του Γιάννου Χαραλαμπίδη*

Η Τουρκία εκβιάζει ότι οι κυρώσεις θα φέρουν νέα ένταση και η βόμβα στα χέρια της Γερμανίας

Οι βασικές στρατηγικές κινήσεις Ελλάδας – Κύπρου, η ενεργοποίηση της Τετραμερούς, η σημασία του EastMed και τα συμφέροντα της Γαλλίας και της Γερμανίας στην Αν. Μεσόγειο

Εκτόνωση της έντασης και απευθείας διάλογος μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας είναι οι διπλωματικοί στόχοι των τρίτων εμπλεκομένων μερών όπως είναι οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Γερμανία, η οποία, ως Προεδρεύουσα χώρα της ΕΕ, δεν επιθυμεί να σκάσει η ελληνοτουρκική βόμβα στα χέρια της

• Γιατί Κύπρος και Ελλάδα πρέπει εντός της ΕΕ να προτάξουν τη γεωπολιτική πτυχή
• Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να αυτοπεριοριστεί από τη συμφωνία με την Αίγυπτο
• Η διαφορά των γαλλικών και γερμανικών συμφερόντων και η ΕΕ
• Γιατί δεν κτύπησε η Ελλάδα και η αχίλλειος πτέρνα
• Ακύρωση συμφωνίας με Αίγυπτο και αποαναγνώριση ΚΔ

Η Άγκυρα, πάντως, κατά τις διπλωματικές επαφές της, είναι πρόδηλον ότι επιδιώκει:

1. Την ακύρωση της συμφωνίας Ελλάδας – Αιγύπτου και την πολυμερή διάσκεψη των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου χωρίς τη συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας ή με τη συμμετοχή των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων. Αυτά είπε ο Πρόεδρος Ερντογάν την Πέμπτη το βράδυ στην Καγκελάριο Μέρκελ. Ότι, δηλαδή, δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και ότι σε μια πολυμερή είτε οι δύο Κοινότητες θα εκπροσωπηθούν από τις δύο μητέρες πατρίδες και εγγυήτριες δυνάμεις, οπότε η Ελλάδα θα κληθεί να καταργήσει την Κυπριακή Δημοκρατία, είτε θα εκπροσωπηθούν οι δύο Κοινότητες. Όχι, όμως, η Κυπριακή Δημοκρατία.
2. Την μη επιβολή κυρώσεων σε βάρος της από την ΕΕ. Προειδοποιεί ότι κάτι τέτοιο θα ακυρώσει την όποια προσπάθεια για διάλογο και θα φέρει νέα κλιμάκωση της έντασης. Υπό αυτές τις συνθήκες, Ελλάδα και Κύπρος θα πρέπει να μελετήσουν εάν έχουν τις δυνάμεις και με ποιους συμμάχους, για να αντιμετωπίσουν μια νέα ένταση. Το Βερολίνο δεν θέλει κάτι τέτοιο, αλλά και δεν θέλει να έρθει στα άκρα με την Τουρκία, οπότε το ζήτημα είναι μπλεγμένο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναλάβει εντολή από το Συμβούλιο να παρουσιάσει μέτρα, δηλαδή κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας, χωρίς Αθήνα και Λευκωσία να καθορίσουν τι θέλουν. Συνεπώς, το θέμα έχει δύο όψεις: Εάν δηλαδή θα ενταχθεί η πολιτική των κυρώσεων σε μια ενιαία ευρωπαϊκή στρατηγική ή εάν θα επιβληθούν οι κυρώσεις, αλλά τα κάστανα από τη φωτιά των τουρκικών αντιδράσεων θα τα βγάλουν μόνες τους, Κύπρος και Ελλάδα.
3. Την εφαρμογή «πρωτογενούς δικαίου», που θα αναθεωρεί σε εθνικό επίπεδο τις σχέσεις των δύο χώρων και θα δημιουργεί καθεστώς διεθνούς δικαίου, όπως το αντιλαμβάνεται η τουρκική πλευρά. Δηλαδή: Η Άγκυρα θέλει μέσα από τον διάλογο να ανατρέψει το διεθνές δίκαιο όπως ισχύει σήμερα και το οποίο επικαλείται η Ελλάδα, με ένα νέο, που θα μειώνει ή θα εξαφανίζει την επήρεια των ελληνικών νησιών. Από τη στιγμή που οι δύο πλευρές αποφασίσουν το νομικό καθεστώς που τις διέπει, γίνεται τμήμα του διεθνούς δικαίου στη βάση διμερούς συμφωνίας – συνθήκης. Το διεθνές δίκαιο καθορίζει τους γενικούς κανόνες μεταξύ των κρατών. Εάν αυτά αποφασίσουν, αλλιώς κανείς δεν τα εμποδίζει να το πράξουν.

