Ανδρέας Πιμπίσιης   

Η Τουρκία, εδώ και δεκαετίες, ποτέ δεν κάνει κινήσεις στο κενό ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ζητήματα τα οποία θα προκαλέσουν διεθνή αντίδραση. Φροντίζει να έχει εκ των προτέρων μελετήσει το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον κατά τρόπο ώστε εκ προοιμίου να γνωρίζει πως μπορεί να απορροφήσει τους κραδασμούς των όποιων αντιδράσεων.  Κατ’ αυτό τον τρόπο κινείται και σ’ όλα τα ζητήματα που αφορούν την Κύπρο. Αρχικά έρευνες στην Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και προσφάτως στο θέμα της Αμμοχώστου. Προχώρησε βήμα-βήμα παρακολουθώντας και καταγράφοντας τις διεθνείς αντιδράσεις. Οι οποίες λειτουργούσαν και πάλι προς δικό της όφελος. 

Η απροθυμία των όποιων τρίτων να εμπλακούν σ’ ένα τοπικό ζήτημα, από το οποίο δεν θα είχαν κάποιο ειδικό όφελος, ερμηνεύεται πάντοτε από την τουρκική πλευρά ανοχή για να προχωρήσουν με τις αποφάσεις τους. Η περίπτωση της Αμμοχώστου αποτελεί ένα ακόμα δείγμα γραφής του πως η Τουρκία εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο τρόπο κενά που αφήνει η απροθυμία ή αδυναμία της διεθνούς κοινότητας (κυρίως των ισχυρών δυνάμεων) να λάβουν αποτρεπτικές αποφάσεις. Επιπρόσθετα, για πολλοστή φορά η Άγκυρα φροντίζει την απόφασή της να την στηρίξει σε κάποιες δικαιολογίες. 

Η Λευκωσία για δεκαετίες επαναπαύθηκε – και στο θέμα της Αμμοχώστου – στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, 550 και 789. Δύο ψηφίσματα τα οποία η Κυπριακή Δημοκρατία, σε κάθε περίπτωση, φρόντιζε να τονίζει και να επαναλαμβάνει. Αλλά και τα ίδια τα Ηνωμένα Έθνη στις τοποθετήσεις τους φρόντισαν να κάνουν αναφορά στα εν λόγω ψηφίσματα. 

Κύρια απαίτηση, όπως καταγράφεται και στο κείμενο των ψηφισμάτων, είναι να επιτραπεί στους νόμιμους κατοίκους των Βαρωσίων να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Για την Λευκωσία η ερμηνεία – που ήταν νομικά και ηθικά ορθή – που δινόταν σ’ αυτή την πτυχή των ψηφισμάτων ήταν πως αυτά έλεγαν ότι οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι των Βαρωσίων θα επέστρεφαν στην πόλη τους και αυτή θα περνούσε υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας, υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση. 

Η τουρκική πλευρά αφού ταλαντεύθηκε με το θέμα του εποικισμού και το οποίο είδε πως προκαλούσε αντιδράσεις αποφάσισε να δώσει άλλη ερμηνεία στα ίδια ψηφίσματα η οποία να μην απέχει πολύ από μια «νομικά ορθή» ανάγνωση. Η απόφαση που έλαβε η Τουρκία – εν ολίγοις – δίνει το δικαίωμα στους Ελληνοκύπριους που έχουν περιουσία στην περιοχή των Βαρωσίων να την διεκδικήσουν για επιστρέψουν σ’ αυτή. Δεν αναφέρεται σε άνοιγμα της πόλης για εποικισμό, ακριβώς για να αποφύγει την πίεση της διεθνούς κοινότητας και να μην έρθει σε απευθείας σύγκρουση με τα Ηνωμένα Έθνη, σε μια περίοδο που θέλει την ανοχή του ΟΗΕ για όλες τις άλλες δράσεις που προβαίνει στην ευρύτερη περιοχή. 

Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που εδώ και μερικές εβδομάδες η τουρκική πλευρά επιμένει και τονίζει πως οι ενέργειές της στην Αμμόχωστο δεν έρχονται σε αντίθεση με τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών. Εννοώντας ότι δεν πήρε απόφαση η οποία αφαιρεί δικαιώματα από τους Βαρωσιώτες να διεκδικήσουν την περιουσία τους. 

Αυτή η λεπτή γραμμή πάνω στην οποία κινείται η τουρκική πλευρά, την οποία προσπαθεί να καλύψει και με σχετική νομιμοφάνεια,  δίνει το δικαίωμα στη Λευκωσία να αντιδράσει και να επιδιώξει ανατροπή τετελεσμένων. Έστω κι αν το εγχείρημα θεωρείται καθόλα δύσκολο. Αλλά δεν έχει κι άλλες επιλογές. 

