Χρ. Γιανταμίδης*

Ο αυτοκράτορας της Νέας Ρώμης Ιουστινιανός, το 532 μ.Χ. έθεσε το θεμέλιο λίθο για την ανέγερση του ναού της Αγίας Σοφίας. Στην θέση αυτή, προγενέστερα ο Μέγας Κωνσταντίνος  θεμελίωσε τον πρώτο ναό της Αγίας Σοφίας που τον ολοκλήρωσε  ο υιός του Κωνστάντιος το 360 μ.Χ.  Στην συνέχεια κατά την διάρκεια της βασιλείας του Αρκαδίου το 404 ο εν λόγω ναός πυρπολήθηκε από φανατικούς υποστηρικτές του Ιωάννη Χρυσοστόμου λόγω της εξορίας του από την αυτοκράτειρα Ευδοξία. Επί αυτοκρατορίας του Θεοδοσίου Β ο ναός αυτός ξανακτίσθηκε και τα εγκαίνιά του έγιναν το 415.

Αλλά η μοίρα του ναού ήταν να καταστραφεί και πάλι από πυρκαιά που προκλήθηκε κατά την στάση του Νίκα το 532. Ήταν γραπτό φαίνεται οι προηγούμενοι δύο ξυλόστεγες βασιλικές να καταστραφούν για να οικοδομηθεί ο μεγαλοπρεπής τωρινός ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας.

Όπως αρχικά αναφέρθηκε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός, αποφάσισε να οικοδομήσει στην θέση των προηγούμενων ομώνυμων ναών μια πιο μεγαλοπρεπή, επιβλητική εκκλησία που να ανταποκρίνεται στο μέγεθος  της βασιλεύουσας και της αυτοκρατορίας του. Έτσι, στις 23 Φεβρουαρίου του 532 έθεσε τον θεμέλιο λίθο, αμέσως μετά την καταστολή της στάσης του Νίκα.

Τα σχέδια της κατασκευής  ανατέθηκαν στους δύο Έλληνες από την Μ. Ασία, στον Ανθέμιο   από τις Τράλεις και στον Ισίδωρο από την Μίλητο . Οι δύο έμπειροι μηχανικοί-αρχιτέκτονες με παγκόσμια φήμη,  εφάρμοσαν νέα αρχιτεκτονική για να επιλύσουν τα μέχρι τότε άλυτα κατασκευαστικά προβλήματα σε μια σεισμογενή περιοχή. Παράλληλα δημιούργησαν έναν νέο τύπου ναού με την εφαρμογή του συστήματος θολοδομίας. Κατασκεύασαν ένα ναό τεραστίων διαστάσεων για την εποχή εκείνη που το μήκος του είναι  77μ. ,  το πλάτος του 72μ. , ο επουράνιος  τρούλος που δεσπόζει  στο εσωτερικό και όχι μόνο χώρο έχει διάμετρο 33 μ. , το δε ύψος του να φτάνει τα 62 μ. από το δάπεδο. Τα 40 μεγάλα παράθυρα στην βάση του τεράστιου τρούλου, αφήνουν να μπει άπλετο το φως,  και με τα σφαιρικά του τρίγωνα δίνουν   την εντύπωση ότι κρέμεται στον αέρα. Στην δυτική πλευρά  του ναού υπήρχε μια κρήνη για το νίψιμο των πιστών και την τέλεση του Μεγάλου Αγιασμού. Πάνω στην κρήνη ήταν χαραγμένη η γνωστή ‘’καρκινική’’ επιγραφή που μπορεί να διαβαστεί αρχίζοντας  και από το τέλος της επιγραφής. <<ΝΙΨΟΝ  ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ  ΜΗ ΜΟΝΑΝ  ΟΨΙΝ>> δηλαδή ξέπλυνε τις αμαρτίες σου και όχι μόνο το πρόσωπό σου.

