Ανδρέας Πιμπίσιης  

Το νεοσύστατο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας άρχισε να οικοδομείται ένα χρόνο πριν από την επίσημη ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας τη 16η Αυγούστου 1960 μέσα από μια σειρά αποφάσεων που είχαν ληφθεί αρχικώς από τη Μεταβατική Επιτροπή και πριν ακόμα αρχίσει να σχηματίζεται ένα κυβερνητικό σχήμα. Η οικοδόμηση εκείνου του πρώτου κυπριακού κράτους αποτυπώνεται μέσα από τα πρακτικά της Γραμματείας, πρώτα της Μεταβατικής Επιτροπής και μεταγενέστερα του Υπουργικού Συμβουλίου.

Στο κιτρινισμένο χαρτί, που μετρά πάνω από έξι δεκαετίες, αποτυπώθηκε από τις γραφομηχανές μιας άλλης εποχής, το πώς η τότε ηγεσία έβλεπε το νέο κράτος να λειτουργεί και ποιες ήταν οι πρώτες αποφάσεις που είχαν ληφθεί. Πάνω σ’ αυτό το χαρτί αποτυπώνονται οι πρώτες αποφάσεις της Μεταβατικής Επιτροπής και οι πρώτες αποφάσεις για το νόμισμα της ΚΔ αλλά και οι διορισμοί των πρώτων πρέσβεων της Κύπρου στο εξωτερικό. Διορισμοί που αποφασίστηκαν στη βάση των πολιτικών δεδομένων της εποχής εκείνης.

Η αρχή, τα θεμέλια, της σύστασης του κυπριακού κράτος έγινε στις 4 Μαρτίου 1959, στις 11 π.μ. στην πρώτη συνάντηση της μεταβατικής επιτροπής που πραγματοποιήθηκε στο Κυβερνείο. Παρόντες σ’ εκείνη τη συνάντηση ήταν ο Κυβερνήτης Σερ Χιου Φουτ, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο δρ Φαζίλ Κουτσιούκ.

Παρακαθήμενοι οι Ρ. Ντενκτάς και Ο. Ορέκ, και η κοινή Γραμματεία αποτελείτο από τους  Α.Σ. Φάιζ και Τ.Ε. Μαρκαντώνη.

Στο πρακτικό της πρώτης συνάντησης, το οποίο είχε γραφτεί στα αγγλικά, αναφέρεται ότι αυτή ξεκίνησε με εναρκτήρια δήλωση του Κυβερνήτη Σερ Χιου Φουτ. Αναφέρεται στην εισαγωγή των πρακτικών της συνάντησης:

«Ο Κυβερνήτης δήλωσε πως ένοιωθε ότι αυτή η πρώτη συνάντηση της Επιτροπής ήταν μια ιστορική ευκαιρία. Το θεωρούσε ως μεγάλη τιμή και χαρά ότι στο μέλλον δεν θα ασκούσε αποκλειστικά την εξουσία αλλά θα εργάζεται σε στενότατη συνεργασία με τους εκπροσώπους του λαού. Δεσμεύτηκε να εργαστεί με απόλυτη ειλικρίνεια με τους ηγέτες των επιτροπών. Δεν έχει αμφιβολία ότι η συζήτηση θα είναι ειλικρινής και ανοικτή και ότι, εάν υπάρχουν διαφορές απόψεων, θα δηλώνονται και θα συζητούνται σε πνεύμα συνεργασίας και καλής θέλησης. Ευχήθηκε όπως τα μέλη της Επιτροπής γνωρίζουν ότι είναι στη διάθεσή τους ανά πάσα στιγμή τόσο στο πλαίσιο επισήμων συνεδριάσεων της Επιτροπής ή οποιαδήποτε άλλη στιγμή. Η εμπιστευτικότητα όλων των συζητήσεων και αποφάσεων της Επιτροπής, και αργότερα στο Υπουργικό Συμβούλιο, φυσικά και θα γίνεται σεβαστή. Εάν σε κάποια στιγμή υπάρχει ανάγκη για δημόσιες ανακοινώσεις, οι όροι τους θα συμφωνηθούν από όλα τα μέλη πριν τη δημοσιοποίηση».

Η τοποθέτηση αυτή του τελευταίου Βρετανού κυβερνήτη αποτελεί εν πολλοίς το modus operandi για το Υπουργικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας εδώ και 60 χρόνια.

