Turkey

Παρούσα κατάσταση

Η διοίκηση Τραμπ κληρονόμησε μια παρακμάζουσα σχέση με την Τουρκία. Από την άνοδό του στην εξουσία το 2002, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζεπ Ταγίπ Ερντογάν, μεταμόρφωσε τη χώρα του, από μία κοσμική δημοκρατία με το βλέμμα της στη Δύση, σε ένα αυταρχικό καθεστώς με δημοκρατική «βιτρίνα». Το κόμμα του Ερντογάν έχει δεσμούς με τη «Μουσουλμανική Αδελφότητα» κι έτσι υποθάλπει αντιαμερικανικές και αντισημιτικές κοσμοθεωρίες.

Η επιθετικότητα και ο αναθεωρητισμός του Τούρκου Προέδρου έχουν δημιουργήσει νέες και έχουν περιπλέξει τις ήδη υπάρχουσες διενέξεις με τα γειτονικά κράτη της Τουρκίας. Η Τουρκία δε δίστασε να αναπτύξει σχέσεις και να συνεργαστεί με αντιπάλους των ΗΠΑ, όπως η Ρωσία, το Ιράν και η Βενεζουέλα, ενώ παράλληλα η Άγκυρα λειτουργεί ως καθαρτήριο για τη Χαμάς και οργανώσεις που σχετίζονται με την Αλ-Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος.

Ο Ερντογάν έχει αναπτύξει τις τουρκικές δυνάμεις και τους συμμάχους του κατά μήκος των ακτών της Ανατολικής Μεσογείου και στη Μέση Ανατολή, ερχόμενος αντιμέτωπος με τις ΗΠΑ, τα μέλη του ΝΑΤΟ και των περιφερειακών τους συμμάχων. Επίσης, έχει κρατήσει ομήρους Αμερικανούς υπηκόους, χρησιμοποιώντας τους σε διαπραγματεύσεις με την Ουάσιγκτον. Αυτό το μοτίβο επιθετικότητας έχει φέρει Άγκυρα και Ουάσιγκτον σε τροχιά σύγκρουσης.

Ο Πρόεδρος Τραμπ, μη αντιλαμβανόμενος την εχθρική στάση του Ερντογάν, προσπάθησε να βελτιώσει τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις μέσω της συχνής επικοινωνίας που είχε σε προσωπικό επίπεδο με τον Ερντογάν. Οι δύο Πρόεδροι, οι γαμπροί τους και οι επαγγελματικοί συνεργάτες τους διατηρούν στενές σχέσεις που χρονολογούνται από την κατασκευή των «Πύργων Τραμπ» στην Κων/πολη το 2012. Ο προσωπικός αυτός δίαυλος επικοινωνίας συχνά αντικαθιστούσε τον επίσημο διπλωματικό μηχανισμό. Ωστόσο, ο Τραμπ περιστασιακά πίεζε τον Ερντογάν μέσω απειλών, επιβολής βραχυπρόθεσμων κυρώσεων ή άλλων μέτρων, συμπεριλαμβανομένων δασμολογικών και νομισματικών διαμορφώσεων.

Το 2017, προς όφελος του Ερντογάν, ο Τραμπ προσπάθησε να πείσει το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ για τον τερματισμό της ποινικής δίωξης που ασκήθηκε στον Τουρκο-ιρανό έμπορο χρυσού, Reza Zarrab, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την παράνομη μεταφορά δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Τεχεράνη, στο πλαίσιο μίας από τις μεγαλύτερες συνομωσίες παραβίασης κυρώσεων στην ιστορία. Η ποινική δίωξη, ωστόσο, προχώρησε με τον Zarrab να δηλώνει ενοχή και εμπλέκοντας τον Ερντογάν στην υπόθεση.

Οι Τούρκοι ηγέτες επεδίωξαν να εξασφαλίσουν την απελευθέρωση του Reza Zarrab, υιοθετώντας την ιρανική τακτική απαγωγής Αμερικανών πολιτών· ανάμεσα τους και ο πάστορας από τη Βόρεια Καρολίνα, επιστήμονας της NASA και καθηγητής χημείας, Andrew Brunson. Η πίεση του Κογκρέσου ανάγκασε τον Τραμπ να προχωρήσει σε κυρώσεις κατά δύο Τούρκων υπουργών, κάτι που εξασφάλισε την απελευθέρωση του πάστορα Brunson.