Δυστυχώς όμως, οι δύο αυτοί θεόσταλτοι και θεοφώτιστοι δημιουργεί δεν ευτύχισαν να ζήσουν για να δουν το έργο τους ολοκληρωμένο . Δεν ευτύχισαν να παραβρεθούν στα εγκαίνια του ναού που πραγματοποιήθηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ο  οποίος βλέποντας την υπεροχή της Αγίας Σοφίας έναντι του ναού του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ , αναφώνησε : << Δόξα τω θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργο επιτελέσαι, Νενίκηκά σε Σολομών>>.

Η Αγία του Θεού Σοφία επί 1000 χρόνια (537-1453) υπήρξε η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η καρδιά και η ψυχή του ελληνισμού και της χριστιανοσύνης. Στον ναό αυτόν λάμβαναν χώρα οι στέψεις των νέων αυτοκρατόρων. Στον ιερό αυτόν χώρο  ο λαός γιόρταζε τους θριάμβους της αυτοκρατορίας  αλλά θρηνούσε και τις συμφορές του. Εδώ  ψάλθηκε ο ακάθιστος ύμνος για πρώτη φορά για να σωθεί η Πόλης,  και σώθηκε από τους Αβάρους το 626. Εδώ για μια ακόμη φορά η Παναγία έκανε το θαύμα της και έσωσε την Πόλη,  όταν ο Πατριάρχης Φώτιος πήρε το πέπλο της που φυλασσόταν στην Αγία Σοφία, το εναπόθεσε στην επιφάνεια της θάλασσας,  αποτέλεσμα,  να προκληθεί μεγάλη θαλασσοταραχή που κατέστρεψε τα πλοία των Ρως (Ρώσσων) που πολιορκούσαν την Πόλη το 860.Στην Αγία Σοφία  τελέστηκε και η τελευταία λειτουργία  στην Βασιλεύουσα στις 29  Μαίου  το 1453 με την παρουσία του τελευταίου αυτοκράτορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας του Κωνσταντίνου  ΙΑ Παλαιολόγου.

Η ένδοξη ιστορία του υπέροχου αυτού χριστιανικού οικοδομήματος, που για δέκα αιώνες ήταν το κέντρο της χριστιανικής λατρείας, το πιο ιερό σύμβολο του έθνους και της θρησκείας, που κάτω από τους θαυμάσιους θόλους του αντήχησαν οι επιβλητικές  βυζαντινές ψαλμωδίες-λειτουργίες,  και  πραγματοποιήθηκαν τελετές αφάνταστης  μεγαλοπρέπειας , που με κατάνυξη παρακολουθούσε  όλος ο ορθόδοξος κόσμος. Τα όνειρα όμως  και οι πόθοι του ελληνισμού σταμάτησαν την αποφράδα εκείνη ημέρα,   την ημέρα της άλωσης.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ Β’ τον καλούμενο  Πορθητή, ο μεγαλοπρεπής αυτός χριστιανικός ναός  μετατράπηκε σε τζαμί μέχρι το 1934, όταν με απόφαση του υπουργικού Συμβουλίου της Τουρκίας του Κεμάλ Μουσταφά μετατράπηκε σε μουσείο . Στις 6 Δεκεμβρίου του 1985 ανακηρύχθηκε από την UNESCO μνημείο παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς. Στην συνέχεια,  το Συμβούλιο της Επικρατείας, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της Τουρκίας, ακύρωσε το προεδρικό διάταγμα του Κεμάλ Ατατούρκ , και στις 10 Ιουλίου 2020, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ερντογάν υπέγραψε διάταγμα για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας  από μουσείο σε τζαμί, και από τις 24 Ιουλίου 2020 η Αγία Σοφία λειτουργεί πλέον ως τζαμί.

Η Φυσιογνωμία και η ιστορία όμως του Ναού της Αγίας του Θεού Σοφίας ουδέποτε θα αλλάξει με όσα προεδρικά διατάγματα και αν υπογράψουν. Γιατί ο ναός αυτός κτίσθηκε το 532-537 για να λειτουργεί ως χριστιανικός ναός, και επί 1000 χρόνια λειτούργησε για τους Χριστιανούς.

Παραμένει και θα παραμένει στις σκέψεις και στην καρδιά μας ως έργο και Σύμβολο της χριστιανοσύνης  και του ελληνισμού.