Στην ίδια τοποθέτηση ο Σερ Χιου Φουτ αναφέρθηκε στη μεγάλη πρόκληση που είχαν όλοι μπροστά τους και ότι «τα μάτια όλου του κόσμου είναι στραμμένα πάνω τους» και πρόσθεσε: «Δόθηκε η ευκαιρία στην Επιτροπή στο να μετατρέψει τις μιζέριες του παρελθόντος στην ευτυχία του μέλλοντος. Το θάρρος και η σοφία των ηγετών στο Λονδίνο αναγνωρίστηκαν από τον κόσμο. Μετά την υπέροχη εκκίνηση αποτελεί μεγάλη τους ευθύνη να μην απογοητεύσουν τον ελεύθερο κόσμο. Ήταν σ’ αυτό το πνεύμα που εξέφρασε τη δέσμευση να εργαστεί μαζί με τους ηγέτες του λαού της Κύπρου». Ο Κυβερνήτης πρότεινε το έργο της πρώτης συνάντησης να πρέπει να ασχοληθεί κατά το κύριο με τα θέματα της διαδικασίας και οργάνωσης.

Το επόμενο θέμα που απασχόλησε τη Μεταβατική Επιτροπή ήταν ο τόπος συναντήσεων. Μεταφράζουμε από το πρακτικό τα εξής:

«Ο Κυβερνήτης εισηγήθηκε όπως για το παρόν στάδιο οι συναντήσεις μπορούν να γίνονται στο Κυβερνείο, θα ήταν ορθό όπως επιλεγεί το συντομότερο δυνατό ένας πιο μόνιμος χώρος…

Πρότεινε όπως το κτίριο που επί του παρόντος χρησιμοποιείται από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες της Επιτροπής. Έχει το πλεονέκτημα ότι είναι σε κεντρικό σημείο, και έχει αμφιθέατρο που χρησιμεύει για μεγαλύτερες συναντήσεις, ενώ θα μπορούσε να ήταν χρήσιμο, τουλάχιστον αρχικά για τη Βουλή των Αντιπροσώπων». [σ.σ. το κτίριο στο οποίο γίνεται λόγος είναι το κτίριο στο οποίο στεγάζεται η Βουλή].

Ο στόχος θα είναι όπως η Επιτροπή σε πλήρη σύνθεση πραγματοποιήσει τις πρώτες της συνεδρίες, στο κτίριο τη Δευτέρα 30 Μαρτίου. Συμφώνησαν Αρχιεπίσκοπος και Κουτσιούκ.

Το επόμενο θέμα που απασχόλησε τους τρεις άνδρες ήταν ο διορισμός των υπολοίπων μελών της Μεταβατικής Επιτροπής. Ο στόχος θα ήταν να επιλεγούν τα υπόλοιπα μέλη εμπρόθεσμα ώστε η Επιτροπή στο σύνολό της να συνεδριάσει όπως υπήρξε εισήγηση στις 30 Μαρτίου.

Σ’ εκείνη τη συνεδρία αποφασίζεται και η σύσταση Γραμματείας της Μεταβατικής Επιτροπής η οποία στη συνέχεια θα ονομαστεί Γραμματεία Υπουργικού Συμβουλίου.

Ακολούθως, ο Κυβερνήτης συνέστησε την προσοχή στην επείγουσα ανάγκη αναδιοργάνωσης της κυβερνητικής υπηρεσίας ώστε να ταιριάζει με το σύστημα υπουργικής κυβέρνησης. Η πρόταση ήταν απλώς ότι πρέπει να ετοιμαστεί μια λίστα με δώδεκα αξιωματούχους που θεωρούνται κατάλληλοι για διορισμό.

Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και Κουτσιούκ συμφώνησαν ότι αυτή η διαδικασία ήταν χρήσιμη.

Η ίδρυση των πρώτων πρεσβειών

«Οποιαδήποτε άλλη χώρα εκτός της Ερυθράς Κίνας και Αν. Γερμανίας»

Προτεραιότητα της νεοσύστατης κυβέρνησης η ανάπτυξη διπλωματικών σχέσεων και η τοποθέτηση πρέσβεων σε σημαντικές πρωτεύουσες. Οι πρώτες αποφάσεις με τις οποίες η Κύπρος μπαίνει στον παγκόσμιο διπλωματικό χάρτη λαμβάνονται την 10η Σεπτεμβρίου 1960 σε συνεδρία που ξεκίνησε στις 1 το μεσημέρι.

