Του Nigel Gould-Davies

Εάν υπήρχαν αμφιβολίες για την ετοιμότητα της Ρωσίας να παρέμβει στην κρίση της Λευκορωσίας, ο Vladimir Putin τις διέλυσε. Σε μια “μεγάλη συνέντευξη” όπως την  χαρακτήρισε το Κρεμλίνο στις 27 Αυγούστου, ο Ρώσος πρόεδρος ανακοίνωσε ότι είχε δημιουργήσει, κατόπιν αιτήματος του Λευκορώσου ομολόγου του Alexander Lukashenko, “μία δύναμη επιβολής νόμου” για να τεθεί σε λειτουργία εάν η κατάσταση βγει “εκτός ελέγχου” εξαιτίας των εξτρεμιστικών στοιχείων που κρύβονται πίσω από πολιτικά συνθήματα”. Αυτή η κλιμάκωση της ρωσικής θέσης φέρει κινδύνους για την ίδια και για άλλους.

Η Ρωσία έχει παρακολουθήσει τις διαδηλώσεις στη Λευκορωσία στενά από τη στιγμή που ξέσπασαν μετά από τις νοθευμένες προεδρικές εκλογές στις 9 Αυγούστου και ο Lukashenko έχει μιλήσει τουλάχιστον τέσσερις φορές στο τηλέφωνο με τον Putin –περισσότερες από ό,τι σε όλο το 2019. Ρώσοι τηλεοπτικοί δημοσιογράφοι έχουν αντικαταστήσει τους Λευκορώσους που βγήκαν σε απεργία απέναντι στο καθεστώς. Στις 21 Αυγούστου το Συμβούλιο Ασφαλείας της Ρωσίας συναντήθηκε για να συζητήσει για τη Λευκορωσία. Ένα αεροπλάνο που ανήκει στις μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας, FSB, έχει πετάξει δύο φορές προς την πρωτεύουσα, Μινσκ. Αλλά ο Putin δεν είχε κάνει γνωστές τις απόψεις του δημοσίως μέχρι την συνέντευξη.

Τι μας λέει η συνέντευξη του Putin

Η Ρωσία στηρίζει τον Lukashenko

Αυτό δεν ήταν σαφές εξ αρχής. Πολλές εφημερίδες και κάποιοι πολιτικοί έδειχναν να συμπονούν τους βίαια χτυπημένους διαδηλωτές και άσκησαν αυστηρή κριτική στον Lukashenko, προβλέποντας ακόμη και την πτώση του. Αλλά τα ΜΜΕ έχουν αρχίσει να επινοούν μια λανθασμένη ρητορική της “πολύχρωμης επανάστασης”: οι δυτικές δυνάμεις προκαλούν αναταραχές, οι διαδηλώσεις είναι βίαιες, και η αστυνομία είναι –με τα λόγια του Putin- “συγκρατημένη”. Το Κρεμλίνο έχει καταλήξει ότι η καλύτερή της επιλογή είναι να κρατήσει τον Lukashenko στην εξουσία παρά να διαχειριστεί τις αλλαγές.

Ο Putin είναι έτοιμος να ασκήσει βία

Σε αντίθεση με την Ουκρανία, όπου διατηρούσε για καιρό μια άρνηση της ρωσικής εμπλοκής, αυτό το έχει επισημάνει τώρα εκ των προτέρων. Το έκανε αφού προειδοποίησε τους ηγέτες της ΕΕ ότι η παρέμβασή τους στα εσωτερικά ζητήματα της Λευκορωσίας θα είναι “απαράδεκτη”. Δίνοντάς την έγκρισή στον Lukashenko για να κηρύξει εκτός νόμου το αντιπολιτευόμενο Συντονιστικό Συμβούλιο, ο Putin έχει επίσης αποκλείσει οποιονδήποτε ειλικρινή διάλογο με την κοινωνία των πολιτών.

Η Λευκορωσία είναι θεμελιωδώς σημαντική για τη Ρωσία

Ο Putin περιέγραψε την Λευκορωσία ως “ίσως η χώρα που είναι πιο κοντά μας. Εθνικά πιο κοντά, γλωσσικά, πολιτιστικά, πνευματικά”. Αυτό διασκέδασε κάθε ελπίδα ότι θα μπορούσε να επιτρέψει μια ειρηνική μεταβίβαση της εξουσίας σε έναν ηγέτη της αντιπολίτευσης, όπως στην Αρμενία το 2018. Στην πραγματικότητα, το φημισμένο “αρμένικο μοντέλο” δεν ήταν ποτέ εφικτό, για δύο λόγους που ρίχνουν φως στους υποκείμενους στόχους της Ρωσίας.