Όπως επισημαίνεται από διπλωματικούς κύκλους, για το Βαρώσι η Λευκωσία πρέπει να συνεχίσει να απαιτεί, από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών αλλά και όλους τους συνομιλητές της, να ενεργήσουν για τερματισμό και ανατροπή των νέων τετελεσμένων στα οποία έχει προχωρήσει η τουρκική πλευρά. Αν και αποτελεί κοινή παραδοχή, όσο σκληρή κι αν είναι, πως οι πιθανότητες ανατροπής είναι λίγες, όμως δεν μπορεί να αφεθεί κι αυτό το ζήτημα στην τύχη του, την οποία όλοι γνωρίζουν ποια θα είναι. 

Η κυπριακή κυβέρνηση μπορεί να μην έχει τις δυνατότητες να πράξει πολλά, όμως υπάρχει εκείνο το σώμα το οποίο έχει τις δυνατότητες να ανατρέψει δεδομένα και καταστάσεις. Ο λόγος για το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών το οποίο σίγουρα μπορεί να κάνει περισσότερο. Φτάνει βεβαίως να το θέλουν οι μεγάλες δυνάμεις. Οι οποίες, απ’ ότι φαίνεται δεν το θέλουν γιατί στη δική τους ζυγαριά βάζουν και τα δικά τους συμφέροντα με την Τουρκία. 

Αυτή την στιγμή από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών-από τα οποία ουσιαστικά εξαρτώνται όλες οι αποφάσεις του διεθνούς οργανισμού-μόνο η Γαλλία βρίσκεται σε αντιπαράθεση με την Τουρκία.  Τα άλλα τέσσερα– ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα και Βρετανία – διατηρούν αρκετά καλές σχέσεις με την Άγκυρα. Η ίδια η Τουρκία με ενέργειές της προσπαθεί να τα κρατά δεμένα κοντά της. 

Παρ’ όλα ταύτα το Συμβούλιο Ασφαλείας, εάν το επιθυμεί, θα μπορούσε να θέσει την κλειστή περιοχή των Βαρωσίων υπό  τον έλεγχο της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό το δικαίωμα το προσφέρει το ψήφισμα 789, δηλαδή η περιοχή των Βαρωσίων να περάσει υπό τον έλεγχο του διεθνούς οργανισμού. Δυστυχώς, για την κυπριακή πλευρά δεν υπάρχει επαρκής βούληση για να γίνει κάτι τέτοιο, με αποτέλεσμα να το εκμεταλλεύεται η τουρκική πλευρά. 

Τα δεδομένα όπως διαμορφώνονται επί του εδάφους καθιστούν την αποστολή της Τζέιν Χολ Λουτ ιδιαίτερα δύσκολη στο να καταφέρει κάποιο αποτέλεσμα. Ωστόσο η συγκεκριμένη της αποστολή, η οποία αρχίζει από αύριο, και οι συναντήσεις που θα έχει με τους δύο ηγέτες την Τρίτη είναι πολύ πιο εύκολη απ’ ότι υπολογίζει κάποιος. Αποστολή της είναι να συμφωνήσουν τα εμπλεκόμενα μέρη να πάνε σε μια άτυπη πενταμερή διαδικαστικού χαρακτήρα. 

Εξ όσον φαίνεται τόσο οι δύο ηγέτες στην Κύπρο, όσο και οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις είναι θετικές προς αυτή την κατεύθυνση παρά το αρνητικό κλίμα που υπάρχει λόγω των συγκεκριμένων κινήσεων της Τουρκίας στην Αμμόχωστο. Εξάλλου αυτό συμβαίνει εδώ και δεκαετίες στο Κυπριακό και το σκηνικό να είναι περίπου το ίδιο. 

Συνομιλίες και τετελεσμένα, στο τέλος της ημέρας, να συνυπάρχουν. Κι αυτό θα συμβεί και στην παρούσα περίπτωση. Παρά τη δυσφορία και την ενόχληση η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν έχει άλλη επιλογή παρά να πάει σε συνομιλίες. Ενώ στην κλειστή περιοχή της Αμμοχώστου οι εργασίες θα συνεχίσουν κανονικά ωσάν να μην υπήρχαν συνομιλίες. Γιατί η τουρκική πλευρά ξέρει ακόμα κάτι: πως η ελληνοκυπριακή πλευρά εάν αντιδράσει εν μέσω συνομιλιών θα θεωρηθεί υπεύθυνη για το αδιέξοδο και ως εκ τούτου θα δεχθεί τις παραινέσεις των ξένων πως ο καλύτερος τρόπος για να τερματιστούν οι τουρκικές προκλήσεις είναι οι συνομιλίες. Κι αυτό διευκολύνει την Τζέιν Χολ Λουτ και τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών στους σχεδιασμούς τους.

