Πρώτο Μέρος

του Julien Lebel*

Στις 22 Αυγούστου 2019 εκπρόσωποι της Turkish Airlines ταξίδεψαν στην πρωτεύουσα του Μεξικού για να γιορτάσουν τα εγκαίνια μιας νέας σύνδεσης μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και της Πόλης του Μεξικού. Ο Μεξικανός πρεσβευτής στην Τουρκία, Μπερνάρντο Καρντόβα Τέλο, τόνισε την εξαιρετική διπλωματική σχέση που διατηρούν οι δύο χώρες και στη συνέχεια εξήγησε ότι η ενίσχυση της διμερούς συνεργασίας θα διευκολυνθεί από τη νέα γραμμή της Turkish Airlines.

Μόνο ως σύμπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ότι το ισχυρό Τουρκικό Γραφείο Εξωτερικών Οικονομικών Σχέσεων (DEIK) διοργάνωσε σεμινάριο για το εμπόριο και τις επενδύσεις μεταξύ των δύο χωρών στην Πόλη του Μεξικού την επόμενη ημέρα, στο οποίο συμμετείχαν από κοινού Τούρκοι και Μεξικανοί οικονομικοί παράγοντες και αξιωματούχοι.

Η συνάντηση αποδείχθηκε καρποφόρα καθώς τα ΜΜΕ ανακοίνωσαν λίγες ημέρες αργότερα την επανάληψη των διαπραγματεύσεων μεταξύ Τουρκίας και Μεξικού για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Συνεπώς, η άφιξη της Turkish Airlines στην πόλη του Μεξικού και το Κανκούν είναι ένα εξαιρετικά συμβολικό βήμα, απόλυτα  συνυφασμένο με τη διπλωματική ατζέντα των τουρκικών αρχών που επιθυμούν να εμβαθύνουν τη συνεργασία τους με τους μεξικανούς ομολόγους τους.

Η επέκταση της Turkish Airlines υποστηρίζει έτσι την τουρκική διπλωματία. Ωστόσο, η αεροπορική εταιρεία βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο των στρατηγικών που έχει αναπτύξει η τουρκική κυβέρνηση για να εκπληρώσει τη φιλοδοξία της να αναπτύξει τον τουρισμό και τις εγχώριες εξαγωγές, και να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα των διεθνών επενδύσεων στην Τουρκία.

Η ανάπτυξη της εταιρείας συνοδεύει επίσης την επιθυμία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ενισχύσει την εξουσία του, συμμετέχοντας στην υλοποίηση αναπτυξιακών έργων μεγάλης κλίμακας με στόχο την ανασύνταξη της τουρκικής επικράτειας και τη διασφάλιση της προβολής της διεθνώς, όπως το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, που εγκαινιάστηκε στα τέλη του 2018.

Ωστόσο, ο τουρκικός τομέας αεροπορικών εταιρειών, όπου βρίσκεται η Turkish Airlines στην πρώτη γραμμή, εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αναταραχές της χώρας, ιδιαίτερα από τις εντάσεις που επηρεάζουν τις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και ορισμένων τρίτων χωρών. Η εσωτερική αστάθεια των τελευταίων ετών συνέβαλε επίσης στην αποδυνάμωση του σχεδίου των εθνικών αρχών να καταστήσουν την Τουρκία πραγματική διπλωματική δύναμη, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Οι δραστηριότητες του αερομεταφορέα ήταν κυρίως συγκεντρωμένες στην τουρκική εγχώρια αγορά μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, και μόλις το 2008 ο αριθμός των επιβατών που ταξιδεύουν στις διεθνείς πτήσεις ξεπέρασε σημαντικά τη δραστηριότητα των εσωτερικών πτήσεων.

Η αεροπορική εταιρεία γνώρισε σημαντική άνθηση λίγο μετά την ανοδο του ΑΚΡ στην εξουσία. Το κόμμα δείχνει την πρόθεσή του να επαναφέρει την Τουρκία σε σημαντική θέση στη διεθνή σκηνή, παρέχοντας παράλληλα στη χώρα μια δυναμική και ελκυστική οικονομία για ξένους επενδυτές.

Η νέα κυβέρνηση εφάρμοσε μεταρρύθμιση το 2003 για την απελευθέρωση του τομέα των αερομεταφορών, προκειμένου να τονώσει το άνοιγμα πρόσθετων δρομολογίων σε ολόκληρη τη χώρα και να προωθήσει την ανάπτυξη διαφορετικών αερομεταφορέων. Ενώ ο αριθμός των αεροπορικών ταξιδιωτών αυξάνεται σημαντικά, η Turkish Airlines πρέπει να λάβει υπόψη τις δραστηριότητες άλλων τουρκικών αεροπορικών εταιρειών – όπως η Pegasus Airlines, Onur Air και Atlas Jet – οι οποίες εκμεταλλεύονται τους χαμηλότερους φόρους αεροδρομίου για να αυξήσουν τα έσοδα και να επεκτείνουν τους στόλους τους.

Στο πλαίσιο αυτό, η Turkish Airlines λαμβάνει την απόφαση να δημιουργήσει τη Αναντολού Jet το 2008, θυγατρική που λειτουργεί με το λεγόμενο μοντέλο χαμηλού κόστους και λειτουργεί σχεδόν αποκλειστικά δρομολόγια εσωτερικού, ως απάντηση στην επέκταση ανταγωνιστικών αεροπορικών εταιρειών.

Την ίδια στιγμή, η Turkish Airlines βελτιώνει την σύνδεση του εγχώριου δικτύου της με τα διεθνή δρομολόγιά της, γεγονός που συμβάλλει στην προβολή ως κόμβου του αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης. Αυτή η στρατηγική επιτρέπει στον τουρκικό αερομεταφορέα να διατηρήσει δεσπόζουσα θέση στον εγχώριο τομέα των αερομεταφορών.

Το αναπτυξιακό μοντέλο του τουρκικού αερομεταφορέα θεωρείται επιτυχία από αναλυτές οι οποίοι επισημαίνουν διάφορα πλεονεκτήματα και σχετικά χαμηλά λειτουργικά έξοδα, ενώ οι μεταρρυθμίσεις στο καταστατικό του προσωπικού που πραγματοποιήθηκαν, διατηρησαν το χάσμα με τα μισθολογικά πρότυπα των εταιρειών σημαίας που εδρεύουν στη Δυτική Ευρώπη.

Επισημαίνεται ότι η THY ακολουθεί μια στρατηγική σχετικά παρόμοια με εκείνη των αεροπορικών εταιρειών του Κόλπου, διατηρώντας μια ισορροπία μεταξύ της Airbus και της Boeing για τον εξοπλισμό του στόλου της. Η Turkish Airlines εφαρμόζει αυτή τη μέθοδο τόσο για τα αεροσκάφη μικρών και μεσαίων αποστάσεων όσο και για τα αεροσκάφη μεγάλων αποστάσεων

Αν και η Turkish Airlines δεν μπορεί να καυχηθεί ότι προσφέρει πτήσεις σε όλες τις ηπείρους – όπως η Qatar Airways και η Emirates Airline, η Τουρκική αεροπορική εταιρεία θεωρείται ότι εξυπηρετεί τις περισσότερες χώρες του κόσμου, μια καταμέτρηση που συχνά τονίζει στις εκστρατείες επικοινωνίας της. Η ανάπτυξη του δικτύου είναι πολύ δυναμική από το 2008 έως το 2016 οταν ο τουρκικός αερομεταφορέας εγκαινίασε περισσότερους από εκατό διεθνείς προορισμούς, ιδίως στην Αφρική, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.

Η Turkish Airlines έχει επίσης καθιερωθεί ως σημαντικός παράγοντας στις εμπορευματικές μεταφορές. Εκτός από τα 24 αεροσκάφη που εκμεταλλεύεται η Turkish Cargo η τουρκική αεροπορική εταιρεία παρέχει επίσης υπηρεσίες μεταφοράς εμπορευμάτων στις τακτικές εμπορικές πτήσεις της, αξιοποιώντας τις συνδέσεις της με πολλές χώρες και συνδυάζοντας έτσι τις δραστηριότητες επιβατών και φορτίου της. Μια τέτοια στρατηγική ευνοείται ιδιαίτερα στην Αφρική ή την Κεντρική Ασία, περιοχές στις οποίες οι τούρκοι οικονομικοί παράγοντες είναι πολύ ενεργοί, ενώ οι τουριστικές ροές παραμένουν περιορισμένες.

Πολλοί ταξιδιώτες επαινούν την ποιότητα των υπηρεσιών της, γεγονός που επέτρεψε στην Turkish Airlines να λάβει τα ευσημα ορισμένων οργανισμών που αξιολογούν τις αεροπορικές εταιρείες με βάση το επίπεδο ικανοποίησης των πελατών, όπως η περίφημη κατάταξη που έκανε η Skytrax.

Η τελευταία, για παράδειγμα, ονόμασε την Turkish Airlines ως την “καλύτερη ευρωπαϊκή αεροπορική εταιρεία” για έξι συναπτά έτη. Ωστόσο, διάφορες διαταραχές στις υπηρεσίες του τουρκικού αερομεταφορέα, όπως η αναστολή της εναέριας κυκλοφορίας κατά τη διάρκεια της απόπειρας στρατιωτικού πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016, ή η μεταφορά εμπορικών πτήσεων στο νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, ανέδειξαν τις δυσκολίες της Turkish Airlines να διαχειριστεί αποτελεσματικά τη νεα κατασταση

 Το ΑΚΡ θεωρεί τις αεροπορικές μεταφορές στρατηγικό εργαλείο από την ανάληψη της εξουσίας το 2002, για την επίτευξη του διττού στόχου του για ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας και επηρεασμού της διεθνούς σκηνής. Σε ολόκληρη τη χώρα, αυτό αντικατοπτρίζεται ιδιαίτερα στην επέκταση του δικτύου αερολιμένων, τις νέες εγχώριες συνδέσεις για την ενίσχυση των δεσμών με πολιτικά (Άγκυρα) και οικονομικά κέντρα (Κωνσταντινούπολη). Ταυτόχρονα, η αναπτυξιακή στρατηγική της Turkish Airlines ευθυγραμμίζεται σταδιακά με τα συμφέροντα της τουρκικής κυβέρνησης.

Παρά τα μέτρα ιδιωτικοποίησης, η κυβέρνηση εξακολουθεί να συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό στις δραστηριότητες της Turkish Airlines. Το προφίλ των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου καταδεικνύει την ύπαρξη στενών δεσμών με το ΑΚΡ. Ο σημερινός Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Αερομεταφορέα, Μεχμέτ «lker Ayc», υπήρξε σύμβουλος του Ερντογάν όταν ο τελευταίος ηταν δήμαρχος της Κων/πολης από το 1994 έως το 1998.

Ο Temel Kotil, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας μέχρι το 2016, είχε επίσης εργαστεί στην μητροπολιτική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης την ίδια περίοδο. Στη συνέχεια συνέχισε την καριέρα του στις Ηνωμένες Πολιτείες, μετά το «μεταμοντέρνο πραξικόπημα» του 1997 που οδήγησε στην παραίτηση του πρωθυπουργού Νετζμέττιν Ερμπακάν, μέντορα του Ερντογάν, και τη διάλυση του πολιτικού του κόμματος, του Refah Partisi (Κόμμα Ευημερίας).

* O Julien Lebel είναι Διδάκτωρ της Γεωγραφίας στο Γαλλικό Ινστιτούτο Γεωπολιτικής / Paris Université