Το ερειπωμένο και λεηλατημένο, βρίσκεται μέσα στα όρια της κοινότητας του Λάρνακα της Λαπήθου, και είναι υπό την κατοχή των Τουρκικών στρατευμάτων από το 1974. Είναι σε απόσταση 1.5-2 χμ. δυτικά του χωριού και συνδέεται με μονοπάτια και χωματόδρομο. Δίπλα από το προαύλιο του μοναστηριού, υπάρχει τρεχούμενο νερό και δεξαμενή.  Το Αγίασμα είναι σε μια πλαγιά, σε απόσταση 400 περίπου μέτρων νοτιοανατολικά του μοναστηριού, και είναι γνωστό για τις θαυματουργικές του ιδιότητες, κυρίως σε παθήσεις των οφθαλμών. Δίπλα από το μοναστήρι προς τον νότο, υπήρχε περιβόλι με συκιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα που αρδεύονταν από το τρεχούμενο νερό του μοναστηριού.Η εκκλησία του είναι αφιερωμένη στην Παναγία και γιόρταζε στις 15 Αυγούστου και την Τρίτη της Διακαινησήμου. Το Μοναστήρι διαλύθηκε τον 18ο αιώνα, και η περιουσία του περιήλθε στην Μητρόπολη Κερύνειας. Φαίνεται ότι και μετά την ουσιαστική διάλυση του μοναστηριού, εξακολουθούσαν να διαβιούν σε αυτό κάποιοι μοναχοί, σε διάφορα χρονικά διαστήματα. Τελευταίοι μοναχοί κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, αναφέρονται ο οικονόμος Θεοφύλακτος και ο δόκιμος Λαυρέντιος από τον Πρόδρομο.

Περιουσιακά στοιχεία του Μοναστηριού:

Το μοναστήρι της Παναγίας των Καθάρων ήταν αρκετά πλούσιο. Μεταξύ των περιουσιακών στοιχείων αναγράφονται 200 σκάλες χωράφια, 1700 ελαιόδεντρα στα χωριά Λάρνακας , Αγριδάκι, Λάπηθος και Φτέρυχα, 3 σκάλες περιβολιών, 90 ζώα κτλ. Από την διάλυση του μοναστηριού τον 18ο αιώνα και μετά, η περιουσία του ενοικιαζόταν σε ιδιώτες, κληρικούς και λαϊκούς για εκμετάλλευση.

Μοναστηριακά Οικοδομήματα:

Τα μοναστηριακά οικοδομήματα αποτελούνται από δύο πτέρυγες ενωμένες μεταξύ τους σε σχήμα Γ, προς τα ανατολικά και τα βόρεια του ναού. Η ανατολική πτέρυγα ήταν διόροφη και περιελάμβανε τα κελιά. Η βόρεια πτέρυγα περιελάμβανε αποθήκες, ελαιοτριβείο και άλλους βοηθητικούς χώρους. Πίσω από την πτερυγα αυτή υπήρχε μάντρα. Μπροστά υπήρχε στοά με καμάρες, τρείς στο βόρειο τμήμα και τέσσερεις στο ανατολικό. Τα μοναστηριακά οικοδομήματα έχουν ερειπωθεί. Ο ναός είναι μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος και με επικάλυψη από κεραμύδια.Έχει εσωτερικές διαστάσεις 12Χ5 μέτρα, χωρίς την αψίδα. Πάνω από την δυτική είσοδό του υπάρχει εντοιχισμένη  πέτρα με σκαλισμένα τα γράμματα ICXP NI KA (= Ιησούς Χριστός Νικά) και η χρονολογία 1707. Η χρονολογία φαίνεται ότι αναφέρεται στο έτος ανακαίνισης του ναού, ή σε ξανακτίσημό του σε αντικατάσταση αρχαιότερου. Το καμπαναριό προστέθηκε αργότερα.

