Του Γιώργου Ι. Κωστούλα

Η κυρίαρχη εντύπωσή μου, πριν από την κυκλοφορία του βιντεοκλίπ για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821, ήταν η εξής. Όσοι, με τον ορισμό της κ. Γιάννας Αγγελοπούλου ως προέδρου της επιτροπής εορτασμού, έσπευσαν, αντανακλαστικά,  να προεξοφλήσουν ότι το 2021 θα γινόταν παρανάλωμα πυροτεχνημάτων θα ησύχασαν, πληροφορούμενοι τη σύνθεση της οργανωτικής επιτροπής. Επίλεκτοι διανοούμενοι, που με θέσεις τους αντικρούουν επίμονα κάθε απλουστευτικό σχήμα εθνικής αυταρέσκειας, σοβαροί άνθρωποι στην πλειονότητά τους, δεν θα επέτρεπαν, με κανέναν τρόπο, να εξελιχθεί ο εορτασμός σε μια φιέστα εθνικιστικού ή άλλου είδους ναρκισσιστικού παροξυσμού.

Σε επίπεδο ουσίας, εκείνο που ο μέσος πολίτης αυτής της χώρας περιμένει να καταδειχθεί, ως απαύγασμα των εορτασμών, είναι το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, παρά τις παντοειδείς δραματικές ιστορικές συγκυρίες, τις κακουχίες, τις χρεοκοπίες, τους πολέμους, τους διχασμούς και τα λάθη, ετούτη η χώρα κατάφερε, μέσα σε μόλις 200 χρόνια, να εξελιχθεί στο πιο επιτυχημένο έθνος-κράτος της νοτιοανατολικής Ευρώπης. 

Σε επίπεδο εντυπώσεων, πάλι, ευκταία είναι η αποφυγή κάθε μονόπαντης προβολής, ένθεν κακείθεν μιας μετριοπαθούς ανάγνωσης της ιστορίας. Ούτε μονοσήμαντη και “καθ’ ομοίωσιν” της κυρίαρχης “ορθότητας”, που θα τόνιζε τις ηρωολάγνες αφηγήσεις στις οποίες έχουμε γαλουχηθεί, ούτε μεμψίμοιρη που θα παραγνώριζε την ανάγκη κάθε λαού για μια, ακόμα και δραματοποιημένη, αφήγηση που θα απέβλεπε στην τόνωση της εθνικής μας αυτοπεποίθησης. 

Τούτων λεχθέντων, πώς συνέβη και φτάσαμε στην παραγωγή του βιντεοκλίπ της επιτροπής, που κυκλοφόρησε βασισμένο στο σαββοπούλειο άσμα, με το οποίο εγκαινιάστηκε  το επικοινωνιακό μέρος των εορτασμών και το οποίο, κατά πολλούς, μοιάζει “σαν αντι-οδηγός για το πώς (δεν) πρέπει να εορταστεί η παλιγγενεσία”;

Πώς φτάσαμε στην επιλογή ενός τραγουδιού, οι στίχοι του οποίου δεν υποδεικνύουν, αν δεν ενθαρρύνουν κιόλας, τίποτα άλλο από μια  διαρκή ευφορική γιορτή, στον λεβέντικο ρυθμό του καλαματιανού; Αλλοίμονο!

Εν προκειμένω, αναρωτιέται κάνεις: Πιστεύει η επιτροπή, ότι όλα τα κάναμε τόσο καλά στα 200 χρόνια από την επανάσταση του ’21, ώστε να μας αξίζει όλη αυτή η παράτα, η επίδειξη και η φαντασμαγορία, στα όρια του ναρκισσισμού; “Με εκατοντάδες επιστρατευμένα χαμόγελα, με ευθυτενή σώματα, σε αέναη παρέλαση. Μια εθνική Ελλάδος που παρελαύνει αρτιμελής, πολύ καλοντυμένη, πολύ λευκή, πολύ χαριτωμένη!”

Δεν πέρασε από το μυαλό της επιτροπής, ότι η σκηνική λιτότητα θα εξυπηρετούσε καλύτερα και τον εορτασμό, και τα δύσκολα αποκτημένα, όχι ευκαταφρόνητα, αποτελέσματα που καταφέραμε μέσα στα 200 αντίξοα χρόνια του νεογέννητου κράτους μας; Μέσα στα οποία, βεβαίως, θα είχαν τη θέση τους και οι χοροί. Αλλοίμονο!

