Του Δημήτρη Τσαϊλά*

Στο δρόμο προς τον διάλογο δυστυχώς οι εξελίξεις στην ΕΕ δεν επιτρέπουν ιδιαίτερη αισιοδοξία. Βέβαια τέτοιες καταστάσεις σε ένα περιβάλλον δυναμικό και ανταγωνιστικό, όπως στο νέο-διαμορφούμενο διεθνές πολύ-πολικό περιβάλλον, είναι γνωστές και λίγο ως πολύ αναμενόμενες. Όμως η παρουσίαση έλλειψης πολιτικής βούλησης για ενιαία στάση και δράση καθιστά τις ανακοινώσεις περί αλληλεγγύης στον Ελληνισμό, και τις σχετικές αναφορές στα κείμενα των Συνθηκών, λέξεις κενές περιεχομένου, θέτοντας εν αμφιβόλω την όποια αξία της λειτουργίας της ΕΕ σε θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής και άμυνας.

Η Τουρκία διατηρεί ένα «σταθερό ρυθμό στα τύμπανα του πολέμου» με συνεχείς ναυτικές ασκήσεις με επίδειξη σημαίας για αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων του Ελληνισμού, όπου παράλληλα δίνει τόνο παραβιάσεων και προκλήσεων σε όλες τις θαλάσσιες ζώνες, στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο θάλασσα. Από τη δική μας πλευρά, συνεχίζουμε να παρακολουθούμε όλες τις κινήσεις τους με τόλμη και αποφασιστικότητα από μέρους των ενόπλων δυνάμεων, πλέοντας και λειτουργώντας σύννομα με το διεθνές δίκαιο, αποτρέποντας την οποιαδήποτε εχθρική ενέργεια, ήθελε προκύψει.

Οι Κυβερνήτες των πολεμικών μας σκαφών είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν και να πολεμήσουν τους αντιπάλους με επιχειρήσεις άρνησης περιοχής. Για την αντιμετώπιση των τουρκικών προκλήσεων, έχει δοθεί ένα κοινό πλαίσιο ανάπτυξης ηγεσίας που επιτρέπει την αδιάλειπτη συνεργασία διοίκησης και ελέγχου κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης άρνησης ή και απαγόρευσης ενός προκεχωρημένου αντιπάλου. Επίσης οι ένοπλες δυνάμεις έχουν προετοιμαστεί διακλαδικά σε όλα τα επίπεδα για αποκεντρωμένες επιχειρήσεις που θα καθοδηγούνται από την πρόθεση του τακτικού διοικητή, μια έννοια γνωστή ως κατανομή επιχειρήσεων. Εν τω μεταξύ, δεν μπορούμε απλώς να επικεντρωθούμε στην καταπολέμηση μιας σύγκρουσης με την Τουρκία, ως αποτέλεσμα των θαλάσσιων διαφορών στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Το έργο της διασφάλισης της κυριαρχίας και των ενεργειακών πόρων στις θάλασσές μας, για την αντιμετώπιση του κινδύνου ακόμη και ενός αποκλεισμού, αναδύεται ως σημαντικό στρατηγικό συμφέρον που πρέπει να διαμορφώσει τη νέα Πολιτική Εθνικής Ασφάλειας με ισχυρή διπλωματία προς τα κράτη της Μεσογείου και τους αμυντικούς και εταιρικούς οργανισμούς. Χρειάζονται λοιπόν νέες ιδέες για να δημιουργήσουμε περιφερειακή ισορροπία ενάντια στην τουρκική συμπεριφορά, αποτρέποντας ταυτόχρονα μελλοντικές ενέργειες όπως η δημιουργία αμφισβητούμενων θαλάσσιων ζωνών.