Μπορεί να συζητηθεί οτιδήποτε

Η τουρκική πλευρά, παράλληλα με το άνοιγμα της κλειστής περιοχής της Αμμοχώστου, προχωρεί και σε προώθηση μιας συνομοσπονδιακής λύσης, ή δύο κρατών όπως η ίδια το διατυπώνει. Η γενική θεώρηση που υπάρχει είναι πως δεν μπορεί να συζητηθεί άλλη μορφή λύσης του Κυπριακού γιατί, και πάλι,  τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών καταγράφουν ποια θα είναι η μορφή λύσης του Κυπριακού. 

Όπως και στο θέμα της Αμμοχώστου έτσι και στην περίπτωση της συνολικής λύσης του Κυπριακού η τουρκική πλευρά κινείται πάνω σε μια λεπτή γραμμή προσπαθώντας να καταγράψει αντιδράσεις και να ετοιμάσει ανάλογα τις επόμενες κινήσεις της. 

Λέει η τουρκική πλευρά ότι πρέπει να συζητηθούν κι άλλες μορφές λύσης γιατί οι έως τώρα συζητήσεις για λύση ομοσπονδίας δεν έχουν οδηγήσει πουθενά. Τοποθέτηση που προκαλεί την οργή της ελληνοκυπριακής πλευράς η οποία ανεμίζει τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών και τις συμφωνίες που υπήρξαν έως τώρα για τη μορφή λύσης του Κυπριακού. Όμως, είναι σίγουρο πως κανένας δεν μπορεί να εμποδίσει τους Τούρκους όταν θα βρεθούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων να πουν την όποια θέση έχουν είτε για λύση ομοσπονδίας, είτε για συνομοσπονδία ή και για οριστική διχοτόμηση. Αυτό εξάλλου γινόταν μονίμως στο παρελθόν. 

Η θέση αυτή δηλαδή της λύσης δύο κρατών είναι εκτός των παραμέτρων των Ηνωμένων Εθνών κάτι που όλοι συμφωνούν. Ωστόσο δεν απαγορεύεται σε κανένα να το συζητήσει. Εάν τεθεί  αυτό το θέμα, η ελληνοκυπριακή πλευρά είτε θα το συζητήσει και να εξηγήσει γιατί δεν μπορεί να θεωρηθεί λύση του Κυπριακού αυτό που προτείνουν οι Τούρκοι. Είτε θα απορρίψει την όποια συζήτηση του εν λόγω θέματος απλά γιατί διαφωνεί.

ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΒΟΛΙΔΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ

Οι Βρετανοί μπαίνουν και πάλι δυναμικά στο παιχνίδι του Κυπριακού θέλοντας να παίξουν ένα πρωταγωνιστικό ρόλο στην άτυπη πενταμερή που θα συγκαλέσει ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με πληροφορίες, που είδαν το φως της δημοσιότητας, οι κινήσεις της βρετανικές πλευράς είναι κυρίως παρασκηνιακές και στοχεύουν στο να καταγράψουν τις αντιδράσεις της κυπριακής ηγεσίας: πρώτον για λύση χαλαρής αποκεντρωμένης ομοσπονδίας και δεύτερο για λύση συνομοσπονδίας. Εμφανώς αυτό που επιδιώκει η βρετανική πλευρά είναι, όπως το είχε προσφάτως προσφάτως και ο ύπατος αρμοστής Στίβεν Λίλι, είναι μέσα από τη διαδικασία των συνομιλιών να αναζητηθεί γεφύρωση των διαφόρων θέσεων. 

Θα πρέπει να παράλληλα να σημειωθεί και η θέση που εκφράζεται από διάφορους κύκλους ως προς τις δυνατότητες αποτροπής της τουρκικής πλευράς να βάλει στο τραπέζι τις νέες ιδέες που προβάλλει για το Κυπριακό. Χαρακτηριστικό το δημοσίευμα της τουρκικής Χουριέτ η οποία επικαλούμενη διπλωματικούς κύκλους (τους οποίους δεν κατονομάζει) αναφέρει πως η απάντηση που δίνεται σε σχέση με την αντίθεση της ελληνοκυπριακής πλευράς στην κατάθεση νέων ιδεών είναι: «εάν κάποιο από τα μέρη θελήσει να βάλει ιδέες για το πώς θα μπορεί να βγει η διαδικασία από το αδιέξοδο, δεν μπορούν τα Ηνωμένα Έθνη να το εμποδίσουν».