Πώς έγινε η Ανατολική Μεσόγειος το μάτι μιας γεωπολιτικής καταιγίδας;

Για δεκαετίες, οι διαφορές στα θαλάσσια σύνορα της Ανατολικής Μεσογείου αποτελούσαν τοπική υπόθεση, ενώ περιοριζόνταν σε αξιώσεις κυριαρχίας μεταξύ Κύπρου, Ελλάδας και Τουρκίας.
Ωστόσο, τα τελευταία πέντε χρόνια, οι υπεράκτιοι πόροι φυσικού αερίου της περιοχής έχουν μετατρέψει την Ανατολική Μεσόγειο σε βασικό στρατηγικό χώρο μέσω του οποίου συγκλίνουν μεγαλύτερες γεωπολιτικές γραμμές μεταξύ ΕΕ και Μέσης Ανατολής/Βόρειας Αφρικής (MENA).
Η Ιταλία και η Γαλλία έχουν διαδραματίσει αναπόσπαστο ρόλο στην καθοδήγηση αυτής της αλλαγής, η οποία έχει θέσει την ήδη περίπλοκη σχέση ΕΕ και Τουρκίας σε πιο εχθρική βάση.
Η αλλαγή παιχνιδιού ήταν η ανακάλυψη του πεδίου φυσικού αερίου Zohr τον Αύγουστο του 2015 στην θαλάσσια επικράτεια της Αιγύπτου από την ιταλική ενεργειακή εταιρεία Eni.
Το μεγαλύτερο εύρημα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι σήμερα, του Zohr, σήμαινε ότι η περιοχή είχε ξαφνικά συλλογικά εμπορεύσιμους όγκους φυσικού αερίου.
Η Eni, η οποία είναι επίσης ο κύριος φορέας στην ανάπτυξη φυσικού αερίου της Κύπρου, άρχισε να προωθεί ένα σχέδιο συγκέντρωσης του κυπριακού, του αιγυπτιακού και του ισραηλινού αερίου και να χρησιμοποιεί τις εγκαταστάσεις υγροποίησης της Αιγύπτου για την μεταφορά του φυσικού αερίου της περιοχής στην Ευρώπη ως υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ).
Η ιταλική εταιρεία τυχαίνει επίσης να είναι ο κύριος μέτοχος σε ένα από τα δύο εργοστάσια ΥΦΑ της Αιγύπτου.
Παρόλο που είναι εμπορικά λογικό, υπήρχε μια γεωπολιτική δυσλειτουργία στο σύστημα ΥΦΑ με έδρα την Αίγυπτο: Δεν άφησε κανένα ρόλο στην Τουρκία και στην υποδομή αγωγών της στην Ευρώπη, ακυρώνοντας τα σχέδια της Άγκυρας που βρίσκονται σε εξέλιξη για να γίνει η χώρα περιφερειακός ενεργειακός κόμβος.
Το 2018, ο γαλλικός ενεργειακός γίγαντας Total, η τρίτη μεγαλύτερη εταιρεία της ΕΕ σε έσοδα, επέφερε ένα ακόμη πλήγμα στην Τουρκία, συνεργαζόμενη με την Eni σε όλες τις επιχειρήσεις ανάπτυξης φυσικού αερίου της ιταλικής εταιρείας στην Κύπρο, τοποθετώντας τη Γαλλία στη μέση της ενεργειακής αγοράς της ανατολικής Μεσογείου.
Την ίδια στιγμή, η Κύπρος συμφώνησε επίσημα να προμηθεύσει τα εργοστάσια ΥΦΑ της Αιγύπτου.
Αφού η Κύπρος υπέγραψε αυτή τη συμφωνία, το Ισραήλ, το οποίο στο παρελθόν είχε σκεφτεί να κατασκευάσει έναν υποθαλάσσιο αγωγό φυσικού αερίου Ισραήλ-Τουρκίας, ακολούθησε το παράδειγμά της και συμφώνησε να πουλήσει το αέριο του στην Αίγυπτο επίσης.
