Το 2017 οι ΗΠΑ αναγνώρισαν 35 ορυκτά τα οποία είναι απαραίτητα για την οικονομική και εθνική ασφάλεια, οι αλυσίδες εφοδιασμού τους είναι ευάλωτες σε κινδύνους, και εξυπηρετούν ουσιαστικές λειτουργίες στην κατασκευή προϊόντων η απουσία των οποίων μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες για την οικονομία ή την εθνική ασφάλεια. Αυτά τα 35 κρίσιμα ορυκτά είναι απαραίτητα για προϊόντα από τα οποία εξαρτώνται περισσότερο η στρατιωτική, εθνική υποδομή και η οικονομία των ΗΠΑ (αεροπλάνα, υπολογιστές, κινητά τηλεφώνα, συστήματα παραγωγής και μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και προηγμένων ηλεκτρονικών).

Γράφει ο Δρ. Σωτήρης Καμενόπουλος*
(Κάτοχος διδακτορικού τίτλου από τη Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης. Οι τομείς του ερευνητικού του ενδιαφέροντος είναι η βιώσιμη αξιοποίηση των ορυκτών πόρων, η γεωπολιτική και η διαχείριση κινδύνων)

Οι ΗΠΑ σήμερα δεν έχουν την ικανότητα να τα παράξουν σε επεξεργασμένη μορφή στις ποσότητες που χρειάζονται. Οι Αμερικανοί παραγωγοί εξαρτώνται από τρίτες χώρες για την προμήθεια και την επεξεργασία τους. Για 31 από τα 35 κρίσιμα ορυκτά οι ΗΠΑ εισάγουν περισσότερο από το ήμισυ της ετήσιας κατανάλωσής τους. Η εξάρτηση των ΗΠΑ από την Κίνα για πολλά κρίσιμα ορυκτά είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Οι ΗΠΑ εισάγουν το 80% των σπάνιων γαιών απευθείας από την Κίνα.

Τη δεκαετία του 1980, οι ΗΠΑ παρήγαγαν περισσότερες σπάνιες γαίες από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, αλλά η Κίνα χρησιμοποίησε επιθετικές οικονομικές πρακτικές για να πλημμυρίσει στρατηγικά την παγκόσμια αγορά σπάνιων γαιών και να εκτοπίσει τους ανταγωνιστές της.

Από τότε που κέρδισε αυτό το πλεονέκτημα, η Κίνα εκμεταλλεύτηκε τη θέση της στην αγορά σπάνιων γαιών εξαναγκάζοντας βιομηχανίες που βασίζονται σε αυτά τα στοιχεία για να εκτοπίσουν τις εγκαταστάσεις τους, την πνευματική ιδιοκτησία και την τεχνολογία τους στην Κίνα.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2020 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντ. Τραμπ υπέγραψε Εκτελεστική Διαταγή (Executive Order) με την οποία κήρυξε επισήμως τις ΗΠΑ σε κατάσταση εθνικής έκτακτης ανάγκης για την απειλή έλλειψης κυρίως των σπάνιων γαιών και άλλων κρίσιμων ορυκτών.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην Εκτελεστική Διαταγή του κ. Τραμπ: «Η εθνική μας ασφάλεια, η εξωτερική πολιτική και η οικονομία μας απαιτούν συνεπή παροχή καθενός από αυτά τα ορυκτά. Επομένως, καθορίζω ότι η αδικαιολόγητη εξάρτηση του Έθνους μας από κρίσιμα ορυκτά, σε επεξεργασμένη ή μη επεξεργασμένη μορφή, από ξένους αντιπάλους αποτελεί μια ασυνήθιστη και έκτακτη απειλή, η οποία έχει την πηγή της σε σημαντικό μέρος εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, στην εθνική ασφάλεια, την εξωτερική πολιτική και την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών. Κηρύσσω δια του παρόντος εθνική έκτακτη ανάγκη για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής («I hereby declare a national emergency to deal with that threat»).

Πρόσφατα σε κοινό άρθρο τους οι James Mattis (πρώην Υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ), James Ellis (πρώην Διοικητής της US Strategic Command), Joe Felter (πρώην βοηθός Υπουργός Άμυνας για θέματα νοτιοανατολικής Ασίας) και Kori Schake ( επικεφαλής του American Enterprise Institute για θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας) υποστήριξαν ότι οι ΗΠΑ πρέπει να επικυρώσουν τη Συνθήκη UNCLOS. Ο λόγος; Οι σπάνιες γαίες.

Στο παρελθόν το American Enterprise Institute είχε υποστηρίξει και πάλι την ανάγκη επικύρωσης της UNCLOS από την Κυβέρνηση των ΗΠΑ. Η επικύρωση της UNCLOS από τις ΗΠΑ προφανώς και θα εξυπηρετούσε τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα. Η πιο ενδιαφέρουσα πρόταση των προαναφερθέντων ήταν η δημιουργία διακρατικών συνεταιρισμών σπάνιων γαιών μεταξύ των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας, του Καναδά και του Ηνωμένου Βασιλείου. Η ΕΕ δεν συμπεριλαμβανόταν στην συγκεκριμένη πρόταση.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 2020 η ΕΕ προέβη σε μία παρόμοια ενέργεια ανακοινώνοντας τη δημιουργία Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Κρίσιμων Ορυκτών. Η εν λόγω συμμαχία θα έχει τη μορφή συνεταιρισμού επιχειρήσεων, κυβερνήσεων και ερευνητικών Ιδρυμάτων και θα αποσκοπεί στο «χτίσιμο» κατάλληλης αλυσίδας αξίας («value chain») κρίσιμων ορυκτών.

