«οὔθ᾽ Ἕλλησιν οὔτε βαρβάροις ἐνάλιον ἔργον εἴργασται λαμπρότερον, ἀνδρείᾳ μὲν καὶ προθυμίᾳ κοινῇ τῶν ναυμαχησάντων»

Πλουτάρχου, «Βίος Θεμιστοκλή».

της Πολυβίας Παραρά*

Δυόμισυ χιλιάδες χρόνια πέρασαν από το θαυμαστό γεγονός της  Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, 480 π.Χ.-2020 μ.Χ., και το παρελθόν αυτό νοηματοδοτεί ακόμη αμείωτα το παρόν  και το μέλλον του ελεύθερου ανθρώπου. Αμυνόμενοι  στην ναυμαχία αυτή οι Έλληνες υπεράσπισαν την ελευθερία τους και τον δημοκρατικό κόσμο που μόλις είχε γεννηθεί. Συντρίβοντας την επιτιθέμενη περσική αυτοκρατορία με ηγήτορα τον Μεγάλο Βασιλέα Ξέρξη πέτυχαν μία νίκη κεφαλαιώδους  σημασίας, διότι ο ελληνικός κόσμος μπόρεσε να αναπτύξει το απαράμιλλο ιστορικό παράδειγμα της ελεύθερης πόλης-κράτους, το οποίο και  κληροδότησε στην ανθρωπότητα « κτήμα ες αεί» με έναν απαράμιλλο πνευματικό πολιτισμό και την  υπόσχεση ενός προτάγματος αυτονομίας. 

Από  τη γέννηση  και  ανάπτυξη του ελληνικού ανθρωποκεντρικού κόσμου και καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορικής  του εξέλιξης, ο Ελληνισμός εκδήλωνε υπόσταση ελευθερίας  αντιπαρατιθέμενος πάντα με τον δεσποτισμό  και  τον αυταρχισμό. Τα λόγια των Σαλαμινομάχων αντηχούσαν στις καρδιές των Ελλήνων, όταν έπρεπε να αναμετρηθούν με τον δεσποτισμό, με την τυραννία, με τον ναζισμό: «Εμπρός, παίδες Ελλήνων! Ελευθερώστε την πατρίδα, τα  τέκνα, τις γυναίκες, των θεών τα ιερά, τους τάφους των προγόνων! Υπέρ πάντων ο αγών»! Οι Σαλαμινομάχοι υπεράσπισαν τον ελεύθερο άνθρωπο για την Ελλάδα, για την Ευρώπη, για τον κόσμο ολόκληρο. 

Ο Αισχύλος που ύμνησε την Σαλαμίνα στην τραγωδία του Πέρσες πολέμησε και ο ίδιος στους περσικούς πολέμους. Περιέγραψε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του αλλά και προανήγγειλε τον ρόλο του Ελληνισμού στο ιστορικό γίγνεσθαι. Με την παρακάτω προσωποποίηση περιγράφει την Ελλάδα στην ονειροφαντασιά της Άτοσσας προαισθανόμενης την ήττα του γιου της Ξέρξη ως εξής: «Δύο καλοντυμένες γυναίκες είδα. Είχαν πατρίδα η μια τους την Ελλάδα, η άλλη χώρα βαρβαρική. Μόλις τις βλέπει ο γιος μου, τις αρπάζει ώσπου τις ζεύει στο άρμα του και τους βάζει χαλινάρια στο λαιμό. Και η μία ( η Ασία) καμάρωνε για την στολή της και είχε στα γκέμια υποταγμένο στόμα, η άλλη όμως ( η Ελλάδα)  χτυπιόταν, και του άρματος σπάει τα σύνεργα και το κομματιάζει, και ρίχνει τον γιο μου στο χώμα». Αυτό το λογοτεχνικό όραμα επιβεβαιώθηκε πολλές φορές μέχρι  και την σύγχρονη  ιστορία του νέου ελληνισμού, όταν οι Έλληνες πολέμησαν ενάντια στον δεσποτισμό και τον ολοκληρωτισμό υπερασπιζόμενοι το ιδεώδες του ελεύθερου ανθρώπου με αυταπάρνηση. Αυτό  το ήθος ελευθερίας μυθοποιήθηκε από τον Οδυσσέα Ελύτη στο Άξιον Εστί συμπυκνωμένο  στον στίχο «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας». 

