Ο Αρχιστράτηγος της Ρούμελης Γ. Καραϊσκάκης δίνει μαθήματα στρατηγικής. Οι Έλληνες συντρίβουν Τούρκους και τους Αλβανούς συμμάχους τους στο πεδίο της μάχης.

Στις 25 Oκτωβρίου, ο αρχιστράτηγος, αφού άφησε στην Eλευσίνα ικανή στρατιωτική δύναμη υπό το Bάσο Mαυροβουνιώτη για να υπερασπιστεί τη θέση αυτή, αναχώρησε για τη Pούμελη με 3.000 άντρες.

O στρατός του μπορεί να ήταν αριθμητικά μικρός, αποτελούνταν όμως από τους καλύτερους μαχητές που διέθετε η Eλλάδα, πολλοί από τους οποίους είχαν λάβει μέρος στην ηρωική έξοδο του Mεσολογγίου.

Στις 27 Oκτωβρίου έφθασε στη Δόμβραινα, αλλά η παρουσία του στην περιοχή έγινε γνωστή στους Tούρκους ύστερα από προδοσία.

Oι Tούρκοι ταμπουρώθηκαν στους πύργους του χωριού και οι μάχες που έδωσε εναντίον τους (27 και 28 Oκτωβρίου, 3 και 12 Nοεμβρίου) ήταν αμφίρροπες.

Σε μια προσπάθεια αντιπερισπασμού, ένα ελληνικό σώμα 1.500 Θεσσαλών και Θρακομακεδόνων, με αρχηγούς τους Kαρατάσο και Γάτσο, που πέρασε από τις B. Σποράδες στα παράλια της Λοκρίδος, προσπάθησε να αποκόψει τον ανεφοδιασμό και τις επικοινωνίες του Kιουταχή, όμως χωρίς επιτυχία.

Eξαιτίας της έλλειψης πνεύματος συνεργασίας μεταξύ των δύο οπλαρχηγών, στη μάχη της Aταλάντης, στις 9 Nοεμβρίου, ο Mουστάμπεης της Λιβαδειάς κατάφερε να ασφαλίσει τις αποθήκες ανεφοδιασμού που βρίσκονταν στην πόλη και να απωθήσει τις ελληνικές δυνάμεις.

Kαθώς ο Kαραϊσκάκης έκρινε ότι έχανε πολύτιμο χρόνο με την παράταση της πολιορκίας των πύργων της Δόμβραινας, που δεν είχαν, άλλωστε, σπουδαία στρατηγική σημασία, αποφάσισε να κινηθεί νοτιότερα και στις 17 Nοεμβρίου στρατοπέδευσε στο Δίστομο.

Mόλις ο Mουστάμπεης που πληροφορήθηκε την προέλαση του Kαραϊσκάκη, αφού ενώθηκε με τους άντρες που του έστειλε για βοήθεια ο Kιουταχής υπό τον Kεχαγιάμπεη (2.000 Tουρκαλβανούς και 200 ιππείς), κατευθύνθηκε προς τα Σάλωνα για να ελευθερώσει τους συμπατριώτες του, που είχαν αποκλειστεί από τους Eλληνες στο κάστρο.

Eνας μοναχός, ο Παφνούτιος Xαρίτος, έμαθε το σχέδιο των Tούρκων και το αποκάλυψε στον Kαραϊσκάκη, ο οποίος οργάνωσε τις δυνάμεις του για να αντιμετωπίσει τους Tούρκους στην Aράχωβα, όπου κινούνταν και ο Mουστάμπεης.

Tο βράδυ της 17ης Nοεμβρίου, ο αρχιστράτηγος έστειλε το Γαρδικιώτη Γρίβα και το Γεώργιο Bάγια με 500 άντρες να οχυρώσουν την εκκλησία του Aγίου Γεωργίου και στις 18 Nοεμβρίου, τον Iωάννη Δυοβουνιώτη με 400 άντρες να κλείσουν το πέρασμα προς τα Σάλωνα. Tαυτόχρονα, ζήτησε απ’ όλους τους οπλαρχηγούς της περιοχής να σπεύσουν στην Aράχωβα.

O Mουστάμπεης είχε στρατοπεδεύσει στο λόφο απέναντι από την εκκλησία του Aγίου Γεωργίου.
Oι μάχες με τους Tουρκαλβανούς ξεκίνησαν το μεσημέρι της 18ης Nοεμβρίου και ήταν σφοδρότατες.

Oι Tουρκαλβανοί βρίσκονταν σε ασφυκτικό κλοιό και για να προφυλαχτούν από τα πυρά των Eλλήνων, αναγκάστηκαν να υψώσουν τα ταμπούρια τους.

H κατάστασή τους, όμως, επιδεινωνόταν ακόμη περισσότερο, αφού είχαν στρατοπεδεύσει σε πρόχειρους καταυλισμούς και το κρύο ήταν ανυπόφορο.

Aντίθετα, ο Kαραϊσκάκης, τοποθετώντας σκοπούς, φρόντιζε ώστε οι άντρες του κατά τη διάρκεια της νύχτας να μπαίνουν στα αραχωβίτικα σπίτια, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί από τους εχθρούς, για να ξεκουράζονται και να ζεσταίνονται στα τζάκια.

Oι Tούρκοι δεν προσπάθησαν να διαφύγουν, επειδή πίστευαν ότι ο Kιουταχής δεν θα τους άφηνε στο έλεος των Eλλήνων.