Σ’ αυτές τι πρώτες αποφάσεις φαίνεται ξεκάθαρα το πώς η ΚΔ επηρεαζόταν από το διεθνές πολιτικό περιβάλλον. Στα πρακτικά του Υπουργικού Συμβουλίου 10ης Σεπτεμβρίου 1960 αναφέρονται τα εξής:

«Ίδρυσις Πρεσβειών

(1) Το Υπουργικόν Συμβούλιον απεφάσισεν όπως:-

(α) ιδρυθούν επί του παρόντος εξ Πρεσβείαι εις τα ακόλουθας χώρας:-

Αθήνας

Άγκυραν

Λονδίνον

Ουσιγκτώνα

Βόννην

Κάιρον. (Εάν η Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία δεν επιθυμή δι’ ιδικούς της λόγους να έχη διπλωματικάς σχέσεις με την Κύπρον, τότε η Πρεσβεία να ιδρυθή εις οιαδήποτε πρωτεύουσαν άλλης χώρας εκτός της Ερυθράς Κίνας και της Ανατολικής Γερμανίας).

(β) εις μεν Ουασιγκτώνα, Λονδίνον, Αθήνας και Κάιρον (ή άλλην χώραν) διορισθούν Έλληνες Πρεσβευταί, εις δε Άγκρυραν και Βόννην Τούρκοι.

(γ) οι κατώθι διορισθούν ως Πρεσβευταί:-

Εις την Ουσιγκτώνα, ο κ. Ζήνων Ρωσσίδης

Εις Λονδίνον,

ο κ. Άντης Σωτηριάδης

Εις τας Αθήνας,

ο κ. Νίκος Κρανιδιώτης

Εις την Άγκυραν,

ο κ. Μεχμέτ Εργογλούρογλου

(Τα ονόματα των διορισθησομένων εις Βόννην και Κάιρον (ή άλλην χώραν) θα αποφασισθούν αργότερον)».

Στην ίδια συνεδρία καθορίζεται και τον τρόπος λειτουργίας της διπλωματικής αποστολής στις ΗΠΑ όπου λαμβάνεται υπόψη ο δικοινοτικός χαρακτήρας του κράτους:

«(δ) ο εν Ουασιγκτώνι Πρεσβευτής εκτελή συγχρόνως και χρέη Μόνιμου Αρχηγού της παρά τα Ηνωμένα Έθνη Αντιπροσωπείας της Κύπρου με μόνιμον αναπληρωτήν Τούρκον διπλωμάτην, όστις θα φέρη τον βαθμού (Υπουργού), και θα αναπληροί τον Πρεσβευτήν όταν ούτος απουσιάζει από την εν Νέα Υόρκη Οργάνωσιν Ηνωμένων Εθνών.

(ε) εις την Ουσιγκτώνι Πρεσβείαν διορισθούν εις Έλλην και εις Τούρκος με τον ίδιο βαθμόν Συμβούλου Πρεσβείας. Εις περίπτωσιν καθ’ ην ο εν Ουασιγκτώνι Έλλην πρεσβευτής θα ευρίσκεται παρά τη Οργανώσει Ηνωμένων Εθνών ως Αρχηγός της Κυπριακής Αντιπροσωπείας τούτον θα αναπληροί εν Ουασιγκτώνι ο Τούρκος Σύμβουλος. Εις περίπτωσιν όμως καθ’ ην ο εν Ουασιγκτώνι Έλλην Πρεσβευτής θα απουσιάζη εκ της χώρας (εκτός της Οργανώσεων Ηνωμένων Εθνών), η θα κωλύεται καθ’ οιονδήποτε τρόπον να εκτελέση τα καθήκοντά του, τούτον θα αντικαθιστά ο Έλλην Σύμβουλος.

(στ) εις με τα Αθήνας, Άγκυραν και Βόννην διορισθούν Έλληνες Σύμβουλοι, εις δε το Λονδίνον και Κάιρον (ή άλλην χώραν) Τούρκοι, οι Σύμβουλοι ούτοι θα αντιαθιστούν τους οικείους Πρεσβευτάς εις περίπτωσιν απουσίας των.

(ζ) εις την εν Βόννην Πρεσβείαν διορισθή Έλλην Εμπορικός Ακόλουθος.

(η) η Απόφασις αυτή μη δημοσιευθή εις την Επίσημον Εφημερίδα».

Κατά τη συνεδρία ο Πρόεδρος Μακάριος ενημέρωσε τα μέλη της κυβέρνησης ότι υπήρξαν εισηγήσεις από τους πρεσβευτές της Ρωσίας Μ. Σεργκέγιεφ και της Εθνικιστικής Κίνας (σημερινή Ταϊβάν) Γουέν Γουάν-Νινκ όπως ιδρύσουν πρεσβείες των χωρών της στην Κύπρο. Υπήρξε συμφωνία από πλευράς Υπουργικού Συμβουλίου για την ίδρυση πρεσβειών όπως και για τη μη δημοσιοποίηση και αυτής της απόφασης.

