Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας

Η έννοια της τραγικότητας στην Αρχαία Ελληνική σκέψη περιλαμβάνει την αντίληψη ότι κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει όλα όσα συμβαίνουν. Κανένας άνθρωπος δεν είναι θεός. Όσοι θεωρούν ότι μπορούν να ελέγξουν τα πάντα, όσοι πιστεύουν ότι μπορούν να πάρουν τη μοίρα στα χέρια τους, διαπράττουν ύβρη.

Η παραπάνω αντίληψη δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι ανεύθυνος για τις πράξεις του. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλα όσα μας συμβαίνουν, μπορούμε όμως να ελέγξουμε πώς θα πράξουμε απέναντι σε όσα μας συμβαίνουν. Αυτό σηματοδοτεί την ανθρώπινη ελευθερία. Οι Έλληνες πίστευαν στην ύπαρξη της μοίρας, αλλά δεν μοιρολατρούσαν.

Η στάση αυτή δεν έχει μόνο ατομική διάσταση. Έχει και συλλογική, άρα και πολιτική. Η Αντιγόνη, αποφασίζοντας να θάψει τον αδελφό της, δεν διαπράττει μια προσωπική πράξη, αλλά και μια πολιτική. Στρέφεται ενάντια σ’ έναν παράλογο νόμο ενός παράλογου βασιλιά. Δεν αντιλαμβάνεται το χρέος της ως μια προσωπική μόνο ευθύνη, αλλά και ως μια συλλογική ευθύνη, με θρησκευτικές μάλιστα προεκτάσεις για την εποχή.

Η Ελληνική ιστορία, μια ιστορία με πολλές τραγικές σελίδες, είναι επίσης γεμάτη με τέτοιες πράξεις ευθύνης. Όταν οι Έλληνες αποφάσισαν να πολεμήσουν τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, γνώριζαν ότι ως λαός δεν προκάλεσαν ούτε στο ελάχιστο τον πόλεμο. Πιθανότατα δεν ήθελαν να μπουν στη διαδικασία να πολεμήσουν. Όμως, η στάση των Ιταλών και των Γερμανών δεν ήταν μια στάση που μπορούσαν να ελέγξουν. Η ευθύνη τους για τις επερχόμενες γενιές, η αίσθηση ότι έχει μεγαλύτερη σημασία να πολεμήσεις για την ελευθερία ακόμα και με κίνδυνο να πεθάνεις, παρά να παραμείνεις ζωντανός και δούλος, τούς οδήγησε στο να λάβουν την απόφαση να πολεμήσουν – αυτή ήταν η δική τους αντίδραση απέναντι σε μια ξεκάθαρη απόπειρα υποδούλωσής τους.

Η σύγχρονη εποχή είναι επίσης βαθιά τραγική. Οι λαοί δεν έχουν τη μοίρα στα χέρια τους, καθώς οι κυβερνήσεις τούς εξαπατούν, ασχέτως του είδους του πολιτεύματος. Έτσι κι αλλιώς, όμως κανείς λαός δεν μπορεί να ελέγξει όλα όσα συμβαίνουν. Μπορεί, όμως να ελέγξει πώς θα πράξει απέναντι σε όσα λαμβάνουν χώρα.

Η μοίρα, για ακόμα μία φορά στην ιστορία μας, μάς έστειλε να αντιμετωπίσουμε τραγικές καταστάσεις: οικονομική υποδούλωση, αδύναμες κυβερνήσεις, κάθε είδους επιβολή και αμφισβήτηση της ελευθερίας μας, των πολιτιστικών μας αξιών και πεποιθήσεων. Δεν ελέγχουμε όλες αυτές τις καταστάσεις. Αν, όμως δεν αντιδράσουμε σ’ αυτές, αν δεν αντισταθούμε σε νέες μορφές τυραννίας, τότε δεν αξίζει πραγματικά να θεωρούμαστε απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων ή των αγωνιστών του ’21 ή των πολεμιστών του ’40.

Η επέτειος του ’40 πλησιάζει. Δεν είναι, όμως απλώς μια επέτειος ενθύμησης. Είναι μια επέτειος διαρκούς αφύπνισης και συνειδητοποίησης ότι και σήμερα χρειάζεται να πολεμήσουμε. Ίσως με άλλα όπλα. Αλλά η τυραννία δεν εξαφανίστηκε. Απλά, άλλαξε μορφές, μέσα και τρόπους επιβολής…