Η σημαντική στρατηγικά θέση της Λευκορωσίας

Ο πρώτος λόγος είναι εξωτερικός. Η στρατηγική θέση της Λευκορωσίας υποκινεί την εμμονή του Κρεμλίνου με τον έλεγχο του γεωπολιτικού χώρου. Η Λευκορωσία είναι 90% το μέγεθος της ηπειρωτικής χώρας του Ηνωμένου Βασιλείου και επτά φορές μεγαλύτερη από ό,τι η Αρμενία. Ενώ η Αρμενία βρίσκεται στον Καύκασο και δεν έχει κοινά σύνορα με τη Ρωσία, η Λευκορωσία είναι ένας Ευρωπαίος γείτονας που επίσης έχει κοινά σύνορα με τρεις χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, καθώς και με την Ουκρανία. Η Λευκορωσία είναι ένα σημαντικό τμήμα της ευρωπαϊκής περιοχής.

Τα τελευταία χρόνια ο Putin έχει εντείνει τις προσπάθειες να υποτάξει τη Λευκορωσία, μετατρέποντας το μεγαλύτερο project του Union State σε πραγματικότητα. Αυτό θα έθετε την οικονομία της Λευκορωσίας σε ρωσικό έλεγχο, και πιθανώς θα χορηγούσε στον ρωσικό στρατό δικαιώματα, όπως είχε ζητήσει. Ο Lukashenko έχει προσπαθήσει πολύ να το αποτρέψει. Η δυσλειτουργική του σχέση με τον Putin προκαλεί συχνά δημόσιες διαμάχες –η πιο πρόσφατη είναι δύο εβδομάδες πριν από τις εκλογές που η Λευκορωσία συνέλαβε 33 μισθοφόρους από την ρωσική “ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία” (στην πραγματικότητα, με σύνδεση με το κράτος) Wagner Group στο Μινσκ και τους κατηγόρησε ότι σχεδίαζαν τρομοκρατικές ενέργειες για την αποσταθεροποίηση της χώρας.

Ο Lukashenko θα έπρεπε να είναι ο ιδανικός εταίρος για τη Ρωσία: είναι ένας Σλαβος αυταρχικός ηγέτης, γεμάτος νοσταλγία για τη Σοβιετική ένωση, ο οποίος περιφρονεί τις δυτικές ιδέες. Ωστόσο ο Putin κατάφερε να αναπτύξει κακές σχέσεις ακόμη και με αυτόν. Κανένας Λευκορώσος ηγέτης, αυταρχικός ή δημοκράτης, ο οποίος αξιολογεί την ανεξαρτησία της χώρας, θα συναινούσε στην κυριαρχία της Ρωσίας. Στην προσπάθειά της να υπονομεύσει την κυριαρχία της Λευκορωσίας, είναι η Ρωσία, όχι η Δύση, που έχει επιδιώξει να αλλάξει το γεωπολιτικό status quo.

Το επικίνδυνο παράδειγμα της ειρηνικής λαϊκής αλλαγής

Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο η Λευκορωσία έχει σημασία, είναι εσωτερικός για τη Ρωσία. Ο Lukashenko έχει κυβερνήσει για 26 χρόνια. Όταν ο Putin θα προσπαθεί να επανεκλεγεί 2024, όπως περιμένουν οι περισσότεροι ότι θα κάνει, θα βρίσκεται στην εξουσία για 24 χρόνια. θα αποτελεί ένα δυσάρεστο προηγούμενο εάν ο Lukashenko –βετεράνος αυταρχικός ηγέτης μιας ανατολικής σλαβικής γειτονικής χώρας που αντιμετωπίζει οικονομική στασιμότητα- εξαφανιζόταν μετά από νοθευμένες εκλογές. Οι εθνικές, γλωσικές, και πολιτιστικές σχέσεις τις οποίες ο Putin τόνισε στη συνέντευξή του, είναι οι δικές του αδυναμίες: εάν μπορεί να έρθει ειρηνική αλλαγή σε μια χώρα τόσο ίδια με τη Ρωσία όσο η Λευκορωσία, τότε γιατί να μην έρθει και στη Ρωσία;

Για τον λόγο αυτό, το πώς κυβερνάται η Λευκορωσία είναι ζήτημα ασφάλειας –όχι για το ρωσικό κράτος αλλά για το καθεστώς του Putin. O LUkashenko το έχει τονίσει αυτό, προειδοποιώντας τον PutinX ότι “εάν η Λευκορωσία δεν μπορεί να κρατήσει, το κύμα θα φτάσει και εκεί”. Ο Putin συμφωνεί. Θεωρεί μια δημοκρατική Λευκορωσία ως εγγενή απειλή. Αυτό έχει ανησυχητικές επιπτώσεις για τους πολίτες της Λευκορωσίας και για τη Δύση.

