάδα του έχουν καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να το επιτύχουν, αλλά αυτή η πολιτική δεν περιορίζεται στις φιλοδοξίες της κυβέρνησης Τραμπ. Σε τελική ανάλυση, αυτή η διαμάχη στην περιοχή του Κόλπου συνεχίστηκε για πολύ καιρό, ενώ έπρεπε να τερματιστεί, τόσο για την ενίσχυση της θέσης του Ισραήλ όσο και για την ενίσχυση του αντι-ιρανικού μπλοκ.

Στρατιωτικοποίηση στην Ανατολική Μεσόγειο

Το τρίτο βήμα αυτού του μετασχηματισμού ήταν η ολοκλήρωση της περιοχής του Κόλπου και της γεωπολιτικής της Ανατολικής Μεσογείου καθώς και οι αυξανόμενοι δεσμοί μεταξύ των αμερικανικών συμμάχων σε αυτές τις δύο περιοχές σε στρατιωτικούς, πολιτικούς και οικονομικούς / ενεργειακούς τομείς. Η διαφωνία που αντιμετώπισε η Τουρκία με την Ελλάδα και την Κύπρο στην Ανατολική Μεσόγειο έκανε πρώτα τη Γαλλία και την ΕΕ να εμπλακούν, στη συνέχεια, με την πάροδο του χρόνου έφερε και την Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ. Αυτό οδήγησε στην ενίσχυση της στρατιωτικής συμμετοχής και παρουσίας δυτικού προσανατολισμού σε αυτήν την περιοχή. Στη διαδικασία αυτή, η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν δημιουργήσει στενότερους δεσμούς με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Κατά συνέπεια, το νησί της Κύπρου αναβαθμίστηκε από πλευράς Τουρκίας, καθώς συνεχίζει να στέλνει Γερμανικά άρματα στα σύνορα ψευδοκράτους-Κύπρου με σκοπό να ενισχυθεί η τουρκική παρουσία.

Η Αίγυπτος έχει αναβαθμίσει ιδιαίτερα τις ναυτικές δυνάμεις της. Η Ελλάδα αύξησε γρήγορα τις στρατιωτικές της δαπάνες και έκανε μια τεράστια συμφωνία με τη Γαλλία για την αγορά μαχητικών Rafale. Εν τω μεταξύ, η Γερμανία και η Γαλλία ανέπτυξαν στρατιωτικούς δεσμούς με το Ισραήλ. Επίσης, το Ισραήλ έχει βρει την ιδέα ενός σιδηροδρόμου από τη χώρα τους προς την Ιορδανία, την Παλαιστινιακή Αρχή, τη Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες του Κόλπου, που θα συνδέει τον Κόλπο με την Ανατολική Μεσόγειο μέσω μιας νέας σιδηροδρομικής γραμμής.

Η Ελλάδα ανακαλύπτει ξανά τη θέση της

Είναι προφανές ότι ο ανταγωνισμός με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο έδωσε στην Ελλάδα το προβάδισμα και, η Αθήνα ήταν ικανή να εκμεταλλευτεί την αυτοεπιβαλλόμενη στρατηγική απομόνωση της Τουρκίας. Η Αθήνα, ήδη μέλος της ΕΕ, ανέπτυξε γρήγορα τους διπλωματικούς / στρατιωτικούς της δεσμούς με το Ισραήλ, σχεδόν αμέσως μετά την Τουρκία που έσπασε τις σχέσεις της με το Ισραήλ μετά το 2011, με την Αίγυπτο μετά το 2013, καθώς και με τις ΗΠΑ και τα κράτη του Κόλπου μετά το 2017. Η Τουρκία έχασε φίλους, η Ελλάδα έκανε νέους και ενίσχυσε τις παλιές της φιλίες. Η απόφαση της Τουρκίας να υποστηρίξει το Κατάρ στη διαμάχη του Κόλπου, σε αντάλλαγμα ώθησε τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ να συμμορφωθούν με την Ελλάδα και τη Κύπρο, προκαλώντας έτσι τον σχηματισμό μιας άνευ προηγουμένου πόλωσης που διασχίζει τις δύο προηγούμενες ξεχωριστές περιοχές.

Μερικοί Έλληνες σχολιαστές, σε αντίθεση με την αντίληψη στην Τουρκία, έχουν αποδώσει τους αυξανόμενους δεσμούς της Ελλάδας με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και του Κόλπου στην έλλειψη ισχυρής υποστήριξης των Βρυξελλών στην υπεράσπιση της Ελλάδας ενάντια στην Τουρκία. Αλλά η αυξανόμενη στρατιωτική συνεργασία της Ελλάδας με τον Κόλπο έχει βαθύτερες διαστάσεις. Για παράδειγμα, μετά από αεροπορική επίθεση σε εγκαταστάσεις πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας από την Υεμένη τον Σεπτέμβριο του 2019, η Ελλάδα προσέφερε στους Σαουδάραβες να αναπτύξουν τις ελληνικές συστοιχίες Patriot. Αυτή ήταν μια κάπως περίεργη προσφορά, επειδή η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να τις αποκτήσει από τις ΗΠΑ.