Μία τέτοια ιδέα είναι η δημιουργία μιας Συνδυασμένης Ναυτικής Ομάδας Μεσογείου (Task Force) που θα διαμορφωθεί από ναυτικές δυνάμεις κρατών που συμφωνούν στην αντιμετώπιση της τουρκικής προκλητικότητας και τη δημιουργία περιφερειακής ασφάλειας. Είναι μια φυσιολογική πρακτική σήμερα για το ΝΑΤΟ τον ΟΗΕ και τα ναυτικά της ΕΕ να λειτουργούν ανεξάρτητα σε διακεκαυμένες περιοχές και να ενώνονται σε διαλείπουσα βάση για άσκηση διεθνών αποφάσεων και επίδειξη διεθνούς νομιμοποίησης σε κάθε έκνομη πράξη. Καθώς η ναυτική ισχύς και η εμβέλεια της Τουρκίας ισχυροποιούνται, η περιοχή απαιτεί από τον Ελληνισμό να συνεχίσει να εμπλέκεται με νέους και καινοτόμους τρόπους. Η δημιουργία μιας συνδυασμένης θαλάσσιας Task Force θα προκαλέσει στους εταίρους που επιδιώκουν περαιτέρω περιφερειακή συνεργασία να συμβάλουν με συνέπεια στις ναυτικές δραστηριότητες σε ολόκληρη τη θαλάσσια περιοχή και να παραμείνουν αφοσιωμένοι σε ένα ελεύθερο και ανοιχτό θαλάσσιο περιβάλλον της Μεσογείου.

Η δημιουργία αυτής της ναυτικής δυνάμεως είναι ζωτικής σημασίας για την περιοχή της Μεσογείου, όπου ο μεγαλύτερος βραχυπρόθεσμος κίνδυνος μπορεί να είναι ένας εσφαλμένος στρατιωτικός υπολογισμός. Η πραγματική χρησιμότητα της, είναι ότι αφενός, η μόνιμη και συνεπής της φύση θα επέτρεπε να συμβάλλει ώστε τα ναυτικά να συνεργαστούν για να χτίσουν διαλειτουργικότητα κατά την ειρήνη, αφετέρου να δώσει στη διαμορφούμενη συμμαχία ένα εργαλείο για να διασφαλίσει ότι σήμαινε πάντα συμβάλλοντας στην αυξανόμενη ευθυγράμμιση των ναυτικών και την επιθυμία να συνεργαστούν.

Τα καθήκοντα αυτής της ειδικής ομάδας θα είναι πολυάριθμα. Από την πραγματοποίηση διασφάλισης σταθερότητας σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, τη διεξαγωγή ασκήσεων, τη συμμετοχή σε υπάρχουσες πολυμερείς ασκήσεις και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών καθώς και άλλων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, ενώ θα επιχειρούν μαζί σε τακτική βάση χτίζοντας συνεργασία, εμπιστοσύνη και διαλειτουργικότητα. Ενώ πολλές από αυτές τις μεμονωμένες δραστηριότητες πραγματοποιούνται ήδη σε τακτική βάση, η τοποθέτηση τους σε μια επίμονη περιφερειακή θαλάσσια προσπάθεια θα ήταν ένας νέος τρόπος για τις παράκτιες χώρες της Μεσογείου, και όχι μόνο, να επιδείξουν εξισορροπητικό ρόλο στην περιοχή. Ταυτόχρονα, θα προκαλούσε όσους απαιτούν περισσότερα απ’ ότι ορίζει το Διεθνές Δίκαιο, όπως η Τουρκία και η Λιβύη, να βγουν από τη ζώνη άνεσής τους και να συνεισφέρουν περισσότερο στην περιφερειακή ασφάλεια.

Οι επικριτές θα υποστηρίξουν ότι το Πολεμικό Ναυτικό είναι πολύ απασχολημένο αυτή τη στιγμή για να αποκτήσει μια επιχειρησιακή ιδέα τόσο υψηλή, καθώς οι ναυτικές μονάδες μας, απαιτούν εκσυγχρονισμό και ανανέωση για να ανταπεξέλθουν πλήρως σε τόσο αυξημένα καθήκοντα. Η Τουρκία καθώς και οι σύμμαχοί της στην ΕΕ, επίσης θα προσπαθήσουν να ακυρώσουν αυτή την προσπάθεια παραπονούμενοι αναπόφευκτα ότι αυτός ο νέος σχηματισμός έχει σχεδιαστεί για να την συγκρατήσει. Η Άγκυρα, μας έχει συνηθίσει να διαμαρτύρεται για οποιαδήποτε περιφερειακή στρατιωτική δραστηριότητα που της φέρνει δυσαρέσκεια. Μια τακτική που μπορεί περιστασιακά να ταράξει τις νέες προσπάθειες συνεργασίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας είναι αυτές που έχουν καταστήσει τη συνεργασία, σαν αυτή πιο δυνατή από ό, τι πριν από λίγο καιρό. Ωστόσο, πιθανά μέλη της ειδικής ομάδας είναι πιθανό να αποκλείσουν την ιδέα, καθώς η Άγκυρα θα επιδιώκει να ασκήσει πίεση και να τορπιλίσει τη νέα πρωτοβουλία. Η αποφυγή αυτής της παγίδας θα απαιτήσει προσεκτικό επιχειρησιακό και διπλωματικό σχεδιασμό.