Μετά την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων το 1974, ο  ναός του μοναστηριού λεηλατήθηκε και αφαιρέθηκαν οι θύρες από τις δύο εισόδους. Οι εικόνες, το εικονοστάσι και όλα τα υπάρχοντα εντός του ναού εξαφανίστηκαν και ο ναός χρησημοποιήθηκε από τους Τούρκους σαν μάντρα.

Ιστορικό του Μοναστηριού:

Όπως έχω αναφέρει στο άρθρο μου, (βλέπε Ιστοσελίδα www.andreaspetroudis.com  Άρθρο 19), με θέμα «Συσχετισμός του Μοναστηριού της Παναγάς των Καθάρων με το Μοναστήρι των Καθαρών στην Βιθυνία», η ιστορία του μοναστηριού με την τωρινή ονομασία, μάλλον θα σχετίζεται με την διάλυση του μοναστηριού των Καθαρών στην Βιθυνία και την εξωρία του Ηγουμένου του, Οσίου Ιωάννου του Ομολογητού, «εις φρούριον ονομαζόμενον Πενταδάκτυλον, ευρισκόμενον εις την χώραν (=βασίλειον;) της Λάμπης (=Λάμπουσας; )» γύρω στο 820 μ.X.

Ο Λεόντιος Μαχαιράς στο χρονικόν 36 αναφέρει ότι, « Ομοίως εις το χωριόν τον Λάρνακαν ένι η μονή του Αγίου Ολφιανού από τους τ¨ (=ένας εκ των 300 Αλαμάνων). Αυτό ανοίγει την πιθανότητα να υπήρχε μοναστήρι στην περιοχή, πριν από το 820, με άλλην ονομασία (ίσως Πενταδάκτυλον) και να άλλαξαν την ονομασία του σε μοναστήρι της Παναγίας των Καθαρών, οι μοναχοί που ήλθαν από το μοναστήρι των Καθαρών στην Βιθυνία.

Σχετικές Αναφορές:

5.1) Βασίλειος Μπάρσκυ.

Το 1735 επισκέφθη το μοναστήρι ο Ρώσσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκυ και στην αναφορά του γράφει τα ακόλουθα:

«Η μονή αύτη ονομάζεται Παναγία των Καθάρων, εκ του ότι η εικών η οποία ευρίσκεται εκεί θεραπεύει τους φλογισμένους οφθαλμούς, ως λέγεται. Άλλοι λέγουν ότι αύτη επήρε το όνομά της από ένα χωριόν, το οποίον ευρίσκετο εις την τοποθεσίαν ταύτην κατά την αρχαιότητα». Αναφέρει ακολούθως πως εσχηματίσθη η μονή πέριξ του ηρειπωμένου ναού του εξαφανισθέντος χωρίου και προσθέτει:

«Περί το 1720, τη βοηθεία των Χριστιανών, ανηγέρθει νέος ναός…και δύο τρία κελλιά… Οι μοναχοί συντηρούνται εκ της γεωργίας και της διατροφής προβάτων και αιγών».

Περιγράφει την τοποθεσίαν, το κλίμα, το ρέον ύδωρ και προσθέτει:

«Είναι υπό την δικαιοδοσίαν του Αρχιεπισκόπου. Δεν την εσχεδίασα, αφού δεν έχει ούτε περιτείχισμα ούτε τι παρόμοιον προς μονήν ούτε ωραιότητα, εκτός από τέσσαρας φοίνικας και μερικά οπωροφόρα δένδρα».

Σημείωση: Κατά την προσωπική μου άποψη , η αναφορά ότι το μοναστήρι πήρε το όνομά του από κάποιο χωριό (Κάθαρα), που ευρίσκετο εκεί κατά την αρχαιότητα, είναι εντελώς αβάσιμη, καθότι δεν βρέθηκαν αρχαιότητες κοντά στο μοναστήρι που να οδηγούν σε τέτοιο συμπέρασμα.