Γιατί δεν κτύπησε η Ελλάδα

Η νέα ένταση ήταν αποτέλεσμα της τουρκικής παράνομης αντίδρασης στη συμφωνίας Ελλάδας και Αιγύπτου, που δεν επιλύει τα ελληνοτουρκικά προβλήματα. Και ήταν πρόδηλον ότι η Άγκυρα θα αντιδρούσε για να δημιουργήσει τετελεσμένα εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και κατ’ ελάχιστον γκρίζες ζώνες. Υπάρχει ένα σημαντικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί: Ο Έλληνας Πρωθυπουργός δεσμεύτηκε ότι, εάν το «Ορούτς Ρέις» εισέβαλλε στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, η Αθήνα ήταν έτοιμη να υπερασπιστεί την υφαλοκρηπίδα της με όλα τα μέσα. Ερώτημα: Γιατί δεν το έπραξε; Επί τούτου παρατηρούμε τα εξής:

1. Το κρίσιμο σημείο, όπως προβάλλεται ο ελληνικός ισχυρισμός, ήταν και είναι κατά πόσον το «Ορούτς Ρέις» θα μπορούσε να διενεργήσει έρευνα. Η Αθήνα υποστήριξε ότι το τουρκικό σκάφος πόντισε καλώδια, αλλά, λόγω της συσσώρευσης πολεμικών πλοίων και των θορύβων που προκαλούνται, η έρευνα δεν μπορούσε και δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Άρα, η Ελλάδα λέει ότι δεν μπορεί να κτυπήσει πολιτικό σκάφος εντός της υφαλοκρηπίδας, διότι αυτό κινείται στη λογική της ελεύθερης ναυσιπλοΐας.

2. Η Τουρκία, όμως, ισχυρίζεται ότι η περιοχή εντός της navtex, την οποία εξέδωσε, είναι στη δική της δικαιοδοσία και ότι όχι μόνο πόντισε καλώδια, αλλά και προχωρεί στη χαρτογράφηση του βυθού. 

Η Τουρκία έθεσε την Ελλάδα ενώπιον του εξής διλήμματος: Εάν θα μπει ή όχι σε στρατιωτική κρίση.

Η σημαία των Ιμίων και οι τουρκικές επιδιώξεις

Η τουρκική πρόκληση είναι συναφής με τον ελληνικό ισχυρισμό ότι ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης θα χρησιμοποιούσε τα αποτρεπτικά εργαλεία που του προσφέρουν οι ένοπλες δυνάμεις. Ο περί των καλωδίων ισχυρισμός έχει καταρριφθεί. Και ο Έλληνας Πρωθυπουργός κινδύνεψε να χάσει την αποτρεπτική αξιοπιστία αφού η μέθοδος, η οποία χρησιμοποιήθηκε, παραπέμπει στην ιστορία των Ιμίων, όταν ελέχθη ότι την ελληνική σημαία την πήρε ο αέρας. Δεν ισχυριζόμαστε ότι η Ελλάδα υπέστειλε τη σημαία, αλλά ότι επιδιώχθηκε όπως δικαιολογηθεί γιατί οι δεσμεύσεις του Έλληνα Πρωθυπουργού, ότι θα απέτρεπε την είσοδο του «Ορούτς Ρέις» και του τουρκικού στόλου εντός της δεσμευμένης από την Άγκυρα τουρκικής navtex, δεν έγιναν πράξη. Εξ ου και το γεγονός ότι προχώρησε την περασμένη Τετάρτη σε διάγγελμα με αποτρεπτικό χαρακτήρα, που είχε τον δικό του επικοινωνιακό χαρακτήρα.

