Της Άννας Κουκκίδου Προκοπίου

Στις 15 Νοεμβρίου 2020, επέτειο ανακήρυξης του ψευδοκράτους στα κατεχόμενα εδάφη του βόρειου μέρους της Κύπρου, γίναμε θεατές  μιας άνευ προηγουμένου, κακόγουστης, νέο-Οθωμανικής παράστασης. Η οποία παρεμποδίστηκε εν μέρη από τις καιρικές συνθήκες,  έλαβε χώρα όμως δε επί των κλοπιμαίων της Αμμοχώστου και επί του ομαδικού τάφου των ελληνοκυπρίων αμάχων του Άγιου Μέμνονα. Πως φτάσαμε, όμως, ως εδώ; 

Το καλοκαίρι του 2017, στο Κραν Μοντανά, ο Νίκος Αναστασιάδης, αρνήθηκε να συμφωνήσει σ’ ένα σχέδιο λύσης του Κυπριακού, που βασιζόταν σε αριθμό σοβαρών παραχωρήσεων σε επίπεδο εσωτερικής διακυβέρνησης  από την ελληνοκυπριακή πλευρά, χωρίς να έχουν υποβληθεί πρώτα, επισήμως και γραπτώς, οι εξασφαλίσεις της Τουρκίας, για το θέμα της απόσυρσης των εγγυήσεων και του τουρκικού κατοχικού στρατού. Θέση στην οποία ήταν  σύμφωνη κι η Αθήνα, δια στόματος Νίκου Κοτζιά.  Έκτοτε, η κατάρρευση των συνομιλιών του 2017 παρουσιάζεται  ως ένα από τα άλλοθι για την έκνομη συμπεριφορά της Τουρκίας, η οποία διεκδικεί με στρατιωτικά μέσα περισσότερο ζωτικό χώρο, όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο γενικότερα, προβάλλοντας, ταυτόχρονα, εαυτό ως  θύμα αποκλεισμού κι απομόνωσης στην ευρύτερη περιφέρεια και χαρακτηρίζοντας τις επιθετικές της πράξεις  ως  αντίδραση σε περικύκλωση από εχθρικά κράτη, τα οποία τολμούν να σχηματίζουν πολυμερείς και τριμερείς συνεργασίες εν απουσία της.  Ρητορική που θυμίζει έντονα τις δικαιολογίες που το Βερολίνο πρότασσε, περί ‘encirclement’ της αυτοκρατορικής Γερμανίας, πριν την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.  

Αυτό, μετά την υποτιθέμενη απορριπτική στάση των ελληνοκυπρίων στη λύση του Κυπριακού, αποτελεί και το δεύτερο της άλλοθι. Επιχείρημα το οποίο η τουρκική διπλωματία αναπαράγει με πειστικότητα και συχνότητα, με αποτέλεσμα Ελλάδα και Κύπρος να κατηγορούνται από τη διεθνή κοινότητα ότι αποκλείουν και δεν συζητούν με την Άγκυρα, απορρίπτουν πιθανόν δικαιωματικές της απαιτήσεις και δεν συναινούν στην εξεύρεση μιας μέσης λύσης συνεργασίας win-win, που να ικανοποιεί όλες τις πλευρές. Κατ’ ακρίβεια, αυτή η έξαρση στις απαιτήσεις της κυβέρνησης Έρντογαν έχει ενισχυθεί από τέτοιου είδους αντιλήψεις, που καθοδηγούν την πολιτική κατευνασμού που ακολουθεί μέχρι σήμερα η ΕΕ. Κάτι που εύκολα μπορεί κάποιος ιστορικά να αντιπαραβάλει με τις προσπάθειες  ‘appeasement’  της χιτλερικής Γερμανίας, πριν την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.  