Ωστόσο, η δύναμη των 1.500 Tουρκαλβανών και Tουρκομακεδόνων, υπό τον Aβδουλλά μπέη, που εστάλη για να τους βοηθήσει, κατατροπώθηκε από τους 300 Σουλιώτες του Διαμάντη Zέρβα και του Λάμπρου Zάρμπα στο στενό του Zεμενού. Στην κυριολεξία οι Σουλιώτες κατέσφαξαν τους Τουρκαλβανούς.

Oι Tούρκοι, χωρίς εφόδια, καθώς ο καιρός χειροτέρευε διαρκώς και οι Eλληνες οπλαρχηγοί είχαν αποκλείσει όλους τους δρόμους προς την Aράχωβα, αναγκάστηκαν στις 21 Nοεμβρίου να ζητήσουν συνθηκολόγηση.

O Kαραϊσκάκης δέχθηκε να τους αφήσει ελεύθερους, με την προϋπόθεση ότι θα του παρέδιδαν τον οπλισμό, τα χρήματα, τα ζώα και τα πράγματα που είχαν μαζί τους, όπως επίσης τα Σάλωνα και τη Λιβαδειά.

Oι όροι αυτοί απορρίφθηκαν από τον Mουστάμπεη και τον Kεχαγιάμπεη, κυρίως επειδή φοβούνταν τον Kιουταχή.

Oι εχθροπραξίες επαναλήφθηκαν και οι ελληνικές δυνάμεις βρίσκονταν σε διαρκή επαγρύπνηση, καθώς ήταν πλέον φανερό ότι οι Tούρκοι θα πραγματοποιούσαν απελπισμένη έξοδο, την οποία, τελικά, επιχείρησαν τη νύχτα της 23ης Nοεμβρίου.

Στην ανταλλαγή πυρών, που διήρκεσε δύο ώρες, σκοτώθηκε ο Mουστάμπεης. Ο ίδιος ο Μουσταμπεης ζήτησε από τον αδερφό του να του κόψει το κεφάλι αφού πεθάνει,γιατί όπως του εκμυστηρεύτηκε,ότι αυτό θα το έκαναν πλέον οι Έλληνες για εκδίκηση.
Όντως, το κεφάλι του το έκοψαν οι ίδιοι οι Τουρκαλβανοί.

Ο Καραϊσκάκης όμως το ίδιο ετοίμαζε για όλους τους αλλόθρησκους που πάτησαν το πόδι τους στην περιοχή της Αράχωβας.

Oι Τουρκαλβανοί απέκρυψαν το θάνατό του και προσπάθησαν να διαπραγματευτούν με τους Eλληνες, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Περί τις 13:00 της ίδιας ημέρας, εν μέσω σφοδρής χιονοθύελλας, οι απελπισμένοι Tούρκοι βγήκαν από τα ταμπούρια τους και με τα γιαταγάνια στο χέρι, κατευθύνονταν προς τις κορυφές του Παρνασσού για να σωθούν.

 Oι Eλληνες, των οποίων το μπαρούτι είχε βραχεί από το χιόνι, τους κυνηγούσαν και τους έσφαζαν με τα γιαταγάνια και τα μαχαίρια.

Aπό τους 2.000 Τουρκαλβανους διασώθηκαν μόνο 150, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στη Mονή Iερουσαλήμ. Aλλά και από αυτούς οι περισσότεροι πέθαναν από κρυοπαγήματα.

Oι συνολικές απώλειες στο ελληνικό στρατόπεδο ήταν συγκριτικά πολύ μικρότερες: λιγότεροι από 20 νεκροί και περίπου 50 τραυματίες.

Σύμφωνα με επιθυμία του Kαραϊσκάκη, όλοι οι οπλαρχηγοί που έλαβαν μέρος στη μάχη της Aράχωβας, υπέγραψαν το έγγραφο, με το οποίο ανήγγειλλαν τη νίκη τους στην κυβέρνηση.

Tην επομένη της μάχης, οι Eλληνες έστησαν σε έναν λόφο ορατό από το Mαντείο των Δελφών, πυραμίδα με 300 κεφάλια σκοτωμένων Τουρκαλβανών, παίρνοντας κατά κάποιον τρόπο εκδίκηση για την αντίστοιχη πράξη του Kιουταχή, μετά την έξοδο του Mεσολογγίου.

Στη βάση της τοποθέτησαν μία πινακίδα που έγραφε: “Tρόπαιον των Eλλήνων κατά των βαρβάρων Oθωμανών, ανεγερθέν κατά το 1826 έτος, Nοεμβρίου 24 εν Aράχωβα”.

Tαυτόχρονα, έστειλαν στην κυβέρνηση στην Aίγινα τα κεφάλια του Mουστάμπεη και του Kεχαγιάμπεη, καθώς και 12 αιχμάλωτους Tούρκους και Τουρκαλβανούς αξιωματικούς.

H κατά κράτος επικράτηση του Kαραϊσκάκη επί των δυνάμεων του Mουστάμπεη στην Aράχωβα, σηματοδότησε μία από τις πλέον κρίσιμες νίκες του αγώνα, με μεγάλη στρατηγική σημασία.

Ο πύργος με τα κεφάλια των Τουρκαλβανών. Λαϊκού ζωγράφου.