Τα 200ά γενέθλια του σύγχρονου ελληνικού κράτους -δηλαδή η επέτειος της έναρξης της σειράς των γεγονότων που κατέληξαν στην ίδρυσή του και στην είσοδό του στο κλαμπ των ελεύθερων, δημοκρατικών χωρών της Δύσης- είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία αναστοχασμού και επαναπροσδιορισμού των στόχων και του οράματος, που καθοδηγεί το έθνος μας μέσα στους πολλούς αιώνες της ύπαρξής του.

Γράφει ο Σωτήρης Σκουλούδης

Η Επανάσταση αδιαμφισβήτητα πέτυχε τον στόχο της: Στα 100α της «γενέθλια» ακριβώς, η Μεγάλη Ιδέα είχε σχεδόν εκπληρωθεί, και αν και η τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής μας άφησε τεράστιες απώλειες και ανεξίτηλα τραύματα που δεν θα επουλωθούν ποτέ, εάν κάποιος «χρονοταξιδιώτης» έδειχνε τον χάρτη της σημερινής Ελλάδας, σε κάποια σύναξη των Φιλικών, τότε εκείνοι σίγουρα με συγκίνηση θα αναγνώριζαν ότι άξιζε ο όρκος τους…

Δυστυχώς όμως, αν ψυχαναλύσουμε το συλλογικό μας ασυνείδητο, και εξετάσουμε με μια προσεχτική ανάγνωση τη νεότερη ιστορία μας, που χαρακτηρίζεται από τα πολλά σκάνδαλα, την κακοδιοίκηση του κράτους -που μας έφερε μάλιστα πρόσφατα στο χείλος της καταστροφής- και τον άκρατο «ιδιωτισμό» (στα αρχαία ελληνικά αυτό ήταν βρισιά), που υπερκερνά κατά πολύ συχνά το εθνικό και συλλογικό συμφέρον, θα ανακαλύψουμε κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει. Η χώρα, αν και δείχνει να έχει ξεκάθαρο ευρωπαϊκό προσανατολισμό, στην πραγματικότητα εξακολουθεί να παραμένει αγκιστρωμένη σε μια αναχρονιστική, κακώς εννοούμενη, «ανατολίτικη» νοοτροπία.

Το έμβλημα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο δικέφαλος αετός του Μιχαήλ Παλαιολόγου, που απεικόνιζε το όραμα της αναδυόμενης από τις στάχτες της μετά την πρώτη Άλωση αυτοκρατορίας να κοιτάει σε ανατολή και δύση, φαίνεται ότι μας καθοδηγεί ακόμα, για τους λάθος όμως λόγους.

Ας επαναφέρουμε όμως τον «χρονοταξιδιώτη» στο σήμερα και στις πολλές μας παθογένειες. Ο «ωχαδερφισμός», ο «ραγιαδισμός», ο κακώς εννοούμενος εγωισμός, που χαρακτηρίζει ένα σημαντικό μέρος των νεοελλήνων, με την παράλληλη αγνόηση -ή μάλλον απαξίωση- της σπουδαίας πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ή ακόμα και πολλών από τις αρχές των Φιλικών που εν τέλει αποτέλεσαν τον φάρο στο τρικυμιώδες ταξίδι της απελευθέρωσής μας, καθιστά την ανάγκη για αναστοχασμό και επαναπροσδιορισμό της πορείας μας, επιτακτική. Τόσο, όσο ήταν και για τους ευρωπαίους εταίρους μας, την εποχή που άρχισαν να αφήνουν δειλά και διστακτικά στην αρχή, τον Μεσαίωνα για να εισέλθουν στην εποχή της Αναγέννησης.

Ο μόνος τρόπος για να υπερβούμε αυτές και πολλές ακόμα παθογένειες, αποτέλεσμα, ας είμαστε ειλικρινείς, όχι μόνο της Τουρκοκρατίας των 4 αιώνων, αλλά εν πολλοίς και του «βυζαντινισμού» των προηγούμενων 10 αιώνων, βρίσκεται στα λόγια ενός από τους σημαντικότερους ιθύνοντες νόες της Ελληνικής Επανάστασης, του Ρήγα Φεραίου.

«Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη», έλεγε ο σπουδαίος Ρήγας, ο οποίος μάλιστα, στην εποχή του, αν και οραματιζόταν τα ελεύθερα Βαλκάνια, ήταν πολύ επιφυλακτικός στο ξέσπασμα της Επανάστασης: Πριν από την Ελευθερία «πρέπει να προηγηθεί η μόρφωση και η πνευματική αναγέννηση του Γένους»! Η αξία της Παιδείας, πιο πάνω από αυτήν της Ελευθερίας, από έναν άνθρωπο που είχε κατακτήσει το πρώτο, στερούταν όμως -μέχρι και τον θάνατό του- το δεύτερο.

Μα δεν έχουμε παιδεία σήμερα, θα αναρωτηθεί κάποιος. Η απάντηση σε αυτό δεν δίνεται από το δεδομένο στην εποχή μας καθολικό σχεδόν ποσοστό του εγγραμματισμού. Δίνεται από τους πτυχιούχους των πλήρως-στην ουσία τους- απαξιωμένων ελληνικών πανεπιστημίων και από το μη ολοκληρωμένο επίπεδο της μόρφωσης που παρέχεται στις 12ετείς υποχρεωτικές σπουδές.

Ένα μη αμελητέο μέρος του πληθυσμού, σήμερα, γνωρίζει τον Καραϊσκάκη από το γήπεδο ποδοσφαιρικής ομάδας, τους αρχαίους φιλοσόφους που διαμόρφωσαν την ανθρώπινη σκέψη επιγραμματικά ως ονόματα γνωστών τους, αγνοώντας πλήρως το περιεχόμενο της σκέψης τους, ή μπερδεύουν το Έπος του 1940 με τη μάχη στα Δερβενάκια. Το κλειδί του παιδευμένου ανθρώπου δεν κρύβεται βεβαίως μόνο στην ιστορία – αλλά στην καλλιέργεια του τρόπου σκέψης, της αναζήτησης της αλήθειας, του ορθολογισμού, του μέτρου, της ηθικής, του σεβασμού στις υψηλές αξίες, και φυσικά της διαρκούς αμφισβήτησης και της θέλησης της προόδου, ατομικής και συλλογικής.

Δεν λέμε κάτι διαφορετικό από αυτά που μας άφησε ο Αριστοτέλης, και που, με άλλα λόγια αλλά την ίδια στόχευση, ως φιλοσοφία ζωής, μας είπε ο Καζαντζάκης.

Για ποιον λόγο λοιπόν τόσοι πολλοί φτάνουν σήμερα στο σημείο ανοησίας να αμφισβητούν ακόμα και… την ύπαρξη του κορωνοϊού και της πανδημίας, ενώ θρηνούμε 100 νεκρούς τη μέρα; Κι επίσης, τι είναι αυτό που καθιστά ένα όχι τόσο ευκαταφρόνητο μέρος της νεολαίας ενστερνίζεται ρατσιστικές ιδεολογίες ή να «μισεί» κάθε τι ελληνικό, καταλήγοντας έρμαιο και «στρατιωτάκι» του κάθε ιδεοληπτικού νεογενίτσαρου; Και γιατί δεν μπορούμε ποτέ να κάνουμε διάλογο, παρά μόνο να τσακωνόμαστε διαρκώς μεταξύ μας, πεισματικά δηλαδή να μην μπορούμε να διδαχτούμε από τα λάθη μας και τους πολλούς εμφυλίους μας -παραλίγο να καταστρέψουμε την Επανάσταση μόνοι μας- με επακόλουθο αποτέλεσμα οι δρόμοι αλλά και οι εστίες μας να έχουν γίνει αρένες βιαιότητας, περισσότερο ίσως από ποτέ;

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πολλά παραδείγματα ακόμα, που τα βλέπουμε καθημερινά γύρω μας, από τη συμπεριφορά μας στο φανάρι όταν ανάβει πράσινο, μέχρι τις χτισμένες μεζονέτες μέσα στο δάσος, και φυσικά τη συλλογική μας οικονομική και όχι μόνο χρεοκοπία.

«Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη», επαναλαμβάνουμε τη ρήση του Ρήγα, και η αναγέννηση της Παιδείας μας, με προσανατολισμό την κλασική σκέψη υπό το σύγχρονο πρίσμα της μοντέρνας επιστήμης, αποτελεί το Α και το Ω όχι μόνο για τη στόχευση του έθνους μας τον 21ο αιώνα, αλλά, πρωτίστως, για τη γέννηση του οράματος, που θα νοηματοδοτήσει την πορεία του λαού. Ενός λαού, που ακόμα δείχνει μπερδεμένος, σε αυτό το σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, ενώ έχει την ευλογία να ζει πάνω στα αρχαία ερείπια του σπουδαιότερου πολιτισμού.

Φυσικά και δεν είναι όλα άσχημα. Αντιθέτως. Ο σύγχρονος Έλληνας έχει πολλά πράγματα για τα οποία μπορεί να είναι υπερήφανος, που μπορεί να τα αξιοποιήσει ως πυξίδα στον πιο «γρήγορο αιώνα», εξαιτίας των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων που μεταλλάσσουν τις κοινωνίες με τρόπο που δεν προλαβαίνουν καν να προσαρμοστούν. Και πράγματα μάλιστα για τα οποία ευθύνεται ο ίδιος, οι γονείς του και οι παππούδες του, (και όχι όπως πάντα οι «αρχαίοι ημών πρόγονοι»), τα οποία αν διατηρήσει και εξελίξει, σε συνδυασμό με την αφομοίωση της κλασικής κληρονομιάς του, μπορεί να καταστεί πολίτης-πρότυπο μιας σύγχρονης σπουδαίας χώρας, μέσα σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο, πολυπολικό και ακόμα άγριο κόσμο. Οι αρετές του πολυμήχανου Οδυσσέα, αλλά και έννοιες όπως το Φιλότιμο και η Αλληλεγγύη, χαρακτηρίζουν ακόμα τη φυλή μας, καθιστώντας μας μοναδικά ξεχωριστούς-σε Aνατολή και Δύση.

Κι η Ομογένεια, αυτό το μεγάλο κεφάλαιο του Ελληνισμού, μπορεί να προσφέρει τόσα, όσα εκείνες τις κρίσιμες ώρες οι Έλληνες της Παροικίας, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και αλλού στην Ευρώπη.

Οι προκλήσεις που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε, ως ανθρωπότητα και ως Ελλάς, μπορεί φαινομενικά να δείχνουν λιγότερο απαιτητικές από αυτές που έβλεπαν μπροστά τους οι πρωτεργάτες της Επανάστασης, που τα έβαλαν με μια ολόκληρη αυτοκρατορία. Τα προβλήματα του Δημογραφικού, της Κλιματικής Αλλαγής, των οικονομικών και τεχνολογικών αλλαγών αλλά και των πιθανών εξωτερικών απειλών, δεν θα αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, εάν δεν «ξέρουμε τι κάνουμε και που πάμε». Και μιας και αναφέρουμε τις εξωτερικές απειλές, ας μην ξεχνάμε ότι από τη Μάχη του Μάτζικερτ και έκτοτε, αυτό που χαρακτηρίζει τη σχέση μας με την Τουρκία, είναι διαστήματα, μικρά ή μεγάλα, ειρήνης, μεταξύ των πολέμων…

Το πώς θα διαχειριστούμε αυτές τις προκλήσεις τις επόμενες δεκαετίες, θα καθορίσει ολόκληρη την πορεία μας και για την τρέχουσα χιλιετία. Και για να τα καταφέρουμε, απαιτείται μια μοντέρνα «Αναγέννηση». Ή αλλιώς, μια επικαιροποιημένη Χάρτα του Ρήγα.

Ελάτε να τη σχεδιάσουμε όλοι μαζί. Στα 300α «σγενέθλια», τα εγγόνια μας θα πρέπει να είμαστε ακόμα πιο υπερήφανα.

ΠΗΓΗ: https://elladatheproject.com/