Κατά την επίσκεψη του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον, έγινε κατανοητό ότι το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ενθάρρυνε την Αθήνα να δώσει Patriot στους Σαουδάραβες. Από το 2017, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ συμμετέχουν σε κοινές ναυτικές ασκήσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο. Επιπλέον, ακόμη και αφού οι Σαουδάραβες δήλωσαν την πρόθεσή τους να βελτιώσουν τις σχέσεις με την Τουρκία, ενώ έστειλαν τα μαχητικά αεροσκάφη F-15 στην Κρήτη. Εν τω μεταξύ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα συνέχισαν τη στρατηγική τους συνεργασία με την Κύπρο, υπογράφοντας ένα μνημόνιο συμφωνίας για να ενισχύσουν την αμυντική τους συνεργασία στις 12 Ιανουαρίου, μετά το τέλος της διαμάχης με το Κατάρ, όπου υπήρξε έντονη διπλωματική κίνηση μεταξύ Αθήνας-Κύπρου-Χώρες του Κόλπου.

Ένας νέος γεωπολιτικός άξονας

Αυτό που θεωρήθηκε αρχικά ως πόλωση με την Τουρκία και το Κατάρ από τη μία πλευρά και την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ από την άλλη πλευρά, σταδιακά μετατράπηκε σε μια στενή στρατηγική διαμόρφωση. Κατά συνέπεια, ενώ η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ έχουν στρατιωτική επέκταση στην Ανατολική Μεσόγειο και η Ελλάδα προμηθεύει συστοιχίες Patriot στον Κόλπο, η Τουρκία δημιουργεί μια στρατιωτική βάση στο Κατάρ και έχει μια ευρύτερη στρατιωτική παρουσία σε αυτή τη χώρα. Πρέπει επίσης να υπενθυμίσουμε ότι όλα τα μέρη των φαινομενικά επιφανειακών διαφορών είναι είτε μέλη του ΝΑΤΟ είτε σύμμαχοι των ΗΠΑ.

Σε αυτό το σημείο, το Φόρουμ για την Ανατολική Μεσόγειο για το φυσικό αέριο κηρύχθηκε τον Ιανουάριο του 2020, ως μια πλατφόρμα που θα ενώσει αυτές τις χώρες με την Ιορδανία. Τα ΗΑΕ συμπεριλήφθηκαν ως παρατηρητής και το Ισραήλ δήλωσε ότι θέλει να δει και την Τουρκία ως μέλος. Σε αυτό το πλαίσιο, δύο εξελίξεις φαίνεται να συμβάλλουν στον συνεχιζόμενο γεωπολιτικό μετασχηματισμό. Το πρώτο είναι η απόφαση της Άγκυρας να μειώσει τις εντάσεις με την Ελλάδα. Υπάρχει φυσικά το ζήτημα των κυρώσεων της ΕΕ και οι προσπάθειες της Τουρκίας να πείσουν τις Βρυξέλλες, οι οποίες ανάγκασαν την Άγκυρα να ξεκινήσει διερευνητικές συναντήσεις με την Αθήνα, αλλά η κίνηση της Τουρκίας τελικά θα ανοίξει τον δρόμο για περαιτέρω στρατηγική συνεργασία μεταξύ της Ανατολικής Μεσογείου και του Κόλπου.

Δεύτερον, η συμφιλίωση μεταξύ του Κατάρ και του σαουδαραβικού μπλοκ δημιούργησε μια ευκαιρία για την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των δύο θαλάσσιων λεκανών. Στην πρώτη φάση, τόσο η κυβέρνηση Ερντογάν όσο και οι Σαουδάραβες άρχισαν να στέλνουν θερμά μηνύματα μεταξύ τους. Το Κατάρ είπε επίσης ότι μπορεί να ενεργήσει ως μεσολαβητής για τη βελτίωση των σχέσεων. Επομένως, οι σχέσεις μεταξύ του Κόλπου και της Τουρκίας αναμένεται να αναπτυχθούν περαιτέρω από τώρα και στο εξής. Δεν θα ήταν έκπληξη όσον αφορά τον πραγματισμό του ΑΚΡ να βλέπουμε τις σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο να ομαλοποιούνται σε αυτήν τη διαδικασία. Ο Ερντογάν δήλωσε πρόσφατα ότι η Τουρκία θέλει να επιδιορθώσει τις σπασμένες σχέσεις με το Ισραήλ.

Μια τέτοια εξέλιξη θα συμπληρώσει τον ελλείποντα σύνδεσμο μεταξύ του Κόλπου και της Ανατολικής Μεσογείου. Η αύξηση των εντάσεων και της διαμάχης μεταξύ των συμμάχων των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο και τον Κόλπο μπορεί τελικά να μετατραπεί σε στρατηγικό κέρδος για τις ΗΠΑ. Η αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση, οι υψηλές αμυντικές δαπάνες και η στρατιωτική οχύρωση είναι κρίσιμης σημασίας δεδομένου ότι αυτή η περιοχή βρίσκεται στη γραμμή One Belt One Road της Κίνας. Θα εξυπηρετήσει επίσης τη μείωση του στρατιωτικού φόρτου των ΗΠΑ στην περιοχή στη μελλοντική αμυντική στάση. Μια άλλη επίπτωση είναι ότι στο τέλος αυτής της διαδικασίας το αντι-ιρανικό μέτωπο θα ενισχυθεί. Αυτό το νέο status quo θα εξυπηρετήσει επίσης την καλύτερη ασφάλεια του Ισραήλ. Όσον αφορά την κυβέρνηση του AKP, αυτές οι στρατηγικές εκτιμήσεις θα μπορούσαν να δώσουν στην κυβέρνηση του AKP μεγαλύτερη ώθηση στις σχέσεις της με την κυβέρνηση Biden.

Μετάφραση Χωριανόπουλος Άγγελος

Πηγή: duvarenglish