Παρά την κατάθεση του Zarrab και την καταδίκη ενός υψηλόβαθμου στελέχους της Halkbank, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν επέβαλε πρόστιμο την κρατική τουρκική τράπεζα, παρόλο που στο παρελθόν το έχει πράξει σε ανάλογες υποθέσεις, στις οποίες εμπλέκονταν ευρωπαϊκές τράπεζες. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης επίσης πίεσε τους ομοσπονδιακούς εισαγγελείς να υπογράψουν ένα σύμφωνο μη-άσκησης ποινικής δίωξης με τη Halkbank και να παρέχουν ασυλία στους υπόπτους, γεγονός που καθυστέρησε την άσκηση δίωξης μέχρι τον Οκτώβριο του 2019.

Κάτι που συνέβαλε στην ένταση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, ήταν η ανάπτυξη τουρκικών στρατευμάτων στη βορειοανατολική Συρία, τα οποία επιτέθηκαν στις Κουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ένα σύμμαχο-κλειδί της Ουάσιγκτον στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους.

H κουρδική συνιστώσα του SDF (YPG) προέρχεται από το εσωτερικό του ΡΚΚ, το οποίο χαρακτηρίζεται τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ και πολεμάει ενάντια στο τουρκικό κράτος εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Οι δεσμοί του YPG με το ΡΚΚ προκαλούν εκνευρισμό στον Ερντογάν, ωστόσο ένας ακόμα λόγος για την επιθετικότητα του είναι η ανάγκη να απομακρύνει την προσοχή της κοινής γνώμης από τη διαφθορά της κυβέρνησης του, τις οικονομικές αποτυχίες και την καταπίεση των διαφωνούντων με αυτόν.

Το 2018 και το 2019, ο Τραμπ ανακοίνωσε την πλήρη απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία, έπειτα από συνομιλία του με τον Ερντογάν. Δεχόμενος πίεση από τους συμβούλους του και από τους Ρεπουμπλικάνους του Κογκρέσου, ο Τραμπ ανέστρεψε εν μέρει την παραπάνω απόφαση· ωστόσο, η απόσυρση του 2019 έδωσε το πράσινο φως στον Ερντογάν για την επέμβαση του στη Συρία, πράγμα που οδήγησε σε αποτρόπαιες πράξεις κατά αμάχων και επισφράγισε την επιστροφή των ρωσικών δυνάμεων στη βορειοανατολική Συρία.

Ανάλυση

Τα αμερικανικά συμφέροντα υπονομεύτηκαν επανειλημμένως τα τελευταία τέσσερα χρόνια, εξαιτίας της προσωπικής σχέσης του Τραμπ με αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Ερντογάν

Η ασυνήθιστη πρόσβαση που φαίνεται να είχε ο Ερντογάν στον Ντόναλντ Τραμπ έδωσε στον Τούρκο Πρόεδρο την εντύπωση ότι μπορεί να βασίζεται στη σχέση του με τον Αμερικανό Πρόεδρο, έτσι ώστε να έχει κάποιου είδους ασυλία που τον προστατεύει από το Κογκρέσο και το νομικό σύστημα των ΗΠΑ. Η έμφαση που δίνει ο Τραμπ στις προσωπικές σχέσεις φαίνεται να ώθησε τον Ερντογάν να ξοδέψει πολλά εκατομμύρια δολάρια, ώστε να προσλάβει λομπίστες που θα δραστηριοποιούνταν στην Ουάσιγκτον.

Τα γεγονότα των τεσσάρων περασμένων ετών αποδεικνύουν ότι ο μόνος αποτελεσματικός ανασταλτικός παράγοντας για την επιθετικότητα του Ερντογάν, έστω και βραχυπρόθεσμα, είναι η απειλή για την επιβολή ή η ίδια η επιβολή κυρώσεων σε διμερές επίπεδο. Όταν ο Τραμπ απαίτησε την απελευθέρωση του πάστορα Brunson και επέβαλε κυρώσεις στους δύο Τούρκους υπουργούς, το τουρκικό σύστημα δικαιοσύνης ξαφνικά διέκοψε την ποινική δίωξη κατά του Brunson και έτσι ο Αμερικανός πάστορας αφέθηκε ελεύθερος. Όταν οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις με αφορμή την εμπλοκή του Ερντογάν στη βορειοανατολική Συρία, ο Τούρκος ηγέτης περιόρισε την έκταση της επιχείρησής του.