Η ουσία, όμως, παραμένει:

1. Η Τουρκία επιδιώκει να δημιουργήσει τετελεσμένα στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Και δη από τον 28ο μεσημβρινό ώς την Κύπρο. Μέχρι στιγμής, αντί να λειτουργήσει η πρακτική της αποτροπής, λειτουργεί αυτή της κυπροποίησης. Δηλαδή, ενώ η Τουρκία παραβιάζει τα ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, η Αθήνα παρακολουθεί τις εξελίξεις και επιδιώκει να μεταφέρει το σκηνικό σε διπλωματικό επίπεδο. Επί της θαλάσσης, όμως, η Άγκυρα συνεχίζει να ενεργεί ως η περιοχή να είναι δική της και μάλιστα το πράττει με την ισχύ της.
2. Η Ελλάδα κινδυνεύει να παγιδευτεί στη συμφωνία της με την Αίγυπτο. Γιατί; Επιδιώκει μεν η συμφωνία αυτή να ανατρέψει το μνημόνιο Ελλάδας – Λιβύης, αλλά τι συμβαίνει στην πράξη; Ενώ τον Ιούλιο η Ελλάδα ισχυριζόταν ότι θα ενεργούσε δυναμικά εάν η Τουρκία εισέβαλλε στην περιοχή όπου είχε εκδοθεί η τουρκική navtex, σήμερα, στην ίδια περιοχή, η Αθήνα αδυνατεί να ενεργήσει, όπως δεσμεύτηκε να πράξει. Και, ταυτοχρόνως, ισχυρίζεται ότι θα δράσει δυναμικά, εάν ο τουρκικός στόλος και το όποιο ερευνητικό σκάφος υπεισέλθει εντός της περιοχής, που καλύπτει η συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου. Συνεπώς, η Αθήνα αυτοπεριορίζεται αποτρεπτικά και εμφανίζεται πιο ελαστική στην περιοχή από τον 28ο μεσημβρινό ώς την Κύπρο, δίνοντας δικαιώματα για τη δημιουργία γκρίζων ζωνών.

EastMed, συμμαχίες και αχίλλειος πτέρνα

Οι συνεργασίες της Ελλάδας με τη Γαλλία, ακόμη και με την Ιταλία και την Κύπρο, στη λογική και την πρακτική της Τετραμερούς, που αρχίζουν να φαίνονται, στην πράξη δεν είναι στρατηγική αμυντική συμμαχία, που σημαίνει ότι η επίθεση εναντίον της Ελλάδας και της Κύπρου οδηγεί ταυτόχρονα και σε επίθεση κατά της Γαλλίας ή και της Ιταλίας. Συνεπώς, είναι κινήσεις που δημιουργούν θετικό μεν διπλωματικό κλίμα, το οποίο, όμως, για να μετατραπεί σε αποτρεπτικό, θα πρέπει: Α) Η ίδια η Ελλάδα να είναι έτοιμη να αναλάβει στρατιωτική δράση. Όταν δεν είναι έτοιμη η Ελλάδα, γιατί να είναι έτοιμη η Γαλλία ή η Ιταλία; Ή π.χ. το Ισραήλ και η Αίγυπτος; Οι χώρες αυτές θα ήταν δυνατό να εμπλέκονταν στρατιωτικά εάν ο EastMed είχε ήδη προχωρήσει. Σε αυτήν την περίπτωση θα είχαμε ίδια διακύβευση συμφερόντων για όλες τις συμμαχικές χώρες. Διότι, η Άγκυρα θα απειλούσε τα συμφέροντα, και δη τα ενεργειακά, όλων. Όχι μόνο της Κύπρου και της Ελλάδας. Β) Ο τερματισμός του εξευμενισμού και η αποδοχή της σκληρής πραγματικότητας: Ότι, δηλαδή, η Κύπρος είναι η αχίλλειος πτέρνα του Ελληνισμού. Ας είμαστε προσγειωμένοι: Εάν γίνει κρίση στο Αιγαίο και ο πόλεμος διαχυθεί, η Τουρκία θα χρησιμοποιήσει την Κύπρο για να εκβιάσει την Ελλάδα.