TO ΠΡΩΤΟ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟ

Στις 31 Αυγούστου 1960, δύο εβδομάδες μετά την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας, το πρώτο Υπουργικό Συμβουλίου της Κυπριακής Δημοκρατίας συνεδριάζει στις 10.30 το πρωί. Σύμφωνα με το πρακτικό τής εν λόγω συνεδρίας, το πρώτο που συντάσσεται με τη χρήση της ελληνικής γλώσσας:

Παρόντες:

Η Αυτού Μακαριότης ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Πρόεδρος της Δημοκρατίας

Δρ. Φ. Κουτσιούκ, αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας

Κος Α. Αραούζος, υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας

Κος Π. Γιωρκάτζης, υπουργός Εσωτερικών

Δρ. Ρ. Θεοχάρης, υπουργός Οικονομικών

Κος Σ. Κυπριανού, υπουργός Εξωτερικών

Δρ. Ν. Μανιέρα, υπουργός Υγείας

Κος Ο. Ορέκ, υπουργός Αμύνης

Κος Α. Παπαδόπουλος, υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων

Κος Τ. Παπαδόπουλος, υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων

Κος Φ. Πλουμέρ, υπουργός Γεωργίας και Φυσικών Πόρων

Κα Σ. Σουλιώτου, υπουργός Δικαιοσύνης

Παρακαθήμενοι:

Ο υφυπουργός παρά τω Προέδρω

Ο υφυπουργός παρά τω Αντιπροέδρω

Γραμματεύς:

Κος Τ.Ε. Μαρκαντώνης

Μεταφρασταί:

Κος Μ. Μπετρή

Κος Κ. Ψυλλίδης

Tα πρώτα χαρτονομίσματα

Μετά τις προσφωνήσεις από τον Πρόεδρο Μακάριο και τον αντιπρόεδρο Κουτσιούκ, το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε για τα νομίσματα της Κυπριακής Δημοκρατίας:

«Χαρτονομίσματα. Το Συμβούλιον αποφάσισε:-

(α) όπως αι σημεριναί αξίαι των τεσσάρων χαρτονομισμάτων διατηρηθούν – το πλάτος έκαστου χαρτονομίσματος να μειωθεί κατά εν εκατοστόν περίπου

(β) όπως τα ακόλουθα τέσσερα σχέδια χρησιμοποιηθούν διά τα τέσσαρα χαρτονομίσματα:

(ι) κεντήματα και εργόχειρα, διά το χαρτονόμισμα των £5

(ιι) ανάγλυφοι λίθοι, διά το χαρτονόμισμα της £1

(ιιι) ανάγλυφα ξύλα και δάση, διά το χαρτονόμισμα των 500 μιλς και

(ιν) προϊόντα, διά το χαρτονόμισμα των 250 μιλς.

(γ) Όπως ο θυρεός της Δημοκρατίας (η περιστερά) χρησιμοποιηθεί εις τον χώρο τον προορισμένον διά τον θυρεόν εις την εμπρόσθιαν πλευράν εκάστου χαρτονομίσματος.

(δ) Όπως διατηρηθή η υφιστάμενη υδατογραφία.

(ε) Όπως το ζήτημα τρόπου της αναγραφής της αξίας των νομισμάτων Ελληνιστί και Τουρκιστί αφεθή να διευθετηθή υπό των ειδικών σχεδιαστών κατά πρώτον λόγον.

 Κέρματα. Το Συμβούλιο αποφάσισε:-

(α) Όπως οι σημεριναί αξίαι των κερμάτων 100, 50, 25 και 5 μιλς διατηρηθούν

(β) όπως το κέρμα των 3 μιλς καταργηθή και αντ’ αυτού εισαχθή το κέρμα του ενός μιλ

(γ) όπως ο θυρεός της Δημοκρατίας (η περιστερά) χρησιμοποιηθή επί της εμπρόσθιας πλευράς όλων των νομισμάτων και

(δ) όπως τα σχέδια επί της οπίσθιας πλευράς, το μέγεθος και το μέταλλον των διαφόρων νομισμάτων έχουν ως ακολούθως:-

100 μιλς, αγρινόν, υφιστάμενον μέγεθος και μέταλλον,

50 μιλς, βότρυς σταφυλών, υφιστάμενον μέγεθος και μέταλλον ,

25 μιλς, κώνος κέδρου, υφιστάμενον μέγεθος και μέταλλον,

5 μιλς, ιστιοφόρον, υφιστάμενον μέγεθος και μέταλλον και

1 μιλ, στάχυς, αλουμίνιον, μεγέθους κέρματος των 3 μιλς αλλά πολύγωνον ή διάτρητον».