Παρόλο που η επιθετική διπλωματία του Ερντογάν έχει περιοριστεί, οι Metin Topuz και Nazmi Mete Canturk κρατούνται μέχρι και σήμερα στις τουρκικές φυλακές. Πρόκειται για δύο Τούρκους υπηκόους, εργαζόμενους του αμερικανικού προξενείου στην Κων/πολη. Η νομική παρενόχληση υπαλλήλων του State Department συνεχίζει να υπονομεύει την ασφάλεια και το ηθικό των προξενικών υπαλλήλων των ΗΠΑ στο εξωτερικό.

Ενώ η δίωξη της Halkbank δείχνει να προχωράει, ο Τραμπ φέρεται να διαπραγματεύτηκε με τον Ερντογάν, ώστε να εξασφαλίσει ένα ήπιο πρόστιμο για την τουρκική τράπεζα, κάτι που ενθάρρυνε τη στάση μη-συμμόρφωσης του Τούρκου Προέδρου. Από το 2017 και μετά, η Τουρκία έχει μετατραπεί σε δίαυλο-κλειδί για την πώληση χρυσού από τη Βενεζουέλα, για τη χρηματοδότηση του παράνομου δικτύου του καθεστώτος Μαδούρο.

Ο Ερντογάν επίσης εκμεταλλεύτηκε την ανοχή του Τραμπ στο θέμα της αγοράς ρωσικών στρατιωτικών συστημάτων, κάτι που παραβιάζει το νόμο για την «Αναχαίτιση Αντιπάλων των ΗΠΑ μέσω Κυρώσεων», CAATSA Act. Η παραβίαση η οποία έλαβε τη μεγαλύτερη προβολή, ήταν η αγορά του αντιαεροπορικού συστήματος  S-400 το 2017. Η διοίκηση Τραμπ δεν επέβαλε κυρώσεις ακόμα και μετά την παραλαβή του συστήματος από την Τουρκία, τον Ιούλιο του 2019, ωστόσο μπλόκαρε την παράδοση των μαχητικών F-35 και διέκοψε την εκπαίδευση των Τούρκων πιλότων για το αεροσκάφος. Το Κογκρέσο δεν ικανοποιήθηκε από αυτό και πρόσθεσε στο ετήσιο νομοσχέδιο ασφαλείας σημεία, τα οποία χαρακτηρίζουν την αγορά των S-400 από την Τουρκία ως «σημαντική συναλλαγή» που εμπίπτει στο CAATSA Act και ζήτησαν από την Προεδρεία να επιβάλει κυρώσεις στην Άγκυρα. Παρά τις απειλές του Τραμπ για άσκηση βέτο κατά του νομοσχεδίου, η Βουλή των Αντιπροσώπων και η Γερουσία ενέκριναν τη νέα νομοθεσία με πλειοψηφία που παρακάμπτει το βέτο. Τρεις μέρες αργότερα, η διοίκηση Τραμπ επέβαλε τις κυρώσεις μέσω του CAATSA, διακόπτοντας τις εξαγωγές προς τις Τουρκικές αμυντικές υπηρεσίες. Αναφορικά με την Ανατολική Μεσόγειο, η τουρκική επιθετικότητα συνεχίζεται. Καθοδηγούμενη από το αναθεωρητικό δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», η Άγκυρα έχει πραγματοποιήσει ενεργειακές έρευνες σε περιοχές που διεκδικούνται από Κύπρο και Ελλάδα, έχει αναπτύξει ισλαμικές συνιστώσες στη Λιβύη και  εξανάγκασε την Τρίπολη σε υπογραφή συμφωνίας, η οποία αναγνωρίζει αιγυπτιακά και ελληνικά νερά ως τουρκικά. Το Κογκρέσο αντέδρασε κάνοντας μερική άρση του αμερικανικού εμπάργκο όπλων κατά της Κύπρου, με τον Υπουργό Εξωτερικών να πραγματοποιεί την κίνηση αυτή λίγες μέρες πριν την επίσκεψή του στη Λευκωσία το Σεπτέμβριο.