Για τους Λευκορώσους σημαίνει ότι καμία διαβεβαίωση που μπορεί να δώσουν στη Ρωσία δεν είναι αρκετή. Τα ειρηνικά τους αιτήματα εστιάζουν μόνο στην εγχώρια διακυβέρνηση: ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και ταύτισης δεν παίζουν κανένα ρόλο. Η Svetlana Tikhanovskaya, de facto νικήτρια των προεδρικών εκλογών και η ομάδα της, έχουν καταστήσει σαφές ότι όπως σχεδόν όλοι οι Λευκορώσοι, απορρίπτουν την Ρωσία. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία εάν το απλό γεγονός της δημοκρατίας θέτει ένα ανεπιθύμητο παράδειγμα. Μια ελεύθερη Λευκορωσία ίσως να θέλει καλές σχέσεις με τη Ρωσία, αλλά φαίνεται ότι η Ρωσία δεν μπορεί να ανεχθεί μια ελεύθερη Λευκορωσία.

Μια σύγκρουση μεταξύ των αξιών της Δύσης και των συμφερόντων του Κρεμλίνου;

Για τη Δύση, αυτό σημαίνει ότι η συνεργασία με τη Ρωσία είναι απίθανη. Δεν πρόκειται κυρίως για “σφαίρες επιρροής”, όπως επισημαίνουν ορισμένοι παρατηρητές. Εάν ήταν αυτό, τότε τα συμφέροντα θα μπορούσαν να εξισορροπηθούν μέσω συμβιβασμού, για παράδειγμα με μια εγγύηση ασφάλειας που θα ικανοποιούσε τις ρωσικές ανησυχίες. Οι Λευκορωσοι μπορεί εύλογα να αποδεχόταν, για παράδειγμα, μια δέσμευση μη ένταξης στο ΝΑΤΟ –κάτι για το οποίο εν υπάρχει σχεδόν καμία στήριξη έτσι κι αλλιώς- ως το τίμημα της ελευθερίας. Αλλά εάν η Ρωσία βρίσκει το ίδιο το γεγονός της ελευθερίας τους απειλητικό, τότε η Δύση είναι απίθανο να βρει έναν συμβιβασμό αποδεκτό στη Ρωσία χωρίς να θυσιάζει τις δικές της αξίες.

Η διεθνής πολιτική της κρίσης στη Λευκορωσία επομένως, περιλαμβάνει όχι μόνο μια πιθανή διαχειρίσιμη σύγκρουση δυτικών και ρωσικών συμφερόντων, αλλά μια πιο δυσάρεστη για τις δυτικές αξίες και τα συμφέροντα του Κρεμλίνου. Αυτό το συμπέρασμα είναι άσχημο αλλά συμβατό με την παράδοση. Η τσαρική Ρωσία ήταν “η χωροφυλακή της Ευρώπης”, καταπιέζοντας την φιλελεύθερη επανάσταση στην Κεντρική Ευρώπη. Η Σοβιετική Ένωση επέβαλε και παρενέβη για να τα διατηρήσει, κομμουνιστικά καθεστώτα εκεί. Εν ολίγοις, η Ρωσία εδώ και καιρό επιδιώκει να αποφασίζει η ίδια πώς θα κυβερνώνται οι γείτονές της.

Αλλά ενώ οι προτεραιότητες της Ρωσίας για τη Λευκορωσία είναι τώρα σαφείς, αντιμετωπίζει δύσκολες επιλογές. Η παρέμβαση θα προκαλούσε νέα κρίση με τη Δύση και σχεδόν βέβαιο, νέες αμερικανικές κυρώσεις. Θα οδηγούσε επίσης τους Λευκορώσους να συνδέσουν τη Ρωσία με την καταστολή. ΟΙ χειρότερες σχέσεις της Ρωσίας τότε θα ήταν με τους πιο στενούς γείτονές της, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία.

Ο Putin επομένως, θέλει να κάνει όσο το δυνατό περισσότερα αλλά όσο το δυνατό λιγότερα, για να πετύχει το αποτέλεσμα που θέλει: μια Λευκορωσία που έχει καταστείλει την ειρηνική αλλαγή υπό έναν ηγέτη τόσο αποξενωμένο από τη Δύση και τους πολίτες του, που να μην μπορεί πλέον να αντισταθεί στην de facto ενοποίηση με τη Ρωσία. Ο Putin θα αποφύγει να χρησιμοποιήσει τον ρωσικό στρατό αν μπορεί. Αλλά έχει ξεκαθαρίσει πως είναι έτοιμος να το κάνει.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://www.iiss.org/blogs/analysis/2020/09/russia-belarus-lukashenko-putin

capital.gr