Πρώτον, η ειδική ομάδα μπορεί να είναι ακόμη πιο ανθεκτική και να έχει θετικές επιπτώσεις εάν η ιδέα προέρχεται από μια ισχυρή χώρα της ΕΕ, όπως η Γαλλία. Δεύτερον, για να αποφευχθεί η αντίληψη ότι αυτός θα είναι ένας αντι-Τουρκικός συνασπισμός, τα κράτη μέλη θα πρέπει αντ’ αυτού να επιμείνουν να σχηματιστεί η ειδική ομάδα γύρω από μια δήλωση αρχών που όλοι θα δεσμευτούν να τηρήσουν, από την ελευθερία πτήσης και πλού, στην προστασία του θαλάσσιου οικολογικού περιβάλλοντος και να συμφωνήσουμε ότι όλες οι διαφορές πρέπει να επιλύονται ειρηνικά. Τρίτο, θα εκτελούνται επιχειρήσεις χαμηλής έντασης, ακριβώς όπως η συνδυασμένη ανταπόκριση στην εκκένωση του Λιβάνου ή της Λιβύης προκάλεσε την εμφάνιση πολύπλευρης συνεργασίας Ελλάδος-Γαλλίας-Κίνας. Η ειδική ομάδα πρέπει να επικεντρωθεί σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα στην αρχή και τελικά να επιτραπεί να εξελιχθεί σε μια πιο ώριμη περιφερειακή ιδέα. Τέλος, για να διασφαλιστεί ότι η ομάδα εργασίας αντιμετωπίζεται περισσότερο ως μονάδα συνεργασίας απ’ ότι μια πολεμική μοίρα, η διοίκηση και ο έλεγχος θα μπορούσαν να εκτελεστούν από το σύνολο των κρατών εκ περιτροπής με κλείδες ασφαλείας σε θέσεις ευθύνης, ο οποίος παραδοσιακά θα επικεντρώνεται περισσότερο στις δραστηριότητες θαλάσσιας συνεργασίας στο θέατρο επιχειρήσεων.

Η σύγχρονη θαλάσσια συνεργασία στη Μεσόγειο, εκτιμάται ως μια λύση του προβλήματος ασφαλείας. Καθώς η περιοχή αντιμετωπίζει παλιά προβλήματα όπως ανθρωπιστικές κρίσεις με το μέγιστο πρόβλημα της άναρχης μετανάστευσης, οι τρέχουσες προκλήσεις όπως η εξερεύνηση του βυθού και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός με την Τουρκία που θα ξεδιπλωθεί στα “αμφισβητούμενα ύδατα” των θαλασσίων ζωνών όπου δεν έχουν οριστεί, ο Ελληνισμός και οι περιφερειακοί εταίροι και σύμμαχοί μας πρέπει να προκαλέσουν ο ένας τον άλλο να σκεφτούμε νέα μοντέλα συνεργασίας. Μια συνδυασμένη ναυτική ομάδα για την Μεσόγειο είναι βέβαιο ότι θα απομακρύνει μελλοντικά τα μέλη, συμπεριλαμβανομένων των Τούρκων και των Λίβυων, από την κανονική ζώνη άνεσής τους, και θα προσφέρει μια σειρά από τρόπους αντιμετώπισης των τρεχουσών και μελλοντικών προκλήσεων που δεν μπορούν να αγνοηθούν.

*Ο Υποναύαρχος ε.α. Δημήτριος Τσαϊλάς είναι Senior Researcher of Strategy International και Member of Institute for National and international Security,

“Μακεδονία”, Ανιχνεύσεις