Επίσης το Κογκρέσο πέρασε (με συνεργασία των δύο κομμάτων) το νομοσχέδιο για τη «Συνεργασία Ασφάλειας και Ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο», το οποίο αναφέρει στενότερη συνεργασία με Ελλάδα, Κύπρο και Ισραήλ και καλεί τη διοίκηση να λάβει σοβαρά υπόψη τις απειλές του Ερντογάν. Ακόμα και μετά από αυτό, η διοίκηση δείχνει μια καθυστέρηση ως προς την κινητοποίηση ενός ευρύτερου διπλωματικού μετώπου, το οποίο θα δείξει στον Ερντογάν ότι οι επιδιώξεις του οδηγούν στην απομόνωση.

Προτάσεις

• Υποστήριξη της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Ο Ερντογάν αντιμετωπίζει μια δυναμική αντιπολίτευση, η οποία κέρδισε κατά κράτος τον τελευταίο γύρο των δημοτικών εκλογών. Η Ουάσιγκτον θα πρέπει να διανέμει επιπρόσθετη υποστήριξη για τη δημιουργία θεσμικής επάρκειας των τουρκικών αστικών κοινωνικών οργανισμών και πρέπει να εφαρμόσει το νόμο Magnitsky, μέσω του οποίου επιβάλλει κυρώσεις σε κράτη-καταπατητές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης, η Ουάσιγκτον πρέπει να θίξει το ζήτημα της κακομεταχείρισης Τούρκων υπηκόων από την Άγκυρα και την καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων.
• Αντίσταση στη διπλωματία ομηρίας του Ερντογάν. Η Ουάσιγκτον πρέπει να πιέσει τον Τούρκο Πρόεδρο να αφήσει ελεύθερους τους δύο υπαλλήλους του αμερικανικού προξενείου και να αποφύγει οποιαδήποτε κίνηση, η οποία αποσκοπεί στην νομική παρενόχληση Αμερικανών πολιτών και υπαλλήλων, στηριζόμενη σε σαθρά κατηγορητήρια περί κατασκοπείας και τρομοκρατίας. Επίσης, η Ουάσιγκτον πρέπει να συνεργαστεί με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, ώστε να σχεδιάσει μια συντονισμένη απάντηση στην προσπάθεια του Ερντογάν να εκβιάσει καταστάσεις μέσω της ομηρίας Δυτικών υπηκόων και υπαλλήλων.
• Τερματισμός εμπλοκής πολιτικών στη νομική διαδικασία κατά της Halkbank

To Υπουργείο Οικονομικών πρέπει να παρακολουθήσει την υπόθεση Halkbank και να επιβάλλει στην τράπεζα και τον αναπληρωτή γενικό διευθυντή της ένα πρόστιμο, ανάλογο με τις διαστάσεις της παράβασης. Η δίωξη περαιτέρω συμμετεχόντων και εμπλεκομένων Τούρκων αξιωματούχων στη συνομωσία θα έστελνε επίσης ένα ηχηρό μήνυμα.