Η Τουρκία εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της για αυτές τις εξελίξεις συμμετέχοντας σε μια σειρά ασκήσεων διπλωματίας, στέλνοντας για εξερεύνηση και ασκήσεις πλοία σε κυπριακά ύδατα, με ναυτική συνοδεία μάλιστα.
Μάλιστα, εξακολουθεί να αρνείται να αναγνωρίσει τα θαλάσσια σύνορα της Κύπρου.
Με αυτόν τον τρόπο, ισχυρίζεται ότι υπερασπίζεται τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων στο βόρειο μισό του εθνοτικά διχασμένου νησιού, οι οποίοι έχουν μείνει εκτός της ανάπτυξης των υπεράκτιων αποθεμάτων φυσικού αερίου της Κύπρου παρά το γεγονός ότι είναι οι νόμιμοι συνιδιοκτήτες των φυσικών πόρων της Κύπρου.
Έτσι, με κάθε τουρκική δράση, το μέτωπο Αίγυπτος-Ισραήλ-Κύπρος-Ελλάδα κέρδισε όλο και περισσότερο στρατιωτική υποστήριξη από τη Γαλλία, την Ιταλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθεμία από τις οποίες έχει σημαντικές οικονομικές επενδύσεις στο φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου.
Για την Τουρκία, η υποστήριξη των συμμάχων της από το ΝΑΤΟ σε αυτήν την ομάδα αποτελούσε προδοσία και ισοδυναμεί με μια πολιτική την οποία δεν μπορεί να ανεχθεί.

Ο ρόλος της Λιβύης στην Ανατολική Μεσόγειο

Σε μια προσπάθεια να ξεφύγει από την περιφερειακή της απομόνωση, τον Νοέμβριο του 2019 η Τουρκία υπέγραψε τη δική της συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) που εδρεύει στην Τρίπολη στη Λιβύη, αλλά βρίσκεται σε πόλεμο.
Η συμφωνία ήταν μια προσπάθεια να αποκτήσει μεγαλύτερη νομική θέση για να αμφισβητήσει τα θαλάσσια σύνορα που είχε δημιουργήσει η Ελλάδα με την Κύπρο και την Αίγυπτο, από τα οποία εξαρτώνται τα σχέδια ανάπτυξης φυσικού αερίου της ανατολικής Μεσογείου.
Η συμφωνία θαλάσσιων συνόρων Άγκυρας-Τρίπολης συνοδεύτηκε από σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας που παρέχει στη GNA εγγύηση ασφάλειας έναντι των προσπαθειών των δυνάμεων του Στρατηγού Khalifa Haftar, με την υποστήριξη της Γαλλίας και της Αιγύπτου, να ανατρέψει την κυβέρνηση της Τρίπολης.
Η GNA ενεργοποίησε επίσημα το στρατιωτικό σύμφωνο με την Άγκυρα τον Δεκέμβριο, συνδέοντας την ήδη τεταμένη ναυτική αντιπαράθεση στην Ανατολική Μεσόγειο με τον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης.
Έχοντας καταφέρει να συνεργαστεί με την GNA, η μεγάλη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη παρέχει τώρα στην Άγκυρα μια πλατφόρμα από την οποία θα προκαλέσει την Κύπρο, την Αίγυπτο και την Ελλάδα στα θαλάσσια σύνορα της Ανατολικής Μεσογείου.
Εκμεταλλευόμενος την πρόσφατα ενισχυμένη περιφερειακή της θέση, η Τουρκία προσπάθησε να αναδείξει τις αξιώσεις της εναντίον της Ελλάδας στέλνοντας το ερευνητικό πλοίο Oruç Reis, συνοδευόμενο από μια ομάδα πέντε ναυτικών πλοίων, στα αμφισβητούμενα ύδατα κοντά στο Καστελόριζο.