Η παγκόσμια κοινή γνώμη γνωρίζει της ιστορία του, γι’ αυτό υπήρξε και η παγκόσμια έντονη διαμαρτυρία για την μετατροπή της σε τζαμί.

Ας αναλογισθούμε  ποιες θα ήταν οι συνέπειες από την παγκόσμια αντίδραση, εάν η Κυβέρνηση της χώρας μας αποφάσιζε  να μετατρέψει  τον ιστορικό Παρθενώνα-Ναό αφιερωμένο στην Θεά της Σοφίας Αθηνά,  σε καθεδρικό ναό των Αθηνών. Ή εάν η Κυβέρνηση του Ισραήλ μετέτρεπε το τέμενος Al  AKSAM σε ιουδαικό ναό. Ή το TAZ MACHAL σε χριστιανικό ναό… Έτσι και η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί προκάλεσε και προκαλεί την καταδίκη της παγκόσμιας κοινής γνώμης.

Γι’ αυτό,  ιστορικά κτήρια που φέρουν μια μακραίωνη ανθρωπιστική-πολυτισμική-θρησκευτική αξία και είναι εγεγραμμένα στην UNESCO  θα πρέπει να παραμένουν ή και να λειτουργούν για τον σκοπό που οικοδομήθηκαν, λόγω του ότι ανήκουν στην Παγκόσμια Πολιτισμική Κληρονομιά.

Δημώδεις  Θρήνοι για την Αγία Σοφία και την άλωση της  Πόλης.

Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,

Σημαίνει και η Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,

Με τετρακόσια σήμαντρα κι’ εξήντα δυό καμπάνες,

Κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.

Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,

Κι’ απ’ την πολλή την ψαλμουδιά, εσειόταν οι κολώνες.

Να μπούνε στο χερουβικό και νάβγη ο βασιλέας,

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι’ απ’ Αρχαγγέλου στόμα.

-Πάψετε το χερουβικό  κι’ ας   χαμηλώσουν τα’ Αγια.

Παπάδες πάρτε ταγιερά, και’ σεις κεριά σβηστήτε,

Γιατί είναι θέλημα Θεού η πόλη να τουρκέψη.

Μον’ στείλτε λόγο την Φραγκιά ναρθούνε τρία καράβια.

Τόνα να παρη το Σταυρό και τ’ άλλο το Βαγγέλιο,

Το τρίτο το καλύτερο την Άγια  Τράπεζά μας,

Μην μας την πάρουν τα σκυλιά και μας την μαγαρίσουν.

Η Δέσποινα ταράχθηκε κι’ εδάκρυσαν οι εικόνες.

-Σώπασα κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις.

Πάλι με χρόνους με καιρούς , πάλι δικά σας είναι…*1

Η Ποντιακή εκδοχή του Θρήνου για την Άλωση

Η ΡΩΜΑΝΙΑ ΠΕΡΑΣΕΝ

Έναν πουλίν, καλόν πουλίν,εβγαιν’ από την Πόλιν,

Ουδέ στ’ αμπέλια’ κόνεψεν ουδέ στα περιβόλια,

Επήγεν καιν εκόνεψεν και στου Ηλί το κάστρον

Επείξεν  τ’ έναν το φτερόν στο αίμαν βουτεμένον.

Εσείξεν τ’ άλλο το φτερόν, χαρτίν έχει γραμμένον,

Σιτ’ αναγνώθ’ σιτ κλαιγεί, σιτ’ κρούει την καρδίαν.

Αλλοί εμάς και βάι μας πάρθεν η Ρωμανία

Μοιρολογούν τα εκκλησιάς , κλαίγνε τα Μοναστήρια,

Κι’ Αι Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται.

Μη κλαίς, μη κλαίς, Άι Γιάννε μου, και μη δερνικοπιέσαι

-Η Ρωμανία ‘ πέρασεν, η Ρωμανία επάρθεν,

-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν,  ανθεί και φέρει κι ‘ άλλο  *1

*1 Ανθολογία Περάνθη

Αθήνα 25 Σεπτεμβρίου 2020

*Πλοίαρχος (Ε) ε.α. Χρ. Γιανταμίδης  Π.Ν.