• Άσκηση πίεσης προς την Άγκυρα ώστε να εγκαταλείψει το σύστημα S-400 H Ουάσιγκτον πρέπει να ενθαρρύνει την Άγκυρα να αντικαταστήσει τους S-400 με κάποιο σύστημα, το οποίο θα κατασκευάζεται από χώρα-σύμμαχο του ΝΑΤΟ.
• Οι αμερικανικές αρχές πρέπει να εφαρμόσουν αυστηρά τον CAATSA και τις κυρώσεις που προβλέπονται, ώστε να αποτρέψουν το ενδεχόμενο η κυβέρνηση Ερντογάν να εκμεταλλευτεί κάποιο «παραθυράκι» Η Ουάσιγκτον πρέπει να κρατήσει την Άγκυρα εκτός του προγράμματος F-35, ώστε να αποφύγει κινδύνους ασφαλείας που ενδεχομένως να εγκυμονεί η χρήση των μαχητικών από μια πλευρά που χειρίζεται το σύστημα S-400.Η Ουάσιγκτον, επίσης, πρέπει να επιταχύνει την απόσυρση τουρκικών οντοτήτων από τη γραμμή τροφοδοσίας των F-35.
• Εμβάθυνση συνεργασιών για την ενέργεια και την ασφάλεια με συμμάχους και περιφερειακούς συνεργάτες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η επερχόμενη διοίκηση πρέπει να διορίσει έναν ειδικό απεσταλμένο για την Ανατολική Μεσόγειο, ώστε να συνεργάζεται στενά με το Eastern Mediterranean Gas Forum, ως αντίβαρο στην πολιτική του Ερντογάν.
• Συνεργασία με την ΕΕ για την επιβολή συντονισμένων κυρώσεων κατά της Τουρκίας για την παραβίαση θαλάσσιων συνόρων εις βάρος των γειτονικών της κρατών. Τέτοιου είδους κυρώσεις θα αποθάρρυναν την Άγκυρα στο να κλιμακώνει την ένταση στην περιοχή, κάτι το οποίο εκτροχιάζει ενεργειακά project τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη. Επίσης, η Ουάσιγκτον πρέπει να οργανώσει διπλωματικές συνομιλίες μεταξύ της Τουρκίας και των γειτονικών της κρατών και να παρέχει κίνητρα στην Άγκυρα, ώστε αυτή να συμμετέχει στην ενεργειακή συνεργασία της Ανατολικής Μεσογείου.
• Ενθάρρυνση της Άγκυρας για επιδίωξη ειρήνης με τους Κούρδους. Οι ΗΠΑ πρέπει να συνεργαστούν με τους Ευρωπαίους εταίρους τους και να χρησιμοποιήσουν το εκτόπισμά τους απέναντι σε Άγκυρα και ΡΚΚ, ώστε να επιτευχθεί μια ειρηνευτική διαδικασία στο εσωτερικό της Τουρκίας.

• Εξεύρεση ενός modus vivendi μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων της Συρίας

Η Ουάσιγκτον πρέπει να μεσολαβήσει για την επίτευξη διαλόγου μεταξύ της πολιτικής πτέρυγας του YPG, του Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης και της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδικού Εθνικού Συμβουλίου, ώστε να ενισχυθούν οι σχέσεις μεταξύ Κούρδων Συρίας-Ιράκ, κάτι που θα βελτίωνε και το κλίμα με την Άγκυρα. Μια τέτοια προσέγγιση θα ωθούσε τους Κούρδους της Συρίας να παραμείνουν συγκεντρωμένοι στο να αποτρέψουν μια ανάκαμψη του ISIS και θα ακύρωνε τα όποια κίνητρα είχε ο Ερντογάν να συμμαχήσει με τον Άσαντ κατά των Κούρδων της Συρίας. Επίσης, αυτή η προσέγγιση θα βοηθούσε στον περιορισμό του αυξανόμενου διπλωματικού και στρατιωτικού συντονισμού της Τουρκίας στη Συρία, σε συνεργασία με τη Ρωσία.

• Αντιμετώπιση της διαφθοράς και ενδυνάμωση της έννομης τάξης στην Τουρκία, μέσω τουρκικών εγχώριων μεταρρυθμίσεων, χρηματοδοτούμενων από τις ΗΠΑ.

Η Ουάσιγκτον πρέπει να αποφύγει τη χρηματοδότηση των απρόσεκτων οικονομικών πολιτικών του Ερντογάν· κάτι που θα έκανε προσφέροντας του μια συμφωνία μεταξύ του Federal Reserve και της Τουρκικής κεντρικής τράπεζας ή μέσω χρηματοδότησης του Ταμείου Συναλλαγματικής Σταθερότητας. Αντ’ αυτού, η επερχόμενη διοίκηση, πρέπει να καλέσει την Άγκυρα να υπογράψει συμφωνία Διευρυμένης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης με το ΔΝΤ, η οποία θα βασίζεται σε ορθή διακυβέρνηση, δημιουργώντας έτσι την απαίτηση από την Τουρκική κυβέρνηση να υιοθετήσει μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα βελτιώσουν την αξιοπιστία, τη διαφάνεια και την δέσμευση της Τουρκίας στην έννομη τάξη.

Πηγή: fdd.org