Τι απέγιναν όλα τα  περί συλλογικής μνήμης, αυτογνωσίας, εθνικής ταυτότητας, κατανόησης της ιστορίας μας μέσα στην ευρύτερη εικόνα του κόσμου κ.λπ. κ.λπ.  ηχηρά παρόμοια; 

Με εξαίρεση τη μισή δεκαετία του ’60 και τα χρόνια μετά το 1974, όλη η υπόλοιπη διαδρομή αυτής της χώρας δεν ήταν παρά μια διαδρομή οδύνης και στεναγμών. Μια πορεία, με την ψυχή στο στόμα.

Πότε, θύματα μιας υψηλόφρονης αποκοτιάς, σε ρόλους ιστορικούς, που υπερέβαιναν τις δυνατότητές μας, όπως η επανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, με  αποτέλεσμα την  οικτρά Μικρασιατική Καταστροφή. Πότε το ιστορικό απροσδόκητο συμβάν της μνημειώδους αντίστασης εναντίον των Ιταλών και των Γερμανών, που κι αυτό είχε ως δραματική κατάληξη τον φρικτό εμφύλιο. 

Στο ενδιάμεσο: φανατισμοί, κινήματα και αντικινήματα, εκτελέσεις, αστάθεια και τέλος η δικτατορία. Από κοντά στην αναταραχή και ο στρατός: Βενιζελικοί εναντίον Κωνσταντινικών, δημοκρατικοί εναντίον μετριοπαθών. Το ταπεινωτικό 1897, το “Δυστυχώς επτωχεύσαμεν” του Τρικούπη. Κι ακόμα, οπερετικές φιγούρες στρατιωτικών με καπέλο πολιτικού: Κονδύλης, Πάγκαλος, Πλαστήρας σε ρόλο που δεν τους πήγαινε, αλλάζοντας στρατόπεδα και ανεβοκατεβάζοντας κυβερνήσεις. Με δυο λόγια, μια περίοδος γεμάτη απ’ αυτό που ο λαός κατονομάζει με μια λέξη: παλιοκαταστάσεις.

Μαζί με τις ανθρώπινες απώλειες, ας τονιστεί και η οικονομική διάσταση αυτών των δραματικών περιόδων: οι δανεισμοί, η κακοδιοίκηση, η ιδιοτελής διαχείριση των οικονομικών. Ας μην ξεχνάμε πόσες πολιτικές καριέρες οικοδομήθηκαν από επιτήδειους πολιτικούς, δεξιά και αριστερά του πολιτικού φάσματος, στο πλαίσιο τόσων ταραγμένων και εκθύμων καταστάσεων. 

Με βάση τα παραπάνω, το κατ’ εμέ, εκείνο που περισσότερο ταιριάζει σαν κεντρικό μήνυμα του εορτασμού είναι εκείνο το: “αιώνες φαρμάκι, γενιές φαρμάκι”, του Σεφέρη. Περιέχεται στο ποίημά του, “Οι γάτες τ’ Αη’ Νικόλα”. Τιμητικά, το ποίημα προτάσσεται στην μνημειώδη, εν μέσω δικτατορίας, έκδοση “18 κείμενα”, το 1971. Είχε προηγηθεί η δημοσίευσή του σε ξένες χώρες, αλλά ήταν ανέκδοτο στη γλώσσα του. Εκτενές απόσπασμα του ποιήματος παρατίθεται στο τέλος του παρόντος. 

Αυτός είναι ο λόγος που, όσο έγραφα αυτό το κείμενο, δυο λέξεις δεν έφυγαν καθόλου από το μυαλό μου. Οι λέξεις: εγκαρτέρηση και απαντοχή. Αν οι έννοιες, που οι δυο αυτές λέξεις δηλώνουν, δεν αποτυπωθούν με κάθε τρόπο στις εορταστικές εκδηλώσεις που θα ακολουθήσουν, ένα σημαντικότατο στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας θα έχει χαθεί. Το ψυχογράφημα του Έλληνα πολύ θα απέχει από το πραγματικό.