Το συγκεκριμένο ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι τεραστίων διαστάσεων αν αναλογισθεί κανείς το οικονομικό μέγεθος του ευρωπαϊκού εξορυκτικού κλάδου και τις μελλοντικές προκλήσεις στα ενεργειακά θέματα. Ειδικότερα σήμερα, όπου η χώρα μας βιώνει τα αποτελέσματα ενός παρωχημένου παραγωγικού μοντέλου το οποίο στηριζόταν σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό, το εν λόγω ευρωπαϊκό εγχείρημα θα λειτουργήσει ως αναπτυξιακή ευκαιρία πρωτοφανούς εμβέλειας.

Από τη συγκεκριμένη ευρωπαϊκή δράση θα μπορέσουν να επωφεληθούν οι ελληνικές εξορυκτικές επιχειρήσεις, οι Έλληνες επιστήμονες και εργαζόμενοι. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να ανοίξουν πολλά ορυχεία σπάνιων γαιών και άλλων κρίσιμων ορυκτών στην Ευρώπη.

Ο λόγος είναι ότι χωρίς σπάνιες γαίες, και άλλα κρίσιμα ορυκτά, η Πράσινη Συμφωνία δεν θα προχωρήσει. Αυτό είναι το διακύβευμα. Η συγκεκριμένη πρόταση-αρχική ιδέα για την υλοποίηση ενός τόσο σημαντικού συνεταιρισμού προήλθε από την Ελλάδα.

Αντιστοίχως, η πρόταση της ΕΕ δεν περιελάμβανε τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ιαπωνία, την Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Δυστυχώς. Οι παγκόσμιοι πόλεμοι ξεκινούσαν πάντα με διακύβευμα τις πρώτες ύλες. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι το πρώτο βήμα για την επίτευξη ειρήνης στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β’ ΠΠ ήταν η δημιουργία της ΕΟΚ.

Η πρώτη ενέργεια ήταν η δημιουργία της Ένωσης Άνθρακα και Χάλυβα. Αναρωτιέται κανείς: ΗΠΑ και ΕΕ βρίσκονται ήδη σε ιδιότυπη εμπόλεμη κατάσταση με διακύβευμα τα κρίσιμα ορυκτά; Αν όντως συμβαίνει αυτό τότε, κακώς συμβαίνει γιατί άλλοι θα βγουν κερδισμένοι (Κίνα, Ρωσία, Τουρκία, Ιράν).

Το χάσμα μεταξύ ΗΠΑ & ΕΕ πρέπει να κλείσει οπωσδήποτε. Είναι επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθούν «γέφυρες». Δεν πρέπει να μας νοιάζει ποιος ευθύνεται. Σε ένα διαζύγιο φταίνε πάντα και οι δύο πλευρές. Ποιος την πληρώνει στο τέλος ενός διαζυγίου; Τα παιδιά…

Η κρίση των σπάνιων γαιών έγινε αντιληπτή στη Δύση το 2010 εξαιτίας ενός «ατυχήματος» μεταξύ της Κίνας και της Ιαπωνίας στη Θάλασσα του Δυτικού Ειρηνικού Ωκεανού, στα νησιά Spartlies. Πέρασαν 10 κρίσιμα χρόνια για να αντιληφθούν οι Δυτικές χώρες το γεγονός ότι η εθνική τους ασφάλεια και οι οικονομίες τους κινδυνεύουν από την κινεζική επιθετική πολιτική. Αυτό καταδεικνύει το γεγονός ότι τα κράτη αργούν πάρα πολύ για να αντιδράσουν σε απειλές. Όπως συμβαίνει με τη χώρα μας… κάλλιο αργά παρά ποτέ θα μπορούσε να πει κάποιος.

Η ΕΕ είναι μία οικονομική ένωση κρατών. Δεν είναι αμυντική ένωση κρατών. Αν το ΝΑΤΟ είναι κλινικά νεκρό, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Πρόεδρος της Γαλλίας Εμ. Μακρόν, τότε η ΕΕ όσον αφορά τα κρίσιμα εθνικά μας θέματα, πάσχει από νοητική στέρηση.

Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια για άλλο χάσιμο χρόνου και να καταφεύγει μονομερώς σε αργόσυρτες και επικίνδυνα ατελέσφορες διαδικασίες ευρωπαϊκής έμπνευσης. Θα πρέπει να έχει πολλά σχέδια παράλληλης ενίσχυσης της οικονομίας της και της εθνικής της ασφάλειας.

Η πρόσφατη αναβάθμιση των γεωστρατηγικών σχέσεων Ελλάδας-ΗΠΑ θα μπορούσε ίσως να εφαρμοσθεί – επεκταθεί και στην περίπτωση των κρίσιμων ορυκτών; Πριν προλάβουν άλλοι που γενικώς αντιδρούν ταχύτερα…

Η Ελλάδα ως μέλος της ΕΕ θα μπορούσε να συμμετάσχει τόσο στην Ευρωπαϊκή Συμμαχία Κρίσιμων Ορυκτών και ταυτόχρονα να αναζητήσει τρόπους συνεργασίας με τις ΗΠΑ στον ίδιο τομέα. Όπως φάνηκε από την τελευταία επίσκεψη του Αμερικανού ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο, οι ΗΠΑ έχουν σκοπό να επενδύσουν πολλά στη Βόρεια Ελλάδα.

Όμως στη Βόρεια Ελλάδα υπάρχουν αποθέματα κρίσιμων ορυκτών. Θα μπορούσε άραγε να υπάρξει «γέφυρα» ελληνοαμερικανικής συνεργασίας και σε αυτό το πεδίο (εξόρυξη και κατεργασία);

www.defencepoint.gr