Μέχρι πρόσφατα, η κυριαρχία της Ρωσίας στις αγορές φυσικού αερίου νοτιοδυτικά των συνόρων της φαινόταν αδιαμφισβήτητη. Τον τελευταίο καιρό φαίνεται πως τοπίο αλλάζει. Στην Τουρκία σημειώνονται δραματικές αλλαγές, οι οποίες περνούν σχεδόν απαρατήρητες. Μην λησμονούμε ότι η Τουρκία είναι ο καλύτερος πελάτης φυσικού αερίου της Μόσχας, μετά τη Γερμανία. 

Η Ρυθμιστική Αρχή Αγοράς Ενέργειας (EMRA) στην Άγκυρα, κατέγραψε την εισαγωγή 2,06 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (bcm) υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), τον περασμένο Μάρτιο. Το φυσικό αέριο παραδόθηκε μέσω πλοίων και επαναεριοποιήθηκε σε τερματικούς σταθμούς που βρίσκονται στην ακτή. Παράλληλα ξεπέρασε σε όγκο το αέριο μέσω αγωγών, φτάνοντας στο 52% των συνολικών όγκων που έλαβε η Τουρκία. Για να γίνει ακόμα περισσότερο αντιληπτό αυτό το μέγεθος, αξίζει να τονιστεί ότι το 2019, οι αντίστοιχες εισαγωγές ήταν στο 29% του συνολικού όγκου. Αυτό το ποσοστό αντιστοιχεί πάνω-κάτω στην κατανάλωση, καθώς η Τουρκία έχει αμελητέα εγχώρια παραγωγή. Με κίνητρο τις χαμηλές τιμές, η τουρκική εθνική εταιρεία BOTAŞ ενισχύει τις αγορές από την Sonatrach της Αλγερίας, την Qatargas και το NLNG της Νιγηρίας, όλες τις οντότητες με τις οποίες η εταιρεία έχει μακροπρόθεσμες συμβάσεις προμήθειας. Η Τουρκία αγοράζει επίσης στη βραχυπρόθεσμη αγορά LNG, ιδίως από αμερικανικές εταιρείες. Παρ’ όλες τις διπλωματικές εντάσεις μεταξύ Άγκυρας και Παρισιού, η BOTAŞ δεν είχε κανένα πρόβλημα να υπογράψει τριετή συμφωνία με την Total τον προηγούμενο μήνα.

Η άνοδος του LNG αποτελεί άσχημα μαντάτα για τη Ρωσία. Παραδοσιακά, η Gazprom προμήθευε περισσότερο από το μισό αέριο που εισερχόταν στην Τουρκία. Ωστόσο, το μερίδιό της μειώθηκε από 52% (28,69 bcm) το 2017 σε 47% το 2018 (23,64 bcm) και σε μόλις 33% (15,9 bcm) το 2019. Την ώρα που ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συζητούν φιλόδοξες ενεργειακές προτάσεις -όπως ο αγωγός TurkStream που εγκαινιάστηκε πρόσφατα- οι τουρκικές βιομηχανίες και τα νοικοκυριά βασίζονται όλο και λιγότερο στο ρωσικό αέριο.

Η στροφή της Τουρκίας στο LNG είναι συνάρτηση τόσο των χαμηλών ρεκόρ τιμών όσο και των επενδύσεων σε υποδομές εισαγωγής και αποθήκευσης τα τελευταία χρόνια. Δύο πλωτές μονάδες αποθήκευσης και επαναεριοποίησης (FSRU) άρχισαν να λειτουργούν πρόσφατα: μία στο δήμο του Αλίαγα, στη Σμύρνη (Δεκέμβριος 2016) και η άλλη εκτός του Dortyol στην επαρχία της Αντιόχειας (Φεβρουάριος 2018). Ένα τρίτο έχει προγραμματιστεί για τον Κόλπο Ξηρού στη Δυτική Θράκη. Η BOTAŞ επεκτείνει επίσης τη χωρητικότητα αποθήκευσης, με στόχο να φτάσει τα 5,4 από 1,2 bcm προς το παρόν (κάτω από το 3% της ετήσιας κατανάλωσης το 2019). Έργα ανάπτυξης αποθηκευτικών χώρων, όπως αυτά στην Αλμυρά Λίμνη στην κεντρική Μικρά Ασία (Tuz gölü) επιτρέπουν ευελιξία. Η Τουρκία θα είναι σε θέση να αγοράσει και να αποθηκεύσει περισσότερο αέριο -είτε μέσω φορτίων LNG είτε μέσω αγωγών- σε στιγμές που οι τιμές είναι χαμηλές και να το διακινήσει μέσω του δικτύου όταν η ζήτηση θα είναι στο ζενίθ (όπως τον χειμώνα όταν ξεκινά η περίοδος θέρμανσης για μητροπόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη και η Άγκυρα). 