Με την επιλογή του τραγουδιού του Σαββόπουλου, μοιάζει σαν η επιτροπή να κατέφυγε σε ένα ευκολάκι. Βεβαίως δεν περιμέναμε η επιτροπή να ξαναγράψει την ελληνική ιστορία, όπως τόσο πρόχειρα τη σκιαγράφησα, παραπάνω, εγώ. Περιμέναμε, όμως, να καταφύγει σε ένα άλλο ευκολάκι. Εννοώ, πώς, δεν σκέφτηκε να καταφύγει στα φώτα και στην καθοδήγηση των ποιητών μας; Να ακούσει τη φωνή τους και να την ενσωματώσει στο βίντεο, ώστε να συμπεριληφθούν σ’ αυτό (αθροιστικά): και “Το αληθινό” του Σολωμού, και  “Ο ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου” του Παπαδιαμάντη, και “Το ελάχιστο” του Ελύτη, και “Το να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα” και το “όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει” του Σεφέρη, και “Οι Θερμοπύλες” του Καβάφη!

“Μα.., αυτό”, θα πει κάποιος, “είναι δύσκολο. Αυτό προϋποθέτει σκηνοθετική ευφυΐα, σεναριακή φαντασία, σκηνική αρχοντιά”. Είπε κανείς το αντίθετο;

Υ.Γ.:
Το ποίημα μιλάει για κάποιες γάτες που εκτρέφονταν από τους μοναχούς του ομώνυμου μοναστηριού και χρησιμοποιούνταν για την καταπολέμηση των φαρμακερών ερπετών που είχαν κατακλείσει το νησί, εξαιτίας της πολύχρονης ανομβρίας. 

Νομίζω ότι η αλληγορία είναι περισσότερο από καταφανής:

“[…] Τὸν καιρὸ τῆς μεγάλης στέγνιας,


– σαράντα χρόνια ἀναβροχιὰ –

ρημάχτηκε ὅλο τὸ νησὶ


πέθαινε ὁ κόσμος καὶ γεννιοῦνταν φίδια.


Μιλιούνια φίδια τοῦτο τ᾿ ἀκρωτήρι,


χοντρὰ σὰν τὸ ποδάρι ἄνθρωπου
καὶ φαρμακερά.


Τὸ μοναστήρι τ᾿ Ἅι-Νικόλα τὸ εἶχαν τότε
Ἁγιοβασιλεῖτες καλογέροι
κι οὔτε μποροῦσαν νὰ δουλέψουν τὰ χωράφια
κι οὔτε νὰ βγάλουν τὰ κοπάδια στὴ βοσκὴ
τοὺς ἔσωσαν οἱ γάτες ποὺ ἀναθρέφαν.
Τὴν κάθε αὐγὴ χτυποῦσε μία καμπάνα 
καὶ ξεκινοῦσαν τσοῦρμο γιὰ τὴ μάχη.
Ὅλη μέρα χτυπιοῦνταν ὡς τὴν ὥρα
ποῦ σήμαιναν τὸ βραδινὸ ταγίνι.
Ἀπόδειπνα πάλι ἡ καμπάνα
καὶ βγαῖναν γιὰ τὸν πόλεμο τῆς νύχτας.
Ἤτανε θαῦμα νὰ τὶς βλέπεις, λένε,
ἄλλη κουτσή, κι ἄλλη στραβή, τὴν ἄλλη
χωρὶς μύτη, χωρὶς αὐτί, προβιὰ κουρέλι.
Ἔτσι μὲ τέσσερεις καμπάνες τὴν ἡμέρα
πέρασαν μῆνες, χρόνια, καιροὶ κι ἄλλοι καιροί.
Ἄγρια πεισματικὲς καὶ πάντα λαβωμένες
 ξολόθρεψαν τὰ φίδια μὰ στὸ τέλος
χαθήκανε, δὲν ἄντεξαν τόσο φαρμάκι.
  […] Τί νὰ σοῦ κάνουν οἱ ταλαίπωρες
παλεύοντας καὶ πίνοντας μέρα καὶ νύχτα
τὸ αἷμα τὸ φαρμακερὸ τῶν ἑρπετῶν.
Αἰῶνες φαρμάκι, γενιὲς φαρμάκι”.[…]

* O κ. Κωστούλας είναι τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα

[email protected]

capital.gr