Όσοι «καυχιούνταν να βάλουν της σκλαβιάς τον ζυγό στην Ελλάδα» ποτέ δεν κατάφεραν να κάμψουν το ελεύθερο φρόνημά της. Οι Έλληνες ακόμα και πολιορκημένοι με αυτοθυσία στάθηκαν ελεύθεροι απέναντι στον δεσποτικό εχθρό από τις Θερμοπύλες ως το Μεσολόγγι, δημιουργώντας παρακαταθήκη ελευθερίας με την θυσία τους:  «Η δύναμη σου πέλαγος, η θέλησή  μου βράχος».  Το φρόνημα της Σαλαμίνας, συμπυκνωμένο  στην στιχομυθία « -Ποιος ο αρχηγός που διαφεντεύει τον στρατό τους; -Δεν είναι δούλοι μήτε υπήκοοι κανενός», εμπνέει και ενδυναμώνει το έθνος των Ελλήνων  αλλά και όσους  αποστρέφονται την υποταγή ως χειρότερη του θανάτου. «Άφοβοι στέκουνε οι Έλληνες στην μάχη». Μόνο λαός με τέτοιο φρόνημα μπορεί να υπερασπίσει την ελευθερία του, γιατί  «θέλει αρετήν και τόλμη η ελευθερία» . Κι όσο ο ελληνικός λαός στέλνει αυτό το μήνυμα με αποφασιστικότητα υπερασπιζόμενος τις αξίες του, «πόλεμο στον τόπο των Ελλήνων μην κάνετε ποτέ, μηδέ κι αν είναι το στράτευμα σας πιο μεγάλο», θα λένε οι συνετοί στους επιβουλευομένους την Ελλάδα.

Η Σαλαμίνα καλλιέργησε το ήθος της σύνεσης : «τους οδήγησε ο Ξέρξης και τους αφάνισε ο Ξέρξης κι όλα δίχως μυαλό τα κυβέρνησε». Γιατί η αλαζονεία όπου μεστώσει καρπίζει του χαμού το στάχυ από όπου πολύκλαυτους καρπούς τρυγάει.Αυτήν  την πλερωμή τους είδανε για τούτα./

Να θυμάστε την Ελλάδα κα την Αθήνα /και ποτέ κανείς να μην καταφρονάει της δικιάς του μοίρας τα δώρα ποθώντας άλλα. /Στέκει ο Δίας βαρύς δικαιοκρίτης και τα υπερβολικά υπεροπτικά  φρονήματα τα τιμωρεί./ Είναι αντίθεο φέρσιμο το μεγάλο θράσος της αλαζονείας».

Επίσης, η Σαλαμίνα κατέδειξε ότι η Ελλάδα είναι η μήτρα της δημοκρατίας και του ελεύθερου ανθρώπου, γιατί αυτή τον γέννησε. Όσο ζει ο Ελληνισμός οι λαοί θα προσβλέπουν στον ελεύθερο βίο: «Λίγο ακόμα και οι λαοί της Ασίας δεν θα στέργουν στων Περσών τους νόμους, μήτε φόρους σαν πρώτα θα δίνουν απ’ του δεσπότη ζορισμένοι τη βία, μήτε πια  το κεφάλι δεν θα σκύβουν ως το χώμα βαθιά προσκυνώντας. /Των ανθρώπων την γλώσσα κανένα χαλινάρι δεν σφίγγει ως άλλοτε,  γιατί μια και της βίας βγήκε ο ζυγός, ο λαός είναι ελεύθερος να μιλά δίχως φόβο. Θαλασσόβρεχτο νησί του Αίαντα (Σαλαμίνα), η  αιματόβαφη γη σου για πάντα νικάει τη δύναμη των Περσών!». ( «Πέρσες, Αισχύλου).