Όπως γράφει σε άρθρο του ο Dimitar Bechev του Middle East Institute, “η αύξηση της ζήτησης LNG υπερβαίνει την Τουρκία. Δίπλα της, η Ελλάδα έχει επίσης επιδοθεί σε εκτεταμένες αγορές. Το τελευταίο τρίμηνο του 2019, η ΔΕΠΑ εισήγαγε 1,2 bcm -μια τριπλή αύξηση σε σύγκριση με την ίδια περίοδο το 2018. Συνολικά, η Ελλάδα έλαβε 2,8 bcm LNG και 2,4 bcm ρωσικού αερίου που παραδόθηκε μέσω αγωγού το 2019. την ίδια χρονιά, η ΔΕΠΑ πούλησε ένα μικρό φορτίο LNG στη Bulgargaz, την πρώτη του είδους διασυνοριακή συμφωνία. Η Ελλάδα και η Βουλγαρία συνεργάζονται επίσης για ένα έργο FSRU στα ανοιχτά του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας. Τον Ιανουάριο, η Bulgartransgaz, η βουλγαρική εταιρεία διαχείρισης του δικτύου, επιβεβαίωσε την πρόθεσή της να αγοράσει μερίδιο 20% στη Gastrade, την εταιρεία πίσω από την επιχείρηση. Η ΔΕΠΑ κατέχει ακόμη 20% και η Romgas της Ρουμανίας αναμένεται λάβει μερίδιο στο πρότζεκτ. Οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται επίσης για το έργο. Ήταν θέμα ημερήσιας διάταξης κατά τη διάρκεια των συναντήσεων του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ με τους πρωθυπουργούς  Μπόικο Μπορίσοφ (25 Νοεμβρίου 2019) και τον Κυριάκο Μητσοτάκη (7 Ιανουαρίου 2020), στον Λευκό Οίκο. Οι ελληνικές αγορές από προμηθευτές LNG των ΗΠΑ αυξήθηκαν επίσης το πρώτο εξάμηνο του 2020. Ακόμα πιο δυτικά, η Κροατία σύντομα θα παρουσιάσει έναν τερματικό σταθμό επαναεριοποίησης στο νησί Krk της Αδριατικής στις αρχές του επόμενου έτους με χωρητικότητα 2,5 bcm ετησίως. Οι επιχειρήσεις έχουν εκμεταλλευτεί την ευκαιρία. Η εγκατάσταση έχει κλείσει πλήρως μέχρι το τέλος του 2023 και έχει συμβόλαια 1,5 bcm ετησίως για το 2023-7. Το LNG είναι δημοφιλές σε ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Ευρώπη”.

Το φθηνότερο αέριο για την Τουρκία σημαίνει επιπλέον ώθηση στις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία. Τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια που υπέγραψε η Gazprom με την BOTAŞ και τέσσερις ιδιωτικές εταιρείες που εισάγουν μέσω της λεγόμενης Δυτικής διαδρομής, που εξυπηρετούνται επί του παρόντος από τον αγωγό TurkStream, αναμένεται να ανανεωθούν στα τέλη του 2021. Το συμβόλαιο της BOTAŞ για 16 bcm τον χρόνο που αποστέλλεται μέσω του Blue Stream (αγωγός που λειτουργεί κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα από το 2005) λήγει επίσης στο τέλος του 2025. Αναμφίβολα η Άγκυρα θα προσπαθήσει να εξαγάγει καλύτερους όρους από τους Ρώσους, όπως έκπτωση στην τιμή ή μείωση της ποσόστωσης λήψης ή πληρωμής, η οποία επί του παρόντος ανέρχεται στο 80% των ετήσιων λήψεων και ούτω καθεξής. “Η διαθεσιμότητα του φθηνού spot LNG και η μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου είναι ένα μήνυμα προς τους υπάρχοντες προμηθευτές του αγωγού μας ότι πρέπει να είναι ευέλικτοι”, είπε ο αναπληρωτής υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας, Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, τον Φεβρουάριο. Εκτός από τη Ρωσία, η Τουρκία κάνει σκληρό παζάρι με το Αζερμπαϊτζάν (συμβόλαιο 6,6 bcm που λήγει τον Απρίλιο του 2021) και τη Νιγηρία (η συμφωνία LNG λήγει τον Δεκέμβριο). Μια τριετής σύμβαση με το Κατάρ (LNG) θα ανανεωθεί στα τέλη του έτους, αλλά η διπλωματική συμφωνία και η συμμαχία ασφαλείας μεταξύ Άγκυρας και Ντόχα πιθανότατα θα εξομαλύνει τις συνομιλίες.

Με λίγα λόγια, η Τουρκία προχωρά με διαφοροποίηση εξωτερικών ενεργειακών δεσμών και ενισχύει τη μόχλευση της. Η εξισορρόπηση του παιχνιδιού με τη Ρωσία, στο μέτρο του δυνατού, λειτουργεί υπέρ της Άγκυρας, δεδομένης της πολυπλοκότητας της σχέσης. Αλλά αυτό μπορεί να μην είναι αρκετό για την Τουρκία, ώστε να εκπληρώσει τη μακροχρόνια φιλοδοξία της να γίνει περιφερειακή ενεργειακή δύναμη. Πρώτον, η στασιμότητα της οικονομίας της έχει μειώσει τη ζήτηση για εισαγωγές υδρογονανθράκων. Η κατανάλωση φυσικού αερίου μειώθηκε από 53,5 bcm το 2017, στα 49,3 bcm το 2018, στα 44,9 bcm το 2019, το χαμηλότερο τα τελευταία πέντε χρόνια. Με την ύφεση που προκλήθηκε από την COVID-19, το 2020 δεν φαίνεται πολλά υποσχόμενο, παρά τις αισιόδοξες εκτιμήσεις της κυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Πέτρος Κράνιας

capital.gr