Επιπρόσθετα, η  παρουσία του κ. Τραμπ στον Λευκό Οίκο, του οποίου τα διαπλεκόμενα οικογενειακά και επαγγελματικά συμφέροντα μάλλον έφταναν μέχρι το παλάτι του Έρντογαν, διευκόλυναν ακόμη περισσότερο  την Άγκυρα στις επιδιώξεις της, αφού οδηγήθηκε στο ασφαλές συμπέρασμα ότι ουδεμία σοβαρή συνέπεια θα έχει, εάν αντικαταστήσει το διεθνές δίκαιο με το δίκαιο του ισχυρού. Το οποίο και έπραξε. Φροντίζοντας, ταυτόχρονα, να ενισχύσει το αφήγημα περί ιστορικής ευθύνης και δικαιωματικών αξιώσεων της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή, χάρη στην ιδιότητα του διαδόχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- το τρίτο της άλλοθι. 

Φτάσαμε, λοιπόν, στο σήμερα, όπου η κατά τα άλλα αδικημένη, ‘περικυκλωμένη’ και ‘απομονωμένη’ Άγκυρα βρίσκεται στο Ιράκ, στη Σομαλία, στο Κατάρ, στη Λιβύη.  Σουλατσάρει σχεδόν ανενόχλητη σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Έχει αφεθεί από μια σχετικά αποδυναμωμένη Ρωσία να παρέμβει στον Καύκασο κι έχει σχεδόν επιβάλει την παρουσία της επί των Κούρδων της Συρίας, βομβαρδίζοντας το στρατόπεδο των ΗΠΑ στην περιοχή και εξευτελίζοντας ένα επίλεκτο σώμα του αμερικανικού στρατού.  Ας σημειώσουμε ότι αποτελεί  ένα ακόμα κοινό μυστικό ότι η Τουρκία λειτουργεί ως πηγή ανασφάλειας για το ΝΑΤΟ (βλ. S-400 και συναλλαγές με το Ισλαμικό Κράτος) και την ΕΕ (βλ. μεταναστευτικό και τρομοκρατία). 

Μικρό κομμάτι σε ένα μεγάλο πάζλ, λοιπόν, η Κύπρος και η Αμμόχωστος. Αλλά με βαρύτητα στο  γεωπολιτικό πλαίσιο του Δόγματος Έρντογαν- του εξωστρεφούς δόγματος εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, το οποίο διέπει την τουρκική στρατηγική, μετά το πραξικόπημα του 2016. Η Άγκυρα δεν βασίζεται πλέον στη δημιουργία αναχωμάτων, για να διασφαλίσει την εσωτερική της ασφάλεια. Η Άγκυρα δημιουργεί προχώματα, ακολουθώντας την στρατηγική ενός forward basing. Ο χάρτης παρέχει την απάντηση για τη σημασία της Κύπρου και των ελληνικών νήσων σε σχεδιασμούς τέτοιας φύσης, αφού αποτελούν ουσιώδες εφαλτήριο για τον έλεγχο και την απρόσκοπτη πρόσβαση των θαλασσίων οδών στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκεί βρίσκεται η απάντηση για την τουρκική παρουσία στα κυπριακά ύδατα, στην Κρήτη και στο Καστελλόριζο, παρά σε υποτιθέμενα μελλοντικά κέρδη από το φυσικό αέριο.  Με ιστορικούς όρους, η Τουρκία προφανώς αναζητεί να κλείσει το τελευταίο κεφάλαιο του Ανατολικού Ζητήματος (ποιος, δηλαδή, θα πάρει τα εναπομείναντα -θαλάσσια- λάφυρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) με τον τρόπο που η ίδια θέλει και πλέον μπορεί. Μας υπενθυμίζει ότι ο Μεγάλος Ασθενής δεν βρίσκεται πλέον στο νεκροκρέβατο του. Εξου και η αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάννης και όσα αυτή προϋποθέτει. Για την Κύπρο και την Ελλάδα. 