Η σημασία λοιπόν της Σαλαμίνας είναι επίκαιρη, εάν θέλουμε να ζούμε σε κοινωνίες ελευθερίας, με αξιοπρέπεια και δίκαιο, χωρίς φόβο και υποταγή.  Επειδή η Σαλαμίνα, όπως και οι άλλες Σαλαμίνες που την ακολούθησαν, εμπέδωσαν την πεποίθηση ότι η δύναμη του ανθρώπου για ελευθερία είναι ανίκητη.  Οι Σαλαμινομάχοι ύμνησαν τον αμυντικό πόλεμο για την ελευθερία.  Θεμελίωσαν την δύναμη του ελεύθερου φρονήματος. Κατέδειξαν ως αντίθεη την αλαζονεία του επεκτατισμού. Με την νίκη τους παρέδωσαν καταπίστευμα την δύναμη της δημοκρατίας μαχόμενης τον δεσποτισμό και κληροδότησαν στις μελλούμενες γενιές το δώρο της ανθρωποκεντρικής κοινωνίας σε ελευθερία. Το νόημα της Σαλαμίνας μετά από δυόμισυ χιλιάδες χρόνια είναι επίκαιρο όσο ποτέ.  

Και σήμερα οι ΄Ελληνες σε νέες Σαλαμίνες βρίσκονται αντιμέτωποι με τον αυταρχικό φαινόμενο του νέο-θωμανισμού και του αναθεωρητισμού. Ο Ερντογάν, ως ο νέος Ξέρξης, απειλεί, παραβιάζει και υβρίζει τις δημοκρατικές ελευθερίες και το διεθνές δίκαιο. Οι Έλληνες αμυνόμενοι στην δυσφρόνως εφαρμοζόμενη επεκτατική επίθεση του  Ερντογάν καλούνε τον διεθνή παράγοντα να υπερασπίσει την διεθνή νομιμότητα. Σε περίπτωση που δυστυχώς επιδειχθεί περεταίρω ανοχή κατά την παραβίαση του διεθνούς δικαίου, θα ανοίξει δίοδος προς την αποδυνάμωσή του, και  τότε θα επακολουθήσει η οπισθοδρόμηση από την περιοχή του κόσμου ( =τάξης) προς την περιοχή του χάους.

Η Ευρώπη βρίσκεται ενώπιον μίας νέας Σαλαμίνας, την οποία οφείλει να μελετήσει επιμελώς και να κατανοήσει το βαθύτερό της  διακύβευμα που συνίσταται στην διατήρηση του κράτους δικαίου. Οφείλει να υπερασπιστεί την διεθνή νομιμότητα χωρίς προσχήματα μαζί με τα ευρωπαϊκά ιδεώδη, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τα στενά οικονομικά της συμφέροντα.  Το μείζον είναι η προοπτική του ελεύθερου ανθρώπου και της δημοκρατίας. Όποιος απεμπολήσει τα αέναα ύψιστα ανθρωπιστικά ιδεώδη  για μικρομεσοπρόθεσμα υλικά οφέλη, διαπράττει ύβρη και υπονομεύει την θεμέλια αξία του ελεύθερου ανθρώπου. Όποιος επιτρέψει την αποδυνάμωση του «κόσμου» με την αρχική σημασιολογική του έννοια -αυτή της έλλογης τάξης, τότε  ανοίγει το παράθυρο στο χάος. 

*Η Πολυβία Παραρά διδάσκει στο τμήμα Κλασσικών σπουδών του πανεπιστημίου  του Μαίρυλαντ, ΗΠΑ. 

[email protected]