5.2) Jeffery: (A Discreption of the Historic Monuments of Cyprus, 1918,p.280)

Γράφει ό ναός του μοναστηριού είναι καλό δείγμα Κυπριακού κτίσματος σε βυζαντινογοτθικό ρυθμό, που τον θεωρεί όχι παλαιότερο του 18ου αιώνα. Αντίθετα προς την περιγραφή του Μπάρσκυ, ο Τζέφρυ γράφει ότι το μικρό αυτό μοναστήρι είναι ωραίο και γραφικό και ως οικοδόμημα και σε σχέση με την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται.

5.3) Gunnis: (Historic Cyprus,  1936, page 318,319)

Παρατίθεται πιο κάτω σχετικό απόσπασμα από την αναφορά του Γκάννις:

LARNAKA TIS LAPITHOU

« Not far from the village lies a small monastry of the B.V.M. Kathari. It is difficult to judge at what period this building was erected; the only date 1707, is over the west door, and must refer to a rebuilding. Both the north and west doors, especially the latter, which is good example of the richly moulded pointed arch with a square drip-stone, are early sixteenth century. The steps opposite the north door are formed of architectural fragments from the original church. Above the north door is a curious stone carving like a mediaeval helm, with two lines of inscreption in Gothic script, too weathered to be deciphered.

The village is supposed to be build on the site of the ancient town of Lacedaemon, which contained a Temple of Poseidon erected by Ptolemy Soter,  312  B.C.

Escorted by two mounted priests we started for a little cluster of stone housew high up in the mountains called Larnaca of Lapethus. The place is so named from the large quantity of rock-cut tombs by which it is surrounded. The ancient city of Lapethus was just on the other site of the range of mountains at the foot of the northen slope, and there is no doubt that these rock-cut tombs must have belonged to it. On the slope of a conical rock, which at a distance seems to be artificial, ten or fifteen minutes walk from this Larnaca, there is a bilingual inscription in Greek and Phoenician of the Ptolemaic period, which has been considerably damaged by a tourist who copied it some years ago. In its vicinity I discovered the ruins of a small oblong temple, and the ground is strewn with many fragments of terra-cotta statuettes and stone statues, mostly life-size, and of Cypriot workmanship. I dug here for five days in 1872 and laid bare several large granite pedestals with Greek inscriptions engraved on them.

 Μετάφραση αποσπάσματος από την αναφορά του Gunnis

«ΛΑΡΝΑΚΑ ΤΗΣ ΛΑΠΗΘΟΥ (LARNAKA TIS LAPITHOU)

Κοντά στο χωριό βρίσκεται ένα μικρό μοναστήρι της Παναγίας των Καθάρων. Είναι δύσκολο να κρίνεις σε ποια περίοδο αναγέρθηκε αυτό το κτίριο. Η μόνη ημερομηνία, 1707, είναι πάνω από την δυτική είσοδο, και πρέπει να αναφέρεται σε ανοικοδόμηση. Αμφότερες η βόρεια και η δυτική είσοδος, ιδιαίτερα η τελευταία, που είναι ένα καλό παράδειγμα πλούσια καλουπωμένης μυτερής αψίδας με μία τετραγωνισμένη σφηνοειδή-πέτρα, είναι της αρχής του δέκατου έκτου αιώνα. Τα σκαλιά απέναντι από την βόρεια είσοδο κατασκευάστηκαν με αρχιτεκτονικά κομμάτια από την αρχική εκκλησία. Πάνω από την βόρεια είσοδο υπάρχει ένα παράξενο πέτρινο γλυπτό σαν μεσαιωνικό πηδάλιο, με δύο γραμμές επιγραφής σε γοτθική γραφή, που λόγω της μεγάλης φθοράς είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί. Το χωριό υποτίθεται ότι έχει κτιστεί στον χώρο της αρχαίας πόλης της Λακεδαιμονίας, που περιλάμβανε ένα Ναό του Ποσειδώνα  που αναγέρθηκε από τον Πτολεμαίο τον Σωτήρα, 312 π.χ.