Τα γαλλικά συμφέροντα

Αυτά δεν τα γράφουμε τώρα. Τα αναλύαμε προ της κρίσης. Γίνεται, δε, αντιληπτόν ότι ο Τούρκος Πρόεδρος έχει διαβάσει καλά το σκηνικό. Το μνημόνιο με την Αίγυπτο και η navtex στον 28ο μεσημβρινό, καθώς και η επιδίωξη της δημιουργίας τετελεσμένων έχουν ως στόχο να προκαλέσουν προβλήματα σε μια ενδεχόμενη κατασκευή του EastMed. Η Άγκυρα σηκώνει τον πήχη της έντασης και προσδοκά σε αποτροπή της εμπέδωσης ενός καθεστώτος στην περιοχή μας, που θα της στερεί τις ενεργειακές πηγές της Ανατολικής Μεσογείου και την κυριαρχία της επί των θαλάσσιων αλλά και χερσαίων ενεργειακών και εμπορικών οδών. Εδώ είναι που η ΕΕ υποτιμά τις εξελίξεις με την Τουρκία, διότι μόνο τα συμφέροντα της Γαλλίας επιβάλλουν την εμπλοκή της και την επιβολή κυρώσεων. Η μεν Γαλλία έχει δικά της συμφέροντα και δεν επιτρέπει στον εαυτό της να παραδώσει την Ανατολική Μεσόγειο στην Τουρκία, διότι το Παρίσι θέλει να έχει ηγετικό ρόλο: 1. Στην Αφρική. 2. Στην περιοχή που ξεκινά από τη Λιβύη και την Κρήτη ώς τον Λίβανο, μέσω Κύπρου, λόγω των ενεργειακών ζητημάτων.

Η Γερμανία, το Δίκαιο, η γεωπολιτική και πολιτική της ΕΕ

Το ίδιο δεν συμβαίνει με τη Γερμανία, η οποία είναι Προεδρεύουσα της ΕΕ χώρα. Και αυτό, διότι το Βερολίνο δεν έχει να εξυπηρετήσει τα ίδια με τη Γαλλία συμφέροντα στην περιοχή μας. Και για έναν άλλο λόγο. Η Γερμανία: 1. Βλέπει προς την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη και τις σχέσεις της με τη Ρωσία παρά προς την Ανατολική Μεσόγειο. 2. Έχει πολύ περισσότερα συμφέροντα με την Τουρκία απ’ ό,τι με την Ελλάδα και την Κύπρο. Η εξισορρόπηση των συμφερόντων αυτών θα μπορεί να συμβεί μέσω των ενεργειακών ζητημάτων και του EastMed, ο οποίος έχει γεωπολιτικές, οικονομικές και στρατηγικές προεκτάσεις, αφού μπορεί να αποτελεί υποσύστημα ασφάλειας στην περιφέρεια της Ευρασίας. Από την άλλην, η Γερμανία έχει εσωτερικό πρόβλημα με τους Τούρκους, ενώ, ταυτοχρόνως, όπως και η Γαλλία δεν ήθελαν και δεν θέλουν την Τουρκία στην Ευρώπη, διότι θα χάσουν τον εσωτερικό, εντός της ΕΕ, κυρίαρχο ρόλο τους. Εκείνο που δεν έχει η ΕΕ είναι συγκροτημένη στρατηγική επί της Τουρκίας και καθορισμό κοινών συμφερόντων με δεδομένη τη Νεο-Οθωμανική πολιτική. Και δεν είναι εύκολο να καθοριστεί μια τέτοια πολιτική, εάν η Ελλάδα και η Κύπρος, με τη στήριξη της Γαλλίας, δεν εξηγήσουν στους υπόλοιπους εταίρους, όχι μόνο γιατί εμείς έχουμε δίκαιο, αλλά γιατί η τουρκική πολιτική πλήττει τα δικά τους συμφέροντα σε γεωπολιτικό και στρατηγικό επίπεδο. Γιατί, δηλαδή, εάν πέσει το Αιγαίο και η Κύπρος θα κλείσουν οι θαλάσσιες οδοί για την Ευρώπη, η οποία θα είναι κάτω από νέους τουρκικούς εκβιασμούς, όπως αυτούς που βιώνουν σήμερα Ελλάδα και Κύπρος.

