του Julien Lebel*

Το Πρώτο Μέρος ΕΔΩ

Σε ομιλία του στο προσωπικό της Turkish Airlines ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδωσε μια νοσταλγική νότα. «Θυμάμαι, όταν ήμουν παιδί, μόλις ακούγαμε αεροπλάνο να πλησιάζει ξαπλώναμε στον δρόμο και το βλέπαμε να περνά από πάνω μας», είπε.

Λάμποντας από χαρά ο Τούρκος Πρόεδρος τόνισε ότι κανένας δεν χρειάζεται να κάνει το ίδιο σήμερα για να δει τα αεροπλάνα στον ουρανό της Τουρκίας. Χάρη στην τεράστια ανάπτυξη των Τουρκικών Αερογραμμών, είπε, «όλοι οι πολίτες μας μπορούν πλέον να ταξιδέψουν με αεροπλάνο».

Αλλά η εταιρεία αναμφισβήτητα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη επί Ερντογάν, λειτουργώντας ως ένα εργαλείο ήπιας δύναμης στην προσπάθειά του να αλλάξει τη θέση της χώρας στον κόσμο. Με τη ραγδαία εξάπλωσή της διεθνώς έχει γίνει μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες αεροπορικές εταιρείες στον κόσμο, ενώ διαγκωνίζεται με εταιρείες του Κόλπου που προσπαθούν να αρπάξουν τη δουλειά από τους παραδοσιακούς Ευρωπαίους και Αμερικανούς ανταγωνιστές.

Ο πρόεδρος της Turkish Airlines, Ιλκέρ Αϊτζί, περιέγραψε τη μεταφορά στο νέο αεροδρόμιο της Κων/πολης ως ένα «ορόσημο στη βιομηχανία της τουρκικής αεροπλοΐας». Ο Ερντογάν εκμεταλλεύθηκε την τελετή για να διακηρύξει ότι το έργο «θα αποτελέσει παράδειγμα για όλο τον κόσμο».

Το AKP υποσχέθηκε ότι «κάθε Τούρκος πολίτης θα πετάξει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του».Ο αριθμός των Τούρκων επιβατών εκτοξεύθηκε στα ύψη καθώς οι ανταγωνιστές, κυρίως η εταιρεία χαμηλού κόστους Pegasus, μπήκαν στο παιχνίδι. Ο αριθμός των επιβατών εσωτερικού αυξήθηκε από 9 εκατ. το 2002, σε 85 εκατ. το 2015, χάρη στα φτηνά εισιτήρια και την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη που αποτέλεσε τη βάση για τις επανειλημμένες εκλογικές επιτυχίες του Ταγίπ Ερντογάν.

Αυτή η μεγάλη εσωτερική αγορά αποτελεί το πλεονέκτημα της Turkish Airlines έναντι των αντιπάλων της στον Κόλπο -Emirates, Etihad και Qatar Airways- που ακολουθούν παρόμοιες στρατηγικές επιθετικής ανάπτυξης. Ακόμα ένας παράγοντας της επιτυχίας είναι ο μεγάλος και πολυσχιδής τουριστικός τομέας της χώρας.

Αλλά το μεγαλύτερο πλενέκτημα των Τουρκικών Αερογραμμών είναι η γεωγραφική θέση, μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Σχεδόν 50 χώρες απέχουν από την Κωνσταντινούπολη τρεις ώρες ή ακόμα λιγότερο και αυτό επιτρέπει στην εταιρεία να χρησιμοποιεί αεροσκάφη με στενή άτρακτο, που καταναλώνουν λιγότερα καύσιμα, ενώ οι πτήσεις τους χρειάζονται λιγότερους επιβάτες για να είναι πλήρεις.

Σήμερα υποστηρίζει ότι πετά σε περισσότερους προορισμούς από οποιαδήποτε άλλη αεροπορική εταιρεία του κόσμου. Στο δίκτυο των 252 διεθνών προορισμών της προστέθηκαν πρόσφατα το Κόνακρι, πρωτεύουσα της Γουϊνέας, το Χάρκοβο στην Ουκρανία και το νησί Πουκέ στην Ταϊλάνδη.
Το Ίδρυμα Ρομπέρ Σουμάν, δεξαμενή σκέψης με έδρα στο Παρίσι, ανέφερε πρόσφατα την Τουρκία ως παράδειγμα για «τον τρόπο με το οποίο πολιτικοί παράγοντες υποστηρίζουν τον τομέα των αερομεταφορών και τον μετατρέπουν σε στρατηγικό εργαλείο. Αυτό αποτελεί απειλή όχι μόνο για τις αεροπορικές εταιρείες της Ε.Ε., αλλά και για τις παγκόσμιες αερομεταφορές».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν, που επιθυμεί να αναβιώσει τον οθωμανικό ηγετικό ρόλο της Τουρκίας στον μουσουλμανικό κόσμο, έχει θέση ως προτεραιότητα τη μεγέθυνση της εταιρείας. Πριν από την Αραβική Άνοιξη βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης των εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Τουρκίας και των γειτόνων της στη Μέση Ανατολή.

Όταν οι εξεγέρσεις ανέκοψαν αυτές τις φιλοδοξίες ο Ταγίπ Ερντογάν διπλασίασε αυτές τις προσπάθειες στην κατεύθυνση της Αφρικής. Το 2003 η Τουρκία είχε 12 πρεσβείες στην αφρικανική ήπειρο και η Turkish Airlines 5 προορισμούς. Το 2018 οι πρεσβείες ήταν 40 και οι προορισμοί 52.

Η ρητορική του Προέδρου Ερντογάν για την ενίσχυση του κύρους της Τουρκίας αποτελεί βασικό πυλώνα της απήχησης που έχει ο ίδιος σε εκατομμύρια Τούρκους. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο ασκεί επιρροή στην εταιρεία προκαλεί οργισμένες αντιδράσεις. Ο Τούρκος Πρόεδρος απέρριψε τις ανησυχίες των ακτιβιστών που προειδοποίησαν ότι το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης θα προκαλούσε ανείπωτη οικολογική καταστροφή και θα ενθάρρυνε την αστική επέκταση σε μια πόλη που σηκώνει ήδη το βάρος ενός πληθυσμού 15 εκατομμυρίων.

Μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος, το 2016, ο αερομεταφορέας μιμήθηκε τις κρατικές διώξεις σε βάρος δημοσίων υπαλλήλων για τους οποίους υπάρχουν υποψίες ότι υποστήριξαν τη συνωμοσία και προχώρησε σε απολύσεις προσωπικού.

* O Julien Lebel ειναι Διδάκτωρ της Γεωγραφίας στο Γαλλικό Ινστιτούτο Γεωπολιτικής / Paris Université 8