Ακόμη μια απόδειξη για αυτή την αναθεωρητική τάση της Άγκυρας αποτελούν και τα πρόσφατα γεγονότα στα Βαρώσια, στην Αμμόχωστο. Η παραλιακή πόλη της Αμμοχώστου παρέμενε μια μη-προσβάσιμη πόλη-φάντασμα, μετά τη δεύτερη τουρκική εισβολή, τον Αύγουστο του 1974. Οι κάτοικοι της εξαναγκάστηκαν άρον άρον σε φυγή, για να γλυτώσουν από τις ορδές του Αττίλα, αφού η Τουρκία παραβίασε μονομερώς την κατάπαυση του πυρός που είχε συμφωνηθεί  και άρχισε εκ νέου στρατιωτικές επιχειρήσεις. Εξου και ο ομαδικός τάφος στον χώρο πικνικ του κ. Έρντογαν, με ηλικιωμένους και παιδιά που δεν πρόλαβαν να διαφύγουν. 

Η Αμμόχωστος, έκτοτε, θεωρείτο διαπραγματευτικό χαρτί, του οποίου θα έκανε χρήση η Άγκυρα σε μελλοντική διαπραγμάτευση. Να θυμίσουμε ότι τα ψηφίσματα 550  και 789 του Συμβουλίου Ασφαλείας, τα οποία εξασφαλίστηκαν σε προηγούμενες δεκαετίες, ξεκάθαρα επικυρώνουν την επιστροφή της πόλης στους νόμιμους κατοίκους της, υπό διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών- κάτι το οποίο μάλιστα προτείνουν να λειτουργήσει ως Μέτρο Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών. Όμως, με το τωρινό άνοιγμα της Αμμοχώστου και τα σχέδια για την ανοικοδόμηση δισεκατομμυρίων από τους επιχειρηματίες φίλους του κ. Έρντογαν, υπό την επίβλεψη του Δήμου Ικονίου και της Τουρκικής Εταιρείας Ανάπτυξης,  η Άγκυρα έστειλε το μήνυμα ότι μόλις έχει πετάξει την παλαιά τράπουλα στα αζήτητα και οποιαδήποτε επαναφορά της στο τραπέζι των συνομιλιών θα γίνει με νέους όρους και δη νέα τράπουλα. 

Εδώ εντάσσονται και οι διακηρύξεις Έρντογαν-Τατάρ περί δύο κρατών και νέου πλαισίου διαπραγματεύσεων, μακριά από τα ήδη συμφωνηθέντα για ενιαίο κράτος ομοσπονδίας. Τονίζοντας συνεχώς ότι στο Κραν Μοντανά του 2017 ήταν η ελληνική πλευρά που έκανε πίσω. Ξεχνώντας,  βεβαίως, να προσθέσουν, αφενός, την τουρκική άρνηση για χειροπιαστές, γραπτές προτάσεις και αφετέρου, το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις ουδέποτε απέτυχαν γιατί υπήρξε διαφωνία για την εσωτερική δομή του κράτους, αλλά γιατί υπήρξε διαφωνία για το εξωτερικό πλαίσιο ασφάλειας. Γνωρίζοντας τη διαπραγματευτική δεινότητα και τις δυνατότητες της Άγκυρας και αντιπαραβάλλοντας την με το φοβικό σύνδρομο πανικού και την πρακτική αδυναμία, που διακατέχει στις πλείστες των περιπτώσεων, τις κυβερνήσεις Αθήνας και Λευκωσίας, δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε που θα βρίσκεται το κοινό έδαφος υποχωρήσεων, που καλούνται να βρουν οι δύο πλευρές, μεταξύ ομοσπονδίας και δύο κρατών/διχοτόμησης. Μια υποχώρηση την οποία έχουν ήδη θέσει ως επιτακτική ανάγκη, με πραγματιστικούς όρους, οι κυβερνήσεις της Βρετανίας και Ρωσίας, δια στόματος των πρεσβευτών τους στην Κύπρο. 