Ο καθορισμός των Χαρτοφυλακίων

Ο Κυβερνήτης πρότεινε όπως η Επιτροπή δεν θα έπρεπε να επιχειρήσει να καταλήξει σε αποφάσεις  σ’ αυτό το σημαντικό ζήτημα κατά την παρούσα συνάντηση, αλλά πίστευε ότι μια προκαταρκτική συζήτηση θα ήταν χρήσιμη. Μια λίστα προτεινόμενων χαρτοφυλακίων διανεμήθηκε. (Παράρτημα Ι των Πρακτικών)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

Συμβούλιο Υπουργών

Προτεινόμενα Χαρτοφυλάκια

1. Πρόεδρος

2. Αντιπρόεδρος

3. Εξωτερικών

4. Γενικός Εισαγγελέας (Δικαιοσύνης)

5. Άμυνας

6. Οικονομικών

7. Εμπορίου και Βιομηχανίας

(συμπεριλαμβανομένων Ορυχείων)

8. Εσωτερικών Θεμάτων

9. Συγκοινωνιών και Έργων

10. Υγείας

11. Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων

12. Φυσικών Πόρων

Σύμφωνα με τα πρακτικά της συνάντησης:

«Κατά τη συζήτηση υπήρξε η εισήγηση ότι θα ήταν πιο ορθό να προσδιοριστεί ο Υπουργός Εσωτερικών Ζητημάτων (Home Affairs) ως Υπουργός Εσωτερικών (Interior).

Ο Αρχιεπίσκοπος ρώτησε κατά πόσο ο Γενικός Εισαγγελέας θα είναι ο Υπουργός Δικαιοσύνης. Ο Κυβερνήτης εξήγησε ότι στο Αγγλικό σύστημα δεν υπήρχε Υπουργός Δικαιοσύνης. Ο Αρχιεπίσκοπος ανέφερε ότι προσωπικά θα ήθελε τους επικεφαλής όλων των Υπουργείων να φέρουν τον τίτλο του Υπουργού.

Ο Αρχιεπίσκοπος ρώτησε κατά πόσο το Υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας και το Υπουργείο Οικονομικών μπορούν να ενωθούν σ’ ένα Υπουργείο. Επίσης εισηγήθηκε ότι θα ήταν ορθότερο εάν το Υπουργείο Φυσικών Πόρων ονομαζόταν Υπουργείο Γεωργίας και Φυσικών Πόρων, τονίζοντας έτσι τη σημασία της γεωργίας στην οικονομία της νήσου.

Ο δρ Κουτσιούκ δήλωσε πως εάν τα δύο Υπουργεία των Οικονομικών και Εμπορίου και Βιομηχανίας ενώνονταν θα υπάρχει ένα άδειο χαρτοφυλάκιο. Ο Αρχιεπίσκοπος σκέφτηκε ότι το Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων μπορούσε να χωριστεί σε δύο Υπουργεία.

Ο δρ Κουτσιούκ εξέφρασε την επιθυμία όπως η άποψή του ότι θα πρέπει να είναι χωριστά τα Υπουργεία Εμπορίου και Βιομηχανίας, και Οικονομικών. Αυτή ήταν και η πρακτική αλλού και θεωρούσε ότι δικαιολογείτο από απόψεως σημασίας αμφοτέρων.

Στη βάση αυτών ο Κυβερνήτης ήγειρε την προσοχή για το ενδεχόμενο ο τουρισμός να αποτελέσει τη πιο σημαντική βιομηχανία της νήσου στο μέλλον. Αυτό θα μπορούσε να περιέλθει κάτω από το Υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας το οποίο θα καταστεί κατ’ επέκταση πιο σημαντικό».

Στην ίδια συνάντηση συζητήθηκε επίσης το θέμα της συμμετοχής δημοσίων υπαλλήλων στη μεταβατική κυβέρνηση, η μισθοδοσία των υπουργών και το κατά πόσο όσοι θα αναλάβουν πολιτειακά αξιώματα θα πρέπει να εγκαταλείψουν εργασίες και επιχειρήσεις.