Συνοδευόμενος από δύο καβαλάρηδες ιερείς ξεκινήσαμε για ένα μικρό συνοικισμό πέτρινων σπιτιών ψηλά πάνω στα βουνά, ονομαζόμενο Λάρνακα της Λαπήθου (Larnaca of Lapethus). Ο τόπος ονομάζεται έτσι από την μεγάλη ποσότητα λαξευμένων πέτρινων τάφων που το περιβάλλουν. Η αρχαία πόλη της Λαπήθου είναι ακριβώς στην άλλη πλευρά της οροσειράς, στους πρόποδες της βόρειας πλαγιάς, και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτοί οι λαξευμένοι πέτρινοι τάφοι πρέπει να ανήκαν σε αυτήν. Στο πλευρό ενός κωνικού βράχου, ο οποίος από κάποιαν απόσταση φαίνεται να είναι τεχνητός, δέκα ή δεκαπέντε λεπτά περπάτημα από αυτόν τον «Λάρνακα», υπάρχει μία δίγλωσση επιγραφή σε Ελληνικά και Φοινικικά της Πτολεμαϊκής περιόδου, η οποία έχει καταστραφεί σημαντικά από έναν τουρίστα που την αντέγραψε πριν μερικά χρόνια. Εκεί κοντά ανακάλυψα τα ερείπια ενός μικρού επιμήκη ναού, και το έδαφος ήταν στρωμένο με κομμάτια από πήλινα αγαλματάκια και πέτρινα αγάλματα, τα περισσότερα σε ζωντανό μέγεθος, και Κυπριακής εργασιτεχνίας. Έσκαψα εδώ για πέντε μέρες το 1872, και έφερα στην επιφάνεια μερικά μεγάλα βάθρα από γρανίτη με ελληνικές επιγραφές χαραγμένες πάνω τους.»

[ Σημείωση: Στις αναφορές του πατέρα μου για τις τρείς πιθανές εκδοχές προέλευσης της ονομασίας του Λάρνακα της Λαπήθου, ο ίδιος υποστήριζε ως επικρατέστερη το ότι Λάρνακας της Λαπήθου σημαίνει Τάφοι/Νεκροταφείο της Λαπήθου. Αυτή είναι και η άποψη που αναφέρει ο Γκάννις, ότι δηλαδή «ο τόπος ονομάζεται έτσι από την μεγάλη ποσότητα λαξευμένων πέτρινων τάφων που το περιβάλλουν και ότι δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι τάφοι αυτοί ανήκουν σε Λαπηθιώτες».

Συμπέρασμα: Έχοντας υπόψη  τα γεωγραφικά δεδομένα και λόγω της μεγάλης, ανηφορικής, ορεινής απόστασης που χωρίζει την Λάπηθο με τον Λάρνακα, πρέπει να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο ότι ο χώρος του Λάρνακα ήταν ένας συνηθισμένος χώρος ταφής (νεκροταφείο) των Λαπηθιωτών. Μάλλον θα  πρόκειται για τους τάφους των Λαπηθιωτών στρατιωτών του Αντιγόνου, που σκοτώθηκαν στην περιοχή  κατά την μάχη με τα στρατεύματα του Πτολεμαίου, το 312 π.χ., ( βλέπε Ιστοσελίδα www.andreaspetroudis.com  Άρθρο  1Α.1)]

*Ο Ανδρέας Πετρούδης είναι πρώην Γραμματέας της Συντονιστικής Επιτροπής Δήμων, Σωματείων και Οργανώσεων Επαρχίας Κερύνειας, από την ίδρυσή της το 1987 μέχρι το 2002.

Τηλέφωνο +35799616141

Ιστοσελίδα: www.andreaspetroudis.com

Email: [email protected]