Η τουρκική πρόταση για ‘τρίτο τραπέζι’

Η Τουρκία προβλέπεται ότι θα ‘υποχωρήσει’ επιστρέφοντας κατ’ ακρίβεια στη διαπραγματευτική αφετηρία που βρισκόταν το 2017, προβάλλοντας όμως απαιτήσεις για αντίστοιχες υποχωρήσεις και από τη δική μας πλευρά. Καθόλου τυχαίο ότι η καινούργια τουρκική πρόταση που ακούμε τελευταίως  μιλά για επιπρόσθετο ‘τρίτο τραπέζι΄ στις διαπραγματεύσεις για το κυπριακό (πέρα της εσωτερικής διακυβέρνησης και του πλαισίου ασφάλειας), το οποίο θα αφορά τις θαλάσσιες ζώνες  και δη το φυσικό αέριο της Κύπρου. Κάτι που δεν φαντάζει πρακτικό την στιγμή που υπάρχουν διεθνείς συμφωνίες που διέπουν (βλ. UNCLOS) τέτοιου είδους ζητήματα, τα οποία μπορούν να επιλυθούν στο δικαστήριο. Προφανώς, η Άγκυρα έχει ήδη κάνει τις επιλογές της κι αυτές δεν συμπεριλαμβάνουν το διεθνές δίκαιο, το οποίο και δεν τη βολεύει. Αυτονόητο ότι οι αποφάσεις που θα προσπαθήσει να εκμαιεύσει σε τέτοιου είδους πακετοποιημένη διαπραγμάτευση θα κινηθούν εκτός του δικαίου της θάλασσας. Ας ελπίσουμε ότι η Αθήνα αντιλαμβάνεται ότι μιας τέτοιας μορφής διαπραγματευτικό προηγούμενο για τις θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου σήμερα, γνωρίζοντας την Τουρκία, θα επεκταθεί σχεδόν αναπόφευκτα αύριο και στις θαλάσσιες ζώνες του Αιγαίου. 

ΔΕΝ ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ ΜΟΕ

Συμπερασματικά, δεν φαντάζει καθόλου απόμακρο το ενδεχόμενο να δούμε την αντικατάσταση  του ανοίγματος της Αμμοχώστου, ως πιθανού ΜΟΕ που πρακτικά δεν υφίσταται πλέον, με μια ‘ενδιάμεση’, ‘στρατηγική’ συμφωνία για το φυσικό αέριο και την ΑΟΖ, που υποτιθέμενα θα δημιουργήσει τις συνθήκες συνεργασίας των δύο πλευρών για μια ολοκληρωμένη λύση του κυπριακού στο εγγύς μέλλον. Μας αντιπαραβάλλουν, έτσι κι αλλιώς, συχνά το παράδειγμα της γαλλογερμανικής συνεργασίας για τους φυσικούς πόρους των συνοριακών περιοχών της Αλσατίας και της Λοραίννης, μετά τον αιματηρό πόλεμο που έληξε το 1945 και το πως αυτή η ενδιάμεση συνεργασία αποτέλεσε τον προπομπό για την ΕΕ. Ξεχνώντας βεβαίως να αναφέρουν ότι η επιθετική Γερμανία πρώτα γονάτισε αφοπλισμένη και μετά συνεργάστηκε, αφού δεν είχε καμία απολύτως δυνατότητα να επιτεθεί ξανά στην ταλαιπωρημένη και εξασθενημένη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Γαλλία.  Η συνεργασία πέτυχε, μεταξύ άλλων, λόγω συμμετρίας της αδυναμίας των δύο εταίρων.  Η σύγκριση μεταξύ Κύπρου-Τουρκίας και Γαλλίας-Γερμανίας είναι ασεβής και ανιστόρητη. Την στιγμή που τo ποδοβολητo των βαρβάρων έφτασε και πάλι μέσα στην Αμμόχωστο… 

* Ανώτερη Επιστημονική Συνεργάτιδα, Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. 

Ο τίτλος του άρθρου αποτελεί παράφραση από το γνωστό ποίημα του Κύπριου ποιητή Παντελή Μηχανικού.