Διάλογος και προετοιμασία

Ο διάλογος είναι πάντα -και αυτό είναι λογικό- στην ημερησία διάταξη. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε αποκλιμάκωση της έντασης. Και ότι πάμε σε διάλογο. Ποια θα είναι η βάση του διαλόγου όταν η Τουρκία δεν έχει επικυρώσει και δεν δεσμεύεται από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου της θάλασσας; Ποια θα είναι, λοιπόν, η βάση; Αυτά που λέει η Τουρκία; Δηλαδή η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών ή η διχοτόμηση του Αιγαίου και η μείωση ως και η ανυπαρξία της επήρειας των νησιών του Αιγαίου; Ενόσω η Τουρκία δείχνει αποφασιστικότητα και προβάλλει την ισχύ της και ενόσω η ελληνική αποτροπή βρίσκεται σε επίπεδο ρητορικό και όχι στον βαθμό αξιοπιστίας που θα έπρεπε να ήταν, η Άγκυρα θα κερδίζει σταθερά διά της σκιάς της ισχύος της. Η εμπλοκή σε διάλογο μπορεί να έχει για την Ελλάδα και την Κύπρο τον εξής στόχο: Να κερδηθεί χρόνος: Α) Για να καλυφθούν τα αμυντικά κενά της Κύπρου. Αυτό τι σημαίνει; Ότι πρωτίστως η Κύπρος θα πρέπει να επενδύσει η ίδια στην άμυνα. Αρχικώς με την αγορά νέων εξοπλιστικών εργαλείων και με τη θεσμοθέτηση του Ινστιτούτου Άμυνας, Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Εθνικής Φρουράς, για να μπορεί να συμμετέχει ενεργά τόσο στο European Defence Agency, όσο και στην PESCO. Σε αυτήν τη βάση θα πρέπει να επιστρατευτούν κλάδοι των κρατικών και ιδιωτικών πανεπιστημίων, αλλά και συνεργασία με την πολεμική βιομηχανία του Ισραήλ. Β) Να προχωρήσει τάχιστα ο EastMed και η εμβάθυνση των στρατιωτικών συνεργασιών και δη συμμαχιών.

Οι μαγικές λέξεις και το μπούμερανγκ

Κανείς δεν θέλει τον πόλεμο. Για να τον αποφύγεις, οφείλεις να έχεις αξιόπιστη και όχι ρητορική αποτροπή. Και αποφασιστικότητα. Αλλιώς, η Άγκυρα θα συνεχίσει να μας λέει ό,τι και τώρα: Εγώ αλωνίζω στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, την οποία κυπροποιώ, εφόσον κανείς δεν με σταματά, και, αν θέλετε διάλογο, θα γίνει με σκοπό την παραγωγή πρωτογενούς διεθνούς δικαίου και συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο, στην Κρήτη και στην Κύπρο. Αναθεωρητική πολιτική. Άρα, οι μαγικές λέξεις λύση και διάλογος κινδυνεύουν να εξελιχθούν σε μπούμερανγκ. Εκτός και αν τα παθήματα έχουν γίνει μαθήματα. Που σημαίνει ότι δεν θα δοθούν αναιμάκτως στην Τουρκία δικαιώματα, δηλαδή κυριαρχία, που δεν θα μπορούσε να τα πάρει άλλως πως…

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων

Πηγή: Σημερινή