Σύμφωνα με την Τουρκία, τα de facto θαλάσσια σύνορα της Ανατολικής Μεσογείου είναι άδικα και παράνομα, ενώ αποτελούν μέρος της νόμιμης θαλάσσιας επικράτειάς της.
Επομένως, οι ρυθμίσεις της περιοχής για υπεράκτια ανάπτυξη φυσικού αερίου, οι οποίες εξαρτώνται από αυτά τα de facto όρια, είναι επίσης παράνομες.
Έτσι, η Τουρκία θεωρεί τις ενέργειές της ως υπεράσπιση του διεθνούς δικαίου.
Το χάσμα επιστρέφει στον λεγόμενο χάρτη της Σεβίλλης που ενημερώνει τα κοινά αποδεκτά θαλάσσια σύνορα της περιοχής.
Αυτός ο χάρτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος εκπονήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αποφάσισε να καθορίσει τα μέγιστα όρια για την Ελλάδα και την Κύπρο, χρησιμοποιώντας την ακτή κάθε κατοικημένου ελληνικού νησιού – ανεξάρτητα από το πόσο μικρό είναι και ανεξάρτητα από το πόσο κοντά στις ακτές της Τουρκίας είναι.
Η Τουρκία υποστηρίζει ότι οι οριοθετήσεις είναι άδικες.
Η μεσογειακή ακτή της Τουρκίας είναι μεγαλύτερη από τα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού.
Σύμφωνα με την αρχή της δικαιοσύνης των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS) και τη διεθνή νομολογία που βασίζεται σε αυτήν, η Τουρκία είναι πιθανό να έχει μεγαλύτερη θαλάσσια ζώνη από ό,τι έχει λάβει λόγω αυτής της εκτεταμένης ακτογραμμής.
Ωστόσο, η Τουρκία αρνείται να υπογράψει την UNCLOS, κλείνοντας τον δρόμο της νομικής προσφυγής.
Αντ ‘αυτού, η Τουρκία βρήκε έναν συνεργάτη με τον οποίο να δημιουργήσει τον δικό της χάρτη.
Έτσι, σε αντιδιαστολή από τον χάρτη της Σεβίλλης, ο χάρτης της συμφωνίας θαλάσσιων συνόρων Τουρκίας-Λιβύης καθορίζει μια μέγιστη θαλάσσια ζώνη για την Τουρκία, αρνούμενη σε οποιοδήποτε από τα νησιά της Ελλάδας κάποια θαλάσσια ή αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ), η οποία παρέχει κυρίαρχα δικαιώματα στους υπεράκτιους ενεργειακούς πόρους.
Η συμφωνία δημιουργεί τμήμα ορίου 18,6 ναυτικών μιλίων μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης και, στη συνέχεια, προβάλλοντας από αυτήν τη γραμμή, ο χάρτης Άγκυρας-Τρίπολης χωρίζει αποκλειστικά ολόκληρη τη θαλάσσια ζώνη μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, μια περιοχή που εκτείνεται από τη νοτιοδυτική γωνία της Τουρκίας έως την αντίθετη ακτή στην ανατολική Λιβύη.
Όλα τα νησιά της Ελλάδας αγνοούνται…
Η μέθοδος της Τουρκίας για την κατάρτιση του χάρτη της Άγκυρας-Τρίπολης προκάλεσε αντιδράσεις.
Και αυτό διότι ο χάρτης αγνοεί την παρουσία της Κρήτης, η οποία είναι 3.219 τετραγωνικά μίλια και μεταξύ αυτών των ακτών.
Άλλωστε, η Κρήτη, με πληθυσμό περίπου 650.000 κατοίκους, θα δημιουργούσε αναμφισβήτητα ΑΟΖ.
Στις 6 Αυγούστου φέτος, η Ελλάδα αποφάσισε να απαντήσει στην Τουρκία υπογράφοντας παρόμοια συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης με την Αίγυπτο.
Μέρες αργότερα, το ερευνητικό πλοίο Oruç Reis και η ναυτική του συνοδεία βρέθηκαν σε ύδατα εντός των θαλάσσιων συνόρων της Ελλάδας.

Τι έπεται;

Υπάρχουν ισχυρά κίνητρα για τους περισσότερους δρώντες στην περιοχή και την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να περιορίσουν την τρέχουσα κλιμάκωση και να βρουν μια λύση στην κρίση.
Παρά την υποστήριξη της Ελλάδας, ούτε η Αίγυπτος ούτε το Ισραήλ δεν μπορούν να εμπλακούν σε πόλεμο με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η ΕΕ έχει εκφράσει τη σαφή υποστήριξή της στα μέλη της, Ελλάδα και Κύπρο, αλλά το μπλοκ διαιρείται σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της τρέχουσας κρίσης.
Οι έξι χώρες της ΕΕ της Μεσογείου χωρίζονται ομοιόμορφα:
Η Ελλάδα, η Κύπρος και η Γαλλία υποστηρίζουν την έντονη δράση εναντίον της Τουρκίας, ενώ η Ιταλία, η Μάλτα και η Ισπανία – που όλοι έχουν σημαντικά εμπορικά συμφέροντα με την Τουρκία στην Κεντρική και Δυτική Μεσόγειο – θέλουν να το αποφύγουν.
Η Γερμανία, που ασκεί την προεδρία της ΕΕ από τον Ιούλιο, θα μπορούσε να σπάσει το αδιέξοδο.
Αν και το Βερολίνο συνήθως αντιστέκεται στο Παρίσι για τη μεσογειακή πολιτική, είναι πρόθυμο να διατηρήσει την Άγκυρα όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ΕΕ.
Ωστόσο, η Τουρκία παίζει κοντά στα άκρα.
Εάν προχωρήσει πολύ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα στραφούν πλήρως προς την πλευρά της Ελλάδας.
Η κόκκινη γραμμή που δεν μπορεί να διασχίσει η Τουρκία είναι η Κρήτη, της οποίας τα νότια νερά θεωρείται ότι περιέχουν σημαντικούς όγκους πετρελαίου ή φυσικού αερίου.
Αν και αναγνωρίζεται διεθνώς ως ελληνικά χωρικά ύδατα, ο χάρτης της Άγκυρας-Τρίπολης εκχωρεί την περιοχή στη Λιβύη.
Εάν η Τουρκία στείλει το πλοίο εξερεύνησης κοντά στις νότιες ακτές της Κρήτης, τότε η κατάσταση μπορεί να τεθεί εκτός ελέγχου.
Μέχρι στιγμής, η Τουρκία δεν έχει ξεπεράσει αυτό το όριο.
Η Άγκυρα μπορεί να πραγματοποιεί έρευνες στα νερά της Κρήτης ως διαπραγματευτική κάρτα.
Οποιαδήποτε σοβαρή διαδικασία αποκλιμάκωσης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας απαιτεί τρίτο μέρος με επαρκή επιρροή για να ωθήσει την Άγκυρα και την Αθήνα σε σοβαρές συνομιλίες.
Από αυτή την άποψη, ίσως το πιο ελπιδοφόρο σημάδι για την περιοχή είναι οι πρόσφατες εποικοδομητικές προσπάθειες των Ηνωμένων Πολιτειών για επίτευξη εκεχειρίας και τη δημιουργία μιας προστατευτικής ζώνης στη Λιβύη.
Η αποσύνδεση των διαφόρων περιφερειακών συγκρούσεων δημιουργεί ένα άνοιγμα για έναν πραγματιστικό διάλογο για τα θαλάσσια σύνορα της Μεσογείου.
Αυτή η ευκαιρία θα απαιτήσει από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ίσως σε συνεργασία με τη Γερμανία, να ενεργήσουν με διπλωματική ικανότητα και δέσμευση, καταλήγει η ανάλυση του Foreign